Deset godina Hrvatske u EU - privredni napredak, ali i odliv stanovništva

Hrvatska je prije deset godina postala 28. članica Evropske unije i od tada ispunila svoje najvažnije strateške ciljeve i donekle smanjila zaostatak u razvijenosti za 'starim' članicama, ali zbog otvaranja evropskih vrata za njene radnike trpi i velik odliv stanovnika.

U tekstu povodom godišnjice, hrvatska agencija Hina danas ocenjuje da je ulazak u EU jedan od najvažnijih događaja u hrvatskoj istoriji, što je uz članstvo u NATO, koje je uspjela da ostvari četiri godine ranije, bio njen glavni spoljnopolitički cilj od sticanja nezavisnosti.

Hrvatska je zahtjev za članstvo u EU podnijela 21. februara 2003. godine. Evropska komisija je zahtjev odobrila u aprilu 2004.

Već dva mjeseca kasnije, 18. juna 2004. Hrvatska je dobila zvanično status kandidata za članstvo i određeno je da pretpristupni pregovori počnu u martu 2005. godine, ali uz uslov pune saradnje s Haškim sudom koji je insistirao na hapšenju u to vrijeme odbeglog generala Ante Gotovine.

Pregovori su zato odgođeni nekoliko mjeseci. Počeli su 3. oktobra 2005. godine, nakon što je tadašnja glavna haška tužiteljica Karla del Ponte potvrdila potpunu saradnju Hrvatske s Haškim sudom.

Hrvatski pregovori trajali su dugo, pet godina i devet mjeseci, duže nego sa ijednom sadašnjom članicom EU. Poslednja poglavlja zatvorena su 30. juna 2011. godine, a nakon potpisivanja pristupnog sporazuma i ratifikacije u državama članicama, Hrvatska ulazi u EU 1. jula 2013.

Pregovori su bili opterećeni saradnjom sa Haškim sudom i slovenskom blokadom zbog bilateralnog spora oko granice, ali i umorom od proširenja u tadašnjim članicama. Bilo je i tada jasno da je Hrvatska uhvatila zadnji voz da nakon nje još dugo neće biti proširenja.

Prethodno proširenje iz 2004. godine, kada je odjednom ušlo deset država, a čijim se dijelom može smatrati i priključenje sa odgodom Bugarske i Rumunije tri godine kasnije, bilo je više geopolitički projekt ujedinjenja Evrope nakon završetka Hladnog rata, pa se manje insistiralo na ispunjavanju kriterijuma, a više gledalo kroz prste radi višeg cilja.

Hrvatska nije imala tu pogodnost pa je mjerena puno strožim metrom, a EU se nije žurilo da što prije završi pregovore, piše Hina.

Hrvatska je od 1. januara ove godine članica evrozone i šengenskog prostora, što političari smatarju ispunjenjem svih ciljeva evropske integracije.

U deceniji članstva Hrvatska je uspešno obavila i prvo predsjedanje Savjetom EU u prvoj polovini 2020. iako je bila 'slučajni predsedavajući'.

Velika Britanija, koja je trebala da presjedava EU u drugoj polovini 2017. godine, objavila je, naime, da od toga odustaje zbog eferendumske odluke o Bregzitu. Zato je promijenjen ranije utvrđeni redosled predsjedavanja i Hrvatsku je umesto drugog polugodišta 2026. zapala prva polovina 2020.

Prvo hrvatsko predsjedavanje ostat će zapamćeno po pandemiji korona virusa zbog čega su otpali mnogi planirani sastanci.

Hrvatska privreda je prije ulaska u EU upala u recesiju koja je trajala više od šest godina. Ukupan pad realnog BDP u periodu od 2009. do 2014. godine iznosio je 12,6 odsto. Tek je 2019. BDP premašio nivo iz 2008. godine, što znači da je izgubljeno deset godina.

Od 2015. BDP je počeo da raste sve do 2020. kada je zbog pandemije korona virusa zabilježen velik pad od 8,6 odsto. Međutim, privreda se brzo oporavila i 2021. zabilježen je rast od 13,1 odsto, a 2022. rast je usporio na 6,3 odsto.

Hrvatska se najbrže oporavila od pandemije i u odnosu na pretpandemijsku 2019. imala rast od 11,8 odsto, i po tome je prva u EU ispred Poljske, koja je imala rast od 11,2 odsto.

Ostale članice u tom razdoblju imale su jednocifreni rast - Slovenija, 7,8 odsto, Danska, 7,6 odsto itd. Prosjek rasta BDP u EU u tom periodu bio je 2,9 odsto.

BDP po stanovniku u Hrvatskoj je 2013. godine iznosio 61 odsto prosjeka EU, a prošle godine došao je na 73 odsto evropskog prosjeka.

U godini ulaska u EU Hrvati su imali BDP po stanovniku 10.440 evra, a prema procjeni za 2022. on se popeo na 17.240 evra.

Hrvatska je po BDP per capita bolja od Slovačke i Grčke, koje su na 68 odsto evropskog prosjeka te Bugarske koja je na 59 odsto.

Prema stvarnoj individualnoj potrošnji (SIP), prema kojoj evropska statistička agencija Eurostat meri standard građana, Hrvatska je 2022. godine na 75 odsto evropskog prosjeka.

SIP pokazuje koliko su dobara i usluga pojedinci konzumirali, bilo da su za njih plaćali sami ili su trošak snosile države ili neprofitne organizacije i iskazan standardom kupovne moći eliminiše razlike u cijenama među zemljama.

Hrvatska se tako odmiče od začelja i po tom kriterijumu. Prestigla je Slovačku, koja je na 73 odsto evropskog prosjeka i Mađarsku (72 odsto), dok je ranije bila bolja samo od Bugarske (67 odsto).

Ujedno se po SIP približava Grčkoj (78 odsto) i Estoniji (79 odsto). Hrvatska je po SIP u poslednjih deset godina porasla za 10 procentnih poena - 2013. bila je na 65 odsto evropskog prosjeka.

Međutim, puno veći rast SIP imala je Rumunija, s 48 odsto 2013. godine na 88 odsto 2022. godine, a Poljska s 51 odsto na 86 odsto.

Da bi dostigla evropski prosjek u neko dogledno vrijeme, Hrvatska bi trebalo da raste puno brže nego do sada.

Na potencijalni rast negativno utiču pad broja stanovnika i slaba produktivnost, ali bi reforme koje bi dovele do efikasne javne uprave i boljeg pravosuđa imale pozitivan efekt.

Prednosti članstva u EU još su vidljivije kada se Hrvatska uporedi s nekim zemljama bivše Jugoslavije. Na primjer, Srbija je po BDP per capita 2013. godine bila na 40 odsto prosjeka EU-a, a 2022. na 44 odsto. Bosna i Hercegovina je s 30 odsto 2013. došla na 35 odsto 2022. godine.

Hrvatska dobro stoji i po drugim pokazateljima, ima nikad manju stopu stopu nezaposlenosti, u u maju ove godine stopa registrovane nezaposlenosti bila je 5,6 odsto, što je najniža stopa od 1989. godine. Prema podacima iz 2021. godine, stopa zaposlenosti u Hrvatskoj bila je 68,2 odsto, dok je evropski prosjek bio 73,1 odsto.

Ima i dobre fiskalne rezultate, javni dug je u silaznoj putanji i prema vladinim projekcijama već sledeće godine bi trebadne ispod 60 odsto, koliko je dopušteno po kriterijumima iz Mastrihta.

Ipak, kao i druge manje razvijene nove članice EU u protekloj deceniji je imala veliki odliv stanovništva. Prema popisu 2021. godine, Hrvatska ima 3.871.833 stanovnika, što je u odnosu na deset godina ranije manje za 413.056 osoba ili 9,64 odsto.

Jednim dijelom to je rezultat članstva u EU jer na jedinstvenom evropskom tržištu nema ograničenja u kretanju radne snage i mnogi hrvatski građani otišli su za poslom i boljim životom u bogatije članice.

Iskustva drugih zemalja pokazuju da se odlazak zaustavlja, odnosno ujednačava se useljavanje i iseljavanje jednom kad se dosegne stepen privrednog razvoja od oko 80 odsto prosjeka EU. Još veći hrvatski problem je velika razlika u razvijenosti pojedinih djelova zemlje. Tako je Grad Zagreb po BDP već na 131 odsto prosjeka EU, a u istočnim županijama BDP je ispod 40 odsto evropskog prosjeka.

Hina ocjenjuje da deset godina od posljednjeg proširenja, nijedna od zemalja kandidata nije ni blizu članstva i da bi Hrvatska još deset ili više godina mogla da ostane najmlađa članica.

Iako je ruski napad na Ukrajinu donio neke promjene u politici proširenja i ponovno su igri i geopolitčki aspekti, teško je očekivati povećanje broja članica po pravilima po kojima danas funkcionira Unija, a njihova promjena nije na pomolu.

Agencija podsjeća da su iz tih razloga prošle godine status kandidata dobije Ukrajina i Moldavija, a Gruzija status potencijalnog kandidata.

Zemljama Zapadnog Balkana EU je još 2003. godine na samitu u Solunu obećala da će postati članica kad ispune uslove.

Zvanično EU i dalje ističe da je privržena proširenju, a zemlje Zapadnog Balkana ističu da im je to strateški cilj. Međutim, kako to izgleda u praksi možda najbolje oslikava rečenica koja se često čuje u Briselu: "Unija pretvara kao da joj doista stalo do proširenja, a zemlje Zapadnog Balkana se pretvaraju da sprovode potrebne reforme", zaključuje Hina.

( BETA )