INTERVJU Zvekić: Žmuri se na prljav novac u politici

U političkom životu ima primjera ljudi koji su povezani sa raznim ilegalnim ili polulegalnim aktivnostima... Ima i primjera da su lica za koja postoje indicije da su povezana sa organizovanim kriminalom vrlo angažovana u političkom životu, kao i da se partije i izbori finansiraju sumnjivim donacijama.... Uprkos tome, na Balkanu postoji rasprostranjen problem politizacije, odnosno manjeg stepena nezavisnosti agencija za prevenciju korupcije i organa gonjena koji to treba da istraže.

To, između ostalog, navodi ambasador, savjetnik Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala (GI-TOC) i profesor Univerziteta LUISS u Rimu Uglješa Zvekić.

Time je, između ostalog, komentarisao i najnovije informacije da je dio novca stečenog organizovanom kriminalnom aktivnošću završio u sivim izbornim fondovima za potrebe kampanje DPS-a.

GI TOC je nedavno objavio analizu “Organizovana korupcija - Političko finansiranje na Zapadnom Balkanu”, u kojoj se bavi finansiranjem izbora, partija, zloupotrebom javnih preduzeća u političke svrhe... na ZB.

Istraživali ste i analizirali organizovanu korupciju oblasti finansiranja partija i izbora, javnim nabavkama i državnom kontrolom nad javnim preduzećima?

Ovo istraživanje je bilo usmjereno na “političko finansiranje”. Pod time se podrazumijevaju razni načini finansiranja dobijanja i ostajanja na vlasti. Riječ je o budžetskom i raznim drugim oblicima finansiranja rada političkih partija i izbora, kao i o kontroli nad državnim javnim preduzećima te korišćenjem tih sredstava za neposredno ili posredno finansiranje političkih partija, odnosno prilikom izbora.

Tu nije uvijek riječ samo o novcu, već o kupovini i pridobijanju lojalnosti i glasova. Sem toga, politički uticaj na javne nabavke i one koji će dobiti na konkursima je vrlo efikasan način dobijanja ekonomske i političke lojalnosti i potpore političkim partijama, i to u najvećem broju slučajeva onima koje su na vlasti.

Većina zemalja ZB je uglavnom uskladila u ovim oblastima zakonodavstvo sa onim EU, ali je problem njegove primjene u praksi, odnosno nema sankcija (jer se ono zaobilazi ili tumači kreativno) ili se ne poštuju preporuke nadležnih institucija ?

Sve zemlje na Balkanu su u priličnoj mjeri svoja zakonodavstva koja se odnose na finansiranje političkih partija i izbora, odnosno državna/javna preduzeća, kao i propise koji se tiču javnih nabavki - uskladile sa standardima Evropske unije i Savjeta Evrope, kao i ostalim međunarodnim standardima (npr. sa Konvencijom Ujedinjenih nacija protiv korupcije i Konvencijom Ujedinjenih nacija protiv transnacionalnog organizovanog kriminala).

Najveći problem je u primjeni tih zakona koja je djelimična i čija kršenja po pravilu nisu praćena adekvatnim zakonskim sankcijama i u tome je najveća uloga političkog faktora koji izbjegavanjem dosljedne primjene zakona favorizuje određene grupne interese uglavnom ekonomske i političke prirode. S druge strane, ovo zakonodavstvo je pod stalnim promjenama ili dotjerivanjima koja po neki put vode ka “legalizaciji” rupa u zakonu koji su u interesu određenih grupa. Otuda potreba za većom pažnjom od strane parlamenta i prije svega nadzornih državnih oragana, kao i građanskog društva, medija i akademske zajednice.

Ako godinama imamo sumnje o nezakonitim finansijama nekih partija, donacijama koje nigdje nisu prikazane ili potiču iz sumnjivih izvora, kako objašnjavate to što ni antikorupcijske agencije a ni tužilaštvo nikada nisu temeljno to istražili?

Na Balkanu postoji rasprostranjen problem politizacije, odnosno manjeg stepena nezavisnosti nadzornih organa kao što su npr. agencije za prevenciju korupcije, ali nažalost i organa gonjenja i istraživanja organizovanog kriminala i korupcije (tužilaštva i policije), ali i sudstva. Tome treba posvetiti posebnu pažnju i naše sljedeće istraživanje će biti na temu “Integriteta i nezavisnosti policije, tužilaštva, sudstva i specijalizovanih agencija za prevenciju korupcije na Balkanu”, s nadom da ćemo ukazati na načine poboljšanja funkcionisanja ovih ustanova. U njima radi najveći broj vrlo prosvećenih profesionalaca koji su često onemogućeni da do kraja dovedu svoj rad zbog uplitanja sa strane ili od strane samog politizovanog menadžmenta tih organizacija.

Ovih dana u medijima su objavljeni podaci zasnovani na Skaj prepiskama, koji pokazuju da je novac od organizovanog kriminala korišćen i za finansiranje izbora, konkretno ukazuje se da se to dešavalo za potrebe DPS-a?

Organizovani kriminal je na više načina prisutan i ekonomskom, političkom i kulturnom životu na Balkanu.

U regionu obilujemo primjerima pranja prljavog novca kroz “investicije” u građevinarstvu, kockarnice, estradu itd, kao i kroz učešće na konkursima za javne nabavke.

U političkom životu ima primjera ljudi koji su povezani sa raznim ilegalnim ili polulegalnim aktivnostima, a koji su i politički angažovani na raznim nivoima, a često na lokalnom nivou. Pozicije institucionalne moći se koriste za prenebregavanje sukoba interesa i za dobijanje dozvola za iskorišćavanje javnih sredstava ili prostora za lično bogaćenje. Ima primjera da su lica za koja postoje indicije da su povezana sa organizovanim kriminalom vrlo angažovana u političkom životu, prije svega na lokalnom nivou. Konačno “skrivene” donacije, čije porijeklo je sumnjivog karaktera, mogu biti dio izvora finansiranja rada političkih partija ili izbora.

Organizovani kriminal, nažalost, zauzima i mjesto u kulturi kroz promociju brzog načina dolaženja do novca i bahatog ponašanja zahvaljujući tom i takvom novcu, kao i nekih vrijednosti “lojalnosti i solidarnosti “, zajedništva i privrženosti, vođama kriminalnih klanova.

Da li vladajuće partije izborom menadžmenta javnih preduzeća direktno protežiraju organizovanu korupciju?

Državna privreda je na Balkanu još uvijek veoma snažna, kako ekonomski, tako i sociljalno. Upravljanje velikim javnim dobrima od energetike, vode, puteva, pruga, smeća do komunalnih službi je srž političkog finansiranja i kotao organizovane korupcije. Javne nabavke se koriste vješto radi favorizovanja lojalnih ekonomskih subjekata domaćih, a ponekad su i dio spoljne politike u favorizovanju inostranih investitora državnih ili privatnih iz određenih država.

S druge strane, upravljanje državnim preduzećima je politički plijen partija koje osvoje vlast. Postavljanje vrhovnog menadžmenta poželjne političke orijentacije je garancija kontrole nad državnom privredom i jačanja političke, socijalne i finansijske podloge i uticaja na društvo.

I tzv. srednji menadžment je često stavljen u poziciju zavisnosti. Time se jako umanjuje mogućnost tog profesionalnog menadžerskog sloja da vrši funkcionalan nadzor i po prirodi svoje profesije i položaja bude neka vrsta prirodnog korektora nepravilnosti u radu, skoro da tako kažem, neka vrsta prirodnog “uzbunjivača” (whistle – blower). Zato je i ovaj sloj profesionalnih menadžera često sputavan u nezavisnosti i držan u poziciji lojalnosti prema onima na vlasti. Državna i komunalna preduzeća su na Balkanu i dalje jedan od najvećih davalaca posla. Uz taj posao ide i malo veći stepen sigurnosti i uživanja prava na razna socijalna davanja. Socijalna potpora politici je neka vrsta nepisane “radno ugovorne klauzule”. Slično je i sa penzijama koje se često koriste kao primamljiv izborni mamac.

Zbog čega je na ZB postalo normalno da partije javnim sredstvima kupuju glasove pred izbore, a da “partijska zapošljavanja” ne prestaju uprkos ogromnoj državnoj i lokalnoj administraciji?

Sve u svemu, potrebno je da se gaji kultura integriteta, kako kod političkih partija, tako i kod državnih organa (a prije svega policije, tužilaštva i sudstva), u državnoj i privatnoj privredi. I naravno u sistemu obrazovanja. Uloga građanskog društva, medija i akademske zajednice je izuzetno važna i potrebna je neka vrsta mobilizacije protiv organizovane korupcije i organizovanog kriminala, a za kulturu integriteta u društvu.

Organizovana korupcija za političku i ekonomsku moć

U istraživanju o političkom finansiranju na ZB GI TOC je prepoznao problem organizovane korupcije. Iako ste i ranije pominjali taj izraz, on nije opšte poznat, pa vas molim podsjetite šta je to?

U prethodnoj studiji iz 2020. godine “Infrastruktura integriteta”, koja se bavila razumijevanjem osnovnih oblika i domašaja korupcije, kao i borbe protiv korupcije na Balkanu, razvijen je koncept “organizovane korupcije”. Riječ je o simbiozi organizovanog kriminala, legalnih i ostalih nelegalnih aktera koji koriste razne kriminalne metode za ostvarivanje raznih vrsta ekonomske, političke, socijalne i kulturne dobiti. To je način planskog i organizovanog delovanja i uticaja na donošenje odluka od javnog značaja, a u korist pojedinih grupa ili pojedinaca. To je istovremeno i način “kupovine” i “uticanja” na stvaranje i održavanje društvene potpore osvajanju i ostajanju na pozicijama političke i ekonomske vlasti i moći.

( Mila Radulović )