Inventivnost kompozitora i umijeće izvođača

U Kotoru je na Don Brankovim danima muzike počela festivalska koncertna turneja, kao veliko finale projekta #synergy. Na koncertima u Crkvi Sv. Duha, 16. jula i u Kreativnom Habu Kotor danas, 17. jula, premijerno će biti izvedeno 12 novih kompozicija, predstavljena inventivnost njihovih autora i umijeće mladih izvođača. Nove kompozicije biće izvedene na ljetnjim festivalima u Dubrovniku, Trebinju, Tirani, Prištini, Beogradu i Ljubljani, gdje se turneja završava 2. avgusta.

Festival KotorArt Don Brankovi dani muzike pokrenuo je prije tri godine projekat #synergy: Jačanje kapaciteta industrije klasične muzike na Zapadnom Balkanu, uz podršku programa “Kreativna Evropa” Evropske komisije. Ovaj kompleksan projekat nastao je iz želje da se poveća i ojača saradnja na međunarodnom planu, predstavi lokalna i evropska baština, poveća mobilnost i saradnja umjetnika i kulturnih radnika, i time posebno doprinese razvoju umjetničke muzike ovog dijela Evrope.

Kao nosilac projekta, KotorArt je realizovao #synergy uz učešće partnerskih festivala umjetničke muzike u regionu, i ukazao na značaj kulture u međunarodnim odnosima, doprinio učvršćivanju saradnje na međunarodnom planu, predstavio kulturne i kreativne potencijale Kotora, Crne Gore i Zapadnog Balkana, i bio na kursu evropskog puta Crne Gore.

O umjetničko-izvođačkim i organizaciono-realizatorskim aspektima projekta #synergy razgovarali smo sa Timeom Kalmar, red. prof. na Katedri za kamernu muziku Akademije umetnosti Univerziteta u Novom Sadu, i mentorkom i menadžerkom festivalske turneje, i Sarom Mandić, menadžerkom produkcije i razvoja Fondacije Don Branko Sbutega, i menadžerkom projekta #synergy.

Na poziv Kreativne Evrope za podršku projekata saradnje na Zapadnom Balkanu bilo je prijavljeno preko 300 projekata. Izdvojio se projekat #synergy, kao jedini koji se bavi klasičnom muzikom. Takođe, ovo je prvi put da je nosilac podržanog projekta organizacija iz Crne Gore.

SM: Konkurencija je zaista bila izuzetno velika, a tim KotorArt je bio izrazito ponosan i veoma srećan kada smo saznali rezultate. Jer, kada vaša ideja dobije najviše ocjene renomiranih evropskih eksperata iz domena kulture i kulturne politike, onda zaista znate da su vrijednosti i ciljevi za koje se zalažete ispravni i značajni, a ukazano povjerenje i podrška, pored toga što su izuzetan vjetar u leđa, još snažnije daju na značaju i u međunarodnom domenu afirmišu programsku politiku, visoke standarde umjetničke produkcije i kvalitet organizacionog tima KotorArta - dakle, najznačajnije odlike Festivala, koje dosljedno i timski njegujemo i razvijamo posljednjih 20 godina.

U čemu se ogleda njegova originalnost?

SM: Originalnost ideje se, po mom mišljenju, ogleda u sinergiji različitih aktera muzičkog života: menadžera u kulturi, producenata, izvođača, edukatora, kompozitora, itd., unapređenju regionalne saradnje, razmjeni iskustava i znanja, ali i u proaktivnom i angažovanom pristupu razvoju scene umjetničke muzike. Vrijednost predstavljaju i nove kompozicije inspirisane kulturnom i prirodnom baštinom i aktuelnim temama, čime se kroz projekat omogućuje interpretacija važnih savremenih tema iz vizure umjetnosti i ukazuje na važnost promišljene interpretacije kulturnog nasljeđa, proaktivne kulture sjećanja i njegovanja tradicije, te na značaj ekologije i zaštite životne sredine.

Svi pomenuti aspekti rijetko su u fokusu festivala i organizacija koje djeluju u domenu umjetničke muzike. Dakle, vjerujem da je originalnost ovog projekta upravo u vrijednostima za koje se zalaže i koje promoviše, a to su sinergija, zajedništvo, partnerski i timski rad, međunarodna otvorenost, kao i odgovoran, proaktivan i kreativan pristup afirmaciji i promociji umjetnika, umjetnosti i nasljeđa.

Zašto su se baš te teme našle u fokusu projekta?

SM: Polazna pretpostavka, koja se temelji na dugogodišnjem iskustvu u domenu festivalskog menadžmenta i menadžmenta u kulturi, bila je da se sektor kulture nakon raspada Jugoslavije našao u nezavidnom položaju. Od mnoštva prilika za umjetnike i kulturne radnike, sektor kulture suočio se sa izazovima fragmentacije tržišta i publike, upitnim, nesistematičnim i nedosljednim kulturnim, identitetskim i medijskim politikama, kao i nerijetko turbulentnim socio-političkim i ekonomskim okolnostima. U svim tim okolnostima, klasična muzika, ali i umjetnost i umjetnici uopšte, nalaze se u nezavidnom položaju, položaju koji se još dodatno komplikuje, ako se u obzir uzme nedostatak kadra koji ima savremena znanja u oblasti kulturne politike i menadžmenta, čest nedostatak institucionalne i finansijske podrške, kao i elitizam koji se često pripisuje umjetničkoj muzici i koji utiče na odnos sa postojećom i dalji razvoj publike. Imajući u vidu navedeno, projekat #synergy nastao je sa namjerom povezivanja i usavršavanja kulturnih radnika, prije svega onih koji se bave festivalima i umjetničkom muzikom, kao i sa ciljem podsticanja komponovanja novih djela klasične muzike inspirisanih lokalnom i evropskom baštinom i ciljem uvezivanja i saradnje mladih izvođača, kompozitora i organizacija koje se bave umjetničkom muzikom na Zapadnom Balkanu.

Ko su učesnici i partneri u projektu?

SM: Za partnere projekta odabrali smo renomirane predstavnike sektora umjetničke muzike u regionu, koji se izdvajaju po kvalitetu i originalnosti programa, visokim produkcionim standardima i po odnosu sa publikom koji se temelji na želji da publici pruže najbolja moguća iskustva. A to su, pored KotorArt Don Brankovih dana muzike Dubrovačke ljetnje igre iz Hrvatske, Ljubljana festival iz Slovenije, Centar beogradskih festivala (CEBEF) iz Srbije, Asocijacija Frederik Šopen sa Kosova i organizacija Vox barok iz Albanije, uz mnogobrojne pridružene partnere poput Muzeja Hercegovine iz Trebinja, Albanija Gitar festivala, Unesko katedre za kulturnu politiku i mendžment Univerziteta umetnosti u Beogradu i mnogih drugih. Svi smo tokom posljednje tri godine vrijedno i udruženo radili. Projekat je okupio 12 kompozitora, preko 100 mladih izvođača i menadžera u kulturi, uspješno je realizovano 8 seminara i konferencija za profesionalce u kulturi, 12 rezidencija za kompozitore u okviru kojih je nastalo 12 novih djela inspirisanih kulturnom baštinom regiona i Evrope.

Šta podrazumijeva posao mentorke i menadžerke festivalske turneje?

TK: Dvije od moje tri velike ljubavi se spajaju u okviru ovog projekta, a to su organizacija i pedagogija, koje su uz izvođaštvo dio “trija ljubavi”. Za osobu koja voli to da radi, organizacija je čudesna stvar, ona je poput magije. Zahtijeva dobru komunikaciju, brzinu, snalažljivost, strpljivost, a takođe i talenat za rješavanje nepredvidljivih problema. Moram da kažem da je organizacioni tim #synergy projekta skup istomišljenika i kada čovjek sarađuje sa osobama poput Sare Mandić i Viktora Varošija, nekako ne postoji nemoguće. Tako je i meni, za vrijeme priprema sa kamernim sastavima tokom montage week-a u Kotoru, zahvaljujući dugogodišnjem iskustvu u okviru KotorArta, prirodno bilo da, pored svojih organizacionih zadataka ponekad imam ulogu medicinske sestre, animatora ili da kao violončelista, uskočim na neku probu. Na samom početku rada, moj zadatak je bio da rasporedim odabrane muzičare i formiram ansamble. Tokom montage week-a sam se prvenstveno fokusirala na mentorstvo, bila sam svjesna da ću sarađivati sa ansamblima koje čine mladi izvođači, sa više ili manje iskustva u izvođenju savremene muzike, da se većina njih ne poznaje od ranije, i da će se u Kotoru prvi put sresti i zajedno svirati. Te činjenice su zahtijevale i podrazumijevale da ja kao mentor dobro poznajem partituru novonastalih kompozicija, takođe, da muziku sagledam ne samo iz pozicije pedagoga, već i iz pozicije izvođača. U vezi sa tim, jedan od najljepših komplimenata koji sam dobila tokom rada sa umjetnicima su bile riječi kompozitora Krešnik Aličkaja: “Bolje poznajete moju kompoziciju od mene!”

Imate veliko iskustvo u izvođenju savremenih kompozicija.

TK: Tako je, prvenstveno zahvaljujući gudačkom kvartetu TAJJ, savremena muzika je oblast gdje se osjećam kao “kod kuće”. Trudila sam se da svojim sugestijama ne ugrozim individualne ideje samih izvođača i kompozitora, i nerijetko sam uspjela da obogatim zajedničku viziju i da postanem dio procesa i stvaranja. Kompozitori su bili veoma otvoreni za saradnju tokom zajedničkih proba, uvažili su ideje izvođača i mentora, i na taj način smo svi učestvovali u “rađanju” novih kompozicija. Da budemo iskreni, muzika na notnom papiru ne postoji bez izvođača. Takođe, jedno novo muzičko djelo “poleti”, “oživi” i dobije svoj krajnji oblik tek pred publikom. Prije polaska na turneju smo se opet okupili u Kotoru na završnim pripremama i probama, koje su bile sasvim drugačije nego tokom montage week-a. Iz ugla izvođača znam da je vrijeme dragocjen prijatelj. Naime, posle požrtvovanog, zajedničkog rada, i nakon dva mjeseca “pauze”, sami izvođači iz drugog ugla posmatraju i zrelije interpretiraju djela.

Promjena u interpretaciji će se vjerovatno primijetiti i tokom turneje?

TK: Privilegovana sam, jer ću kao menadžerka festivalske turneje moći da prisustvujem svim koncertima. Znatiželjno iščekujem kako će se kompozicije “mijenjati”, dobiti različite “interpretativne oblike”, koji će od velike mjere zavisiti od izvođača i njihovog nadahnuća, ali takođe i od prostora gdje će se koncerti održati, kao i od same publike.

Ko je tim koji je organizovao i realizovao ovako složen projekat?

SM: Tim KotorArt Don Brankovih dana muzike koji direktno radi na #synergy projektu pored mene čine i divne, izuzetno sposobne, vredne i spretne kolege Viktor Varoši i Branka Nikčević, uz neizostavnu podršku našeg direktora Ratimira Martinovića. Pomenula bih još i podršku Ministarstva javne uprave i Ministarstva kulture i medija Crne Gore i posebno se zahvalila Mileni Ražnatović na nesebičnoj podršci ovoj ideji od njene inicijalne kreatorske faze, pa sve do njegove sadašnje, završne faze.

Kako biste ocijenili saradnju sa partnerskim festivalima, uopšte sa svim učesnicima, sa pozicije nosioca ovog kompleksnog evropskog projekta?

SM: Mi smo se tokom prethodne tri godine trudili da njegujemo i razvijamo otvoren, partnerski i iskren odnos sa svim partnerima i učesnicima na projektu, kao i da na najbolji mogući i što produktivniji način pronađemo odgovore i rješenja za mnoge administrativne, zakonodavne i organizacione izazove. Puno različitih aktivnosti smo uspješno realizovali, od odabira i aktivnog mentorskog rada sa mladim menadžerima u kulturi, saradnje sa različitim organizacijama i pojedincima iz domena kulturnog mendžmenta i produkcije, izbora i saradnje sa kompozitorima i mladim izvođačima, saradnje i rada sa renomiranim stručnjacima, umjetnicima i pedagozima regiona kroz rad dva stručna žirija i mentorstvo učesnika, realizacije radionica, seminara, konferencija, rezidencija, koncerata, itd. Dakle, odgovornost nosioca evropskog projekta saradnje, ili kako se to kolokvijalno kaže lead-a, je iskustvo koje je pozitivno, ali često vrlo izazovno.

Pretpostavljam i vrlo poučno?

SM: Izuzetno poučno! Dosta smo toga naučili, stekli drage i važne partnere, prijatelje i saborce kako na lokalnoj, tako i na regionalnoj i evropskoj sceni, a smatram da smo se na međunarodnoj kulturnoj sceni predstavili kao visoko profesionalna organizacija. Naravno, ništa od ovog ne bi bilo moguće bez #synergy koordinatora i partnera u svim zemljama učesnicama, naše #synergy mentorke Timee Kalmar, jako profesionalnih, saradljivih i otvorenih kompozitora, mladih menadžera i izvođača, kao ni bez KotorArt festivalskog tima kog čine sjajni mladi, i nešto manje mladi, saradnici.

Kakva je bila saradnja sa izvođačima i kompozitorima?

TK: Saradnja sa izvođačima i kompozitorima je bila nezaboravna. Istina, neke sam poznavala od ranije i sa nekima sam već sarađivala, ali većinu sam upoznala zahvaljujući ovom projektu. Dirljiv mi je bio susret sa violistkinjom Enteljom Ćarkađiljom, pozdravile smo se kao da se znamo godinama. Prije godinu dana mi je, na koncertu u Novom Sadu, kao izvođač “zapala za oko”. Njen lik nisam zaboravila i kada sam je ponovo videla u Kotoru tačno sam znala ko je. Zagrlile smo se, a ona mi je šapnula: “Znam ko ste, Vi ste Teodorina profesorka i radili ste i sa Milutinom!”. I ova scena potvrđuje da su muzičari, bez obzira na granice, nekako “povezani”. I ne samo to! Čak i da nikada nismo čuli jedni za druge, kada se sretnemo mi zaista svi govorimo “isti jezik” i povezuje nas ista misija: muzika i umjetnost. Svi izvođači i kompozitori u okviru ovog projekta su za mene posebni. Način na koji su pristupili prvo individualnom zatim i zajedničkom radu svjedoči o visokom profesionalizmu. Takođe, različite kulture, temperamenti, karakteri, izođačke navike i ideje, u sinergiji su bili garant uzbudljivoj saradnji. Ono što mi se najviše dopalo jeste da su svi umjetnici tokom rada bili vrlo požrtvovani, a nakon proba su se, u zajedničkoj opuštenoj atmosferi, kvalitetno družili i sve vrijeme gradili “nevidljive mostove”. Na početku smo svi bili “samo” kolege, a kako je vrijeme odmicalo, stvarala su se prijateljstva.

Koliko je učestvovanje u projektu značajno festivalima, kao organizatorima, a koliko umjetnicima?

SM: Iz ugla organizatora i koordinatora, smatram da je učešće na #synergy projektu bilo značajno za sve partnere i učesnike. Jedna od vrijednosti #synergy-ja je to što okuplja i partnere sa dosta dugom tradicijom poput Dubrovačkih ljetnjih igara i Festivala Ljubljana, zatim one sa nešto “kraćim” stažom poput KotorArt-a i BEMUS-a ili BELEF-a, ali i relativno “mlade” festivale, poput Chopin Pino Festa ili festivala Vox Baroque. Ova ne tako slučajna okolnost zapravo znači da smo međusobrno mnogo toga naučili, podijelili smo i prenijeli znanja i iskustva, ali i da smo se podsjetili na neke stvari koje smo možda u međuvremenu zaboravili. Učešće na projektu je donijelo i razvoje individualnih bilateralnih saradnji, gostovanja i zajedničke produkcije, itd. Kada je u pitanju umjetnički aspekt, pored sticanja izvođačkog iskustva i promocije kompozitora i izvođača, upoznavanja različitih kulturnih sredina i uspostavljanja saradnje sa eminentnim organizacijama i umjetnicima na lokalnom i međunarodnom nivou, veoma je značajan neposredan zajednički rad kompozitora i mladih izvođača, prije svega u domenu savremene muzike, budući da takav vid rada nedostaje u današnjem obrazovnom i kulturnom sistemu Zapadnog Balkana.

TK: Sigurna sam da će svi učesnici ovog projekta na kraju iz njega izaći bolji i plemenitiji. Sigurna sam i u to, da će mnogima ovaj projekat biti od životnog značaja. Mladim izvođačima je data nevjerovatna mogućnost za napredovanjem, učenjem i sticanjem koncertne prakse. Najprije je ovaj projekat dragocjen za njih po svim umjetničkim parametrima, ali isto tako uče kako da budu spremniji na kompromise, razvijaju vještine međusobne komunikacije i prilagođavanja, takođe neki prepoznaju u sebi skrivene talente vođa. Mada sam često sarađivala sa kompozitorima, ovaj projekat mi je osvijestio kako kompozitori drugačije funkcionišu od izvođača u istim situacijama, bar sam ja tako zaključila nakon montage week-a. Na početku rada, izvođači budu nezadovoljni jer uvide “nesavršenstva” zajedničkog sviranja, a u isto vrijeme kompozitori prepoznaju “klice” interpretacije i oni budu veoma zahvalni i zadovoljni. Na primjer, na drugoj probi jednog gudačkog kvarteta, kada smo postavljali “interpretativne temelje” kompozicije Milivoja Pićurića, mladi izvođači i ja smo još uvek bili nezadovoljni zvučanjem ansambla. Milivoje je stajao u ćošku same prostorije, slušao pažljivo i prepoznao da smo na dobrom putu. Blagim osmijehom i mirnim tonom je rekao: “Ja sam srećan”.

Nesumnjivo ste stekli veliko i značajno iskustvo u radu na ovako kompleksnom međunarodnom projektu, ali i uložili ogroman trud, rad i vrijeme. Da li biste se ponovo uključile u slične projekte?

TK: Iskustvo koje sam stekla u radu na ovom projektu je za mene veoma dragocjeno i značajno. Upoznala sam nevjerovatno nadarene izvođače i kompozitore koji su me oplemenili svojim stvaranjem. Svi smo dali sve od sebe kako u kvalitativnom tako i u kvantitativnom smislu. Zadovoljna sam rezultatima i da imam sto života, poželjela bih da sam u svih sto dio ovog projekta.

SM: Tim KotorArt Don Brankovih dana muzike već uveliko razvija, planira i priprema sljedeće projekte, programe i inicijative, tako da stay tuned!

U izvođenju kompozicija na koncertnoj turneji učestvuju: Alenka Bogataj, flauta, Andi Duraku, klavir, Andrijana Durmišević, violina, Arian Zherka, violončelo, Dušan Obrenović, violina, Egli Prifti, klavir, Entela Qarkagjija, viola, Kristina Basili, violončelo, Leufat Buquku, violina, Magdalena Burhan, viola, Marija Božić, viola, Marija Ticl, glas, Milena Petković, violina, Miljana Nikolić, klavir, Martina Jembrišak, harmonika, Tereza Horakova, violina, Teodora Uskoković, violončelo, Tim Jančar, klavir, Timotej Kosovinc, gitara.

Svi radimo zbog viših ciljeva

Pred kakvim ste izazovima bili tokom realizacije projekta #synergy u organizacionom i umjetničkom smislu?

SM: Izazova uvijek ima, što je i normalno i očekivano kada se bavite organizacijom, produkcijom i projektnim menadžmentom. Međutim, sve se može riješiti uz tim koji dijeli vrijednosti i ciljeve, i koji je otvoren, fleksibilan, istrajan i proaktivan. Fleksibilnost je odlika koja je izrazito važna, i koja se razvija najprije kroz uvažavanje mišljenja, različitosti, talenata i sklonosti, kao i kroz otvorenu komunikaciju i proaktivan i afirmativan pristup. I naravno, kada vidite i osjetite rezultate rada, kojih u ovom projektu zaista ima dosta i koji su po meni izuzetno vrijedni i značajni, onda se i razni izazovi sa lakoćom prevaziđu i riješe.

TK: Iskreno govorim, jer zaista tako i mislim, da zahvaljujući ljudima koji su na čelu ove organizacije, ne postoji nemoguće ili nerješivo. Iz moje pozicije i na osnovu izazova sa kojima sam se ja suočila do sada u projektu, uvijek su nepredvidljivi ljudski faktori, na koje nisam mogla da računam, a često ni da ih razumijem, ti koji su mi pravili “problem”. Ovo je ozbiljan projekat, kompleksna mašinerija, gdje, ako se zrno pijeska zaglavi između dva zupčanika, može na kratko da zaustavi cijeli mehanizam. Međutim, svi mi radimo zbog viših ciljeva i kada slušam mlade izvođače, koji nevjerovatnim zalaganjem i odanošću izvode novonastale kompozicije, a krajičkom oka vidim blagi osmijeh zadovoljstva na licu kompozitora, svi problemi budu zaboravljeni na vijek vjekova. A najveće zadovoljstvo ćemo svi doživjeti kada budemo čuli aplauz publike. Kada govorimo o umjetničkim izazovima, njih zapravo i ne registrujem, jer su mi oni dio krvotoka. Umjetnost i stvaranje sami po sebi su izazov, ali i privilegija.

( Nataša Đačić Božić )