Od „Operacije Barbarosa“ 82 godine: Koliko je invazija na Jugoslaviju uticala na njen neuspjeh?

Rano izjutra 22. juna 1941. počela je najveća kopnena ofanziva u istoriji čovječanstva pod kodnim imenom „Operacija Barbarosa“.

Invazija nacističke Njemačke na Sovjetski Savez je ultimativno bila neuspješna, a pitanje koje se provlači po istorijskim marginama – koliko je napad na Jugoslaviju uticao na poraz nacista u SSSR-u – decenijama je predmet rasprave.

Predratna situacija u Jugoslaviji

Nakon smrti Kralja Aleksandra, već nestabilna država je pala u još dublju krizu. Ideja integralnog jugoslovenstva nije bila širom prihvaćena, a kada je njen glavni zagovornik preminuo, popularnost joj je drastično pala.

Uz dobro poznate unutrašnje sukobe, Hitlerova aneksija dijela Čehoslovačke označila je još jedan problem za krhku južnoslovensku državu. Sudeti su bili naseljeni etničim Njemcima, gdje se igrom slučaja, takođe, nalazila čehoslovačka vojna industrija, koja je bila glavni snabdjevač jugoslovenske vojske.

Ostavši bez primarnog izvora naoružanja, Vlada Milana Stojadinovića okrenula se Njemačkoj, smatrajući ih manjim od dva zla (komunizam je, ipak, bio glavni neprijatelj monarhije).

Pristupanje Trojnom paktu, puč i Hitlerov bijes

Pad Francuske 1940. godine je bio veliki šok za Jugoslaviju, a potpisivanje Trojnog pakta i ubrzo pristupanje Mađarske, Rumunije i Bugarske istom najava loših vijesti.

Okružena silama osovine i pod enormnim pritiskom nacističke čizme (Hitler je 4. marta održao princu-namjesniku Pavlu četvročasovno predavanje), Jugoslavija je odlučila da „sačuva mir“ i pristupi Trojnom paktu.

To se nije svidjelo narodu koji je izašao na ulice i demonstrirao protiv odluke Vlade Cvetković-Maček, što je ubrzo rezultiralo vojnim pučom, zbacivanjem Vlade i princa Pavla i postavljanjem maloljetnog Petra II Karađorđevića za kralja.

Kada je čuo za puč, Hitler je prema memoarima vodećih njemačkih generala u potpunosti izgubio razum i krenuo u višesatnu tiradu, u kojoj je, između ostalog, rekao da od Beograda neće ostati jedan kamen.

Alfred Jodl, komandant njemačkih operativnih snaga, proveo je cijelu noć smišljajući plan invazije.

Aprilski rat, pad Jugoslavije i odlaganje „Barbarose“

Nepripremljena i slabo opremljena jugoslovenska vojska nije mogla da pruži jači otpor moćnom Vermahtu, a već 18. aprila je rat bio gotov kada se 28 divizija (koje su uspjele da se mobilizuju) predalo Njemcima.

Ubrzo nakon Jugoslavije, pala je i Grčka, čime je prospekt britanske invazije na Krit i mogućnost bombardovanja rumunskih naftnih polja otklonjen.

Sa obezbijeđenom pozadinom, Hitler se sada mogao fokusirati na SSSR.

Prema prvobitnim planovima, sve pripreme za napad trebalo je da budu gotove do 15. maja, što je pet nedelja ranije u odnosu na 22. jun, datum kada se napad dogodio.

Da li je zaista invazija na Jugoslaviju odložila „Barbarosu“ za pet nedjelja?

Istorijske polemike

Vilijam Šajrer, autor cijenjene knjige „The Rise and Fall of the Third Reich“ kaže:

„Odlaganje napada na SSSR da bi Hitler mogao da izvrši „ličnu osvetu“ nad malom balkanskom državom koja se usudila da mu pruži otpor je možda i najgora odluka u njegovoj karijeri. Bacio je zlatnu priliku da pobijedi u ratu i da san o Trećem Rajhu pretvori u realnost“.

Ipak, Franc Halder, načelnik štaba njemačke Vrhovne komande, u svojim memoarima pisao je da nije imao nikakav problem sa invazijom na Jugoslaviju, te da je ista odložila „Barbarosu“ za „najviše sedam dana“.

U prilog tome idu izvještaji Vermahta iz maja 1941. u kojem je vrijeme opisano kao „nepovoljno“ i početak invazije je iz tih razloga odložen za 15. jun.

Šajrer u svojoj knjizi piše da „u hladnim decembarskim danima, kada su bili nadomak Moskve, dok je surova ruska zima odnosila žrtve, njemački generali su poželjeli da vrate vrijeme i da invazija počne ranije“.

Istina je da je balkanska kampanja je bila neophodan jer Hitler nije mogao da dopusti da otpočne sa „Barbarosom“ dok god Jugoslavija nije bila pod njegovom kontrolom, te da su Šajrerova pisanja zasnovana na Hitlerovim izjavama pri kraju rata, kada je poraz bio neminovan.

Tada se veći slomljeni „vođa“ sa sjetom prisjećao proljećnih dana 1941. i svu krivicu svalio na Jugoslaviju.

Iako nije odložila „Barbarosu“ za „više od sedam dana“, Jugoslavija je igrala važnu ulogu u evropskom teatru.

Pokret otpora je vezivao veliki broj njemačkih divizija, među njima i one elitne za relativno malu teritoriju.

Nedostatak ljudstva, borba na dva velika fronta, nemogućnost dopremanja nafte i osipanje motorizovanih jedinica je bila kombinacija koja je san o „najvećem njemačkom carstvu“ rasprsnula u komade.

( Balša Rudović )