Kompozitor Tjeri Ujie o "Mandolini iz Lavova": Najteže je bilo da muzika isprati metriku teksta

Još jedan praznik muzike biće proslavljen u glavnom gradu Crne Gore i to premijerom muzičke priče “Mandolina iz Lavova”. Događaj organizuje KIC “Budo Tomović” u saradnji sa Francuskim institutom i ambasadama Francuske i Ukrajine, publika će uživati u ovoj muzičkoj priči u velikoj sali institucije koja je već godinama srce kulture grada od 20 časova.

Muzička priča “Mandolina iz Lavova” Tjerija Ujiea koji je autor muzike i pijanista nastala je na tekst njegove supruge Klare Serne koja je ujedno violinistkinja. Kroz ovo djelo htjeli su da ispričaju priču o kući pored puta u ukrajinskom gradu Lavovu, koja je svjedok mnogih događaja, sjećanja, emocija i sudbina koje su ostavljale imperije kroz vjekove. U njoj priču priča jedna napuštena mandolina sa tavana. Priču baziranu na poetski inspirativnom tekstu oblikuje muzika puna emocija i kontrasta. Uz navedene autore-instrumentaliste, priču će izvesti i francuski mandolinista Žilijen Martino i crnogorska glumica Žana Gardašević Bulatović kojoj je namijenjena uloga naratora.

Tekst muzičke priče sa francuskog na crnogorski jezik prevela je Danijela Ljepavić, a ono što je interesantno da je ovo djelo prevedeno na devet jezika.

Tjeri Ile uspješni je francuski pijanista i kompozitor. Osvojio je prvu nagradu na Nacionalnom konzervatorijumu gdje je studirao kod Pjera Sankana i Žermen Munije. Osvojio je prvu nagradu na međunarodnom takmičenju u Klivlendu 1987. Takođe je laureat klavirskog takmičenja Feručo Buzoni u Bolcanu, Italija, 1986. i 1994. i međunarodnog muzičkog takmičenja u Tokiju 1989. godine. Svira u najprestižnijim salama i sa brojnim velikim orkestrima, a njegova djela izvode se širom svijeta.

Predaje na Muzičkom konzervatorijumu u Tuluzu i redovno je pozivan za člana žirija na glavnim međunarodnim klavirskim takmičenjima. Sa svojom suprugom Klarom Serna osnovao je duo.

Komponovanjem je počeo da se bavi tek nakon što je stekao zavidno iskustvo kao pijanista, a njegov rad je lirskog karatera. Ima preko sto opusa među kojima su koncerti (za violinu, violinu i violu, klavir, obou), kamerna muzika, koncert za klavir i violinu “Mali princ”. Takođe je stvorio brojne transkripcije. Njegove kompozicije izvodili su ugledni umjetnici kao i njegov duo “Serna-Ile” i “Trio Ile” u kojem, pored njegove supruge, svira klarinetista Gari Cayuelas-Krasznasi.

U razgovoru za “Vijesti” priznao je da nije bilo lako napisati djelo za mandolinu, a koliko je znao o samom instrumentu prije nego što je počeo da komponuje ovo djelo, kaže:

“Što se tiče pisanja za mandolinu, moram priznati da sam prije ovog djela ‘Mandolina iz Lavova’ imao priliku da pišem za gitaru i to mi je bilo veoma teško iskustvo. Plašio sam se na početku kako će zvučati mandolina, a onda sam razgovarao sa Žulijanom i primjetio sam da mandolina ima apsolutno iste akorde kao violina. Tada sam shvatio da ipak nećemo imati problema sa tim. Ono što je specifično za mandolinu je što ima kratke tonove, ponekad liče na tonove klavira, a ima i tonske vibracije koje su specifične za ovaj instrument. Zato na kraju ipak nije bilo toliko komplikovano s obzirom na to da ima četiri žice, kao i violina”, ispričao je Tjeri Ujie.

Često se djela pisana za jednu postavku instrumenata transkribuju, međutim Tjerovo djelo “Mandolina iz Lavova” ipak će morati da i u budućnosti, ma ko da ga izvodi morati da ima mandolinu i violinu.

“Za ovu priču postoji jedan imperativ - moramo da imamo mandolinu i violinu s obzirom na to da su ti instrumenti likovi ovog djela. Izabrao sam klavir zato što ima najraskošniji i najveći raspon tonova, te zbog toga može zamijeniti orkestar. Planirao sam da ovo djelo prilagodim za orkestar, tada bi smo imali kao dva glavna lika mandolinu i violinu, a pored njih bi svirao kvintet koji bi još činili harfa i udaraljke. To je jedina izmjena koju je moguće i ima smisla napraviti”, smatra on.

Dobri kompozitori koji su stvarali muzičku istoriju obično su bili sjajni instrumentalisti. Zato su njihove kompozicije uvijek bile virtuozne. Na pitanje, koliko je bilo teško kroz ovo djelo suzbiti sopstveni ego i dati fokus na na violinu i mandolinu, Tjeri Ujie odgovara:

“Otkriću vam jednu tajnu, možda će vam zvučati malo pretjerano, ali ja uopšte ne volim klavir kao instrument. Klavir uvijek povezujem sa orkestrima i orkestarskim zvukom, zato sam ga i koristio u ovom djelu. To mi možda dolazi od mogu učitelja Pjera Sankana koji je bio veliki francuski kompozitor, jer je i on klavir povezivao sa orkestrom. Mislim da ni on nije volio klavir kao instrument iz tog razloga je ova moje mišljenje i emocije”, priznaje muzičar.

Tekst koji je napisala njegova supruga Klara je emotivan, te je kompozitor priznao da je i sam plakao dok je stvarao muziku na njene priče. Ipak, muzičke dionice nijesu pisane samo u molu, već je i kroz durski dio želio da ovom djelu da posebnu emociju.

“U ovom djelu ima svih tonaliteta i durskih i molskih. Iako je emotivna priča, jedna je tema i dionica iz djela, koja je ujedno i najtragičnija napisana u duru. Čućete, to su tonovi koji su najjači i uništavaju koliko su jaki i tragični”, siguran je Ujie.

Radeći muziku za “Mandolinu iz Lavova” dosta se oslanjao na cigansku i rumunsku muziku, dok iako je radnja ove priče smještena u Ukrajini, kulturu i muziku ove zemlje nije protkao kroz kompoziciju koju je napravio.

“Nisam uopšte koristio ukrajinsku muziku. To mi nije bila ni ideja kad sam pisao, već sam se potrudio da iskoristim instrumente koji dolazi iz prošlosti, a to su violina i mandolina. Naime, u priči oni se sastaju na tom tavanu i pričaju svoju istoriju. Kroz ovo djelo osvrnuo sam se na muziku iz različitih perioda smjestio je na na to mjesto gdje se dešava radnja. Htio sam da ispričam priču koja se ne vezuje samo za jedno mjesto i jednu kulturu”, napominje Ujie.

Ono što mu je, ipak, bilo najteže je da muzikom isprati tekst, koji ima posebnu metriku te da publika jednako uživa i u melodiji, ali i u riječima i shvati poentu i poruku priče.

“Ovo nije moje prvo delo koje sam napisao a koje kombinuje muziku i tekst. Kao što su ranije pomenuli napisao sam muziku za ‘Malog princa’, ali i muzičku podlogu za Lafontenove basne. Ovo je treće djelo koje pišem za izvođenje istovremeno muzike i teksta. Slažem se da nije lako uskladiti te dvije stvari, ali iskustvo mi je pokazalo kako to da uradim. Imamo djelove gde se čuje samo muzika bez teksta, a imamo djelove gdje tekst bez muzike, kao i one djelove gdje je muzika pozadinska. Upravo mi je iskustvo pomoglo da uskladim te dvije stvari. Moram da kažem da je to što ste pitali vrlo važna stvar u samom stvaranju djela. Nakon što je ovo djelo nastalo, napravili smo jedno intimno izvođenje nakon kojeg sam promijenio malo i prilagodio jačinu muzike i teksta za buduća izvođenja. Napraviti dobar spoj teksta i muzike je najteža stvar u ovakvim djelima”, zaključuje Ujie.

( Marija Vasić )