Britanski ratni grob u Boki "pretvorili" u francusku podmornicu

Regionalni ronilački centar za obuku ronilaca i podvodno deminiranje (RCUD) iz Podgorice i Ministarstvo kulture napravili su novu međunarodnu blamažu Crne Gore jer su oficijelnim predstavnicima Ratne mornarice Francuske kao lokaciju njihove podmornice “Monge” koja je potonula u južnom Jadranu tokom Prvog svjetskog rata, predstavili lokaciju britanskog ratnog groba pred Bokom Kotorskom - olupinu britanske podmornice H-3.

Direktor RCUD-a Veselin Mijajlović je prije mjesec dana medijima saopštio da “profesionalni ronioci RCUD sprovode opsežno istraživanja sa kolegama iz francuske Ratne mornarice na olupini podmornice koja se nalazi na 90 metara dubine, za koju se pretpostavlja da je francuska”.

On je kazao da je podmornica tokom ratnih dejstava prilično uništena, “pa su za indentifikaciju potrebna opsežna istraživanja”. U istraživanja su, kako je on naveo, uključeni stručnjaci ministarstava kulture i odbrane.

“Podmornicu smo locirali tokom naših redovnih aktivnosti 2020. godine, od kada smo sa stručnjacima iz Francuske u više navrata vršili istraživanje ovog lokaliteta”, kazao je Mijajlović.

Najavio je da u narednom periodu planiraju detaljno istraživanje ovog i još nekih lokaliteta u blizini, “cijeneći ove nalaze veoma interesantnim, posebno ako se uzme u obzir da su do sada bili potpuno nepoznati.”

Lokacija na koju su MIjajlović, Ministarstvo kulture i Ministarstvo odbrane Crne Gore poveli Francuze je veoma dobro poznata već decenijama i odavno se zna da na njoj ne počivaju ostaci nikakve francuske već britanske podmornice H-3.

“Vijesti” su još početkom aprila kada je u Boku Kotorsku uplovio lovac mina “Lyre” M-648 Ratne mornarice Francuske, pisale o tome da su Francuzi došli da nastave istraživanja pozicije pred ulazom u zaliv, a na kojoj je brod za podvodna istraživanja RM Francuske “Pluton” u julu 2021. godine vršio pretragu dna mora multibeam sonarom i tom prilikom locirao olupinu podmornice. Za tu olupinu Francuzima je već tada od njihovih domaćina iz Crne Gore rečeno da se možda radi o francuskoj podmornici “Monge” koja je u vodama jugoistočno od ulaza u Boku, stradala u Prvom svjetskom ratu, decembra 1915. godine.

Međutim, “Monge” je potonula znatno dalje od ove lokacije za koju je još u vrijeme SFRJ utvrđeno da se na njoj nalaze ostaci britanske podmornice H-3 i to je čak bilo i ubilježeno u određene pomorske karte.

Na “Monge” čija olupina ni preko 100 godina od njenog potonuća nije zvanično još locirana i pouzdano identifikovana, prilikom potonuća poginuo je njen komandant, jedan od francuskih nacionalnih heroja, poručnik bojnog broda Rolan Morijo. Na “Monge” koja je u površinskoj plovidbi punila svoje baterije, oko petnaest milja jugoistočno od ulaza u Boku, naletjela je austrougarska krstarica “Helgoland” i udarivši je pramcem, nanijela joj teška oštećenja. Podmornicu koja je počela da tone, sa par topovskih hitaca dokrajčio je austrougarski razarač “Balaton”. Komadant Morijo, u maniru starih kapetana, odbio je da napusti “Monge” i potonuo je sa svojim brodom. Pored njega, stradala su još dva Francuza, a 25 preživjelih, spasili su austrougarski ratni brodovi.

Zbog svog herojstva, Rolan Morijo je posmrtno odlikovan najvećim priznanjem Francuske Republike, ordenom Legije časti, a Italijani su Morijoa odlikovali Zlatnom medaljom za vojničku hrabrost. Francuska Ratna mornarica kasnije je čak trima svojima podmornicama dala ime Rolana Morijoa, jednog od svojih najvećih pomorskih heroja. Njegovo i ime njegove podmornice nalaze se na Podmorničkom memorijalu koji je u Tulonu podignut u čast svih u borbi stradalih francuskih podmorničara.Imenom Rolana Morijoa zove se i Centar za obuku posada nuklearnih podmornica RM Francuske u Brestu.

“Vijesti” su početkom aprila kada je boravio “Lyre” i francuski ronioci sa tog broda ronili na lokaciji južno od Mamule, raspolagale preciznim koordinatama olupine koju su oni istraživali. Za tu poziciju, međutim, dobre poznavaoce podmorske arheologije i vojnopomorske istorije Ministarstvo kulture i Ministarstvo odbrane do sada nisu našli za shodno da uključe u projekat, a oni odavno znaju da se na toj poziciji uopšte ne nalazi fracuska podmornica. Naime, na tim koordinatama je olupina britanske podmornice H-3 koja je na oko milju jugoistočno od Mamule, potonula 15. jula 1916. kada je upala u jedno od austrougarskih defanzivnih minskih polja pred njihovom vojnopomorskom bazom u Boki, dok se “Monge” nalazi negdje mnogo dalje južno od ove pozicije, u značajno dubljim vodama južnog Jadrana.

Uprkos tim opštepoznatim činjenicama, Francuzi su povedeni na pogrešnu olupinu koja leži na dubini od oko 75 metara, a koja je posljednje počivalište 22 britanska podmorničara predvođenja komandantom te podmornice, poručnikom fregate Džordžom Erikom Dženkinsonom. H-3 je na toj poziciji stradala kada je u podvodnoj vožnji, pokušavala da neopaženo uđe u zaliv Boke Kotorske kao glavnu austrougarsku pomorsku bazu na Južnom Jadranu i napadne protivničke brodove u Boki, Podmornica je međutim, zabasala u jedno od austrougarskih zaštitnih minskih polja i stradala udarivši u neprijateljsku protivbrodsku sidrenu minu.

Iz Ministarstva kulture i medija (MKIM) koje je preko svog Direktorata za kulturnu baštinu nadležno i za podvodnu kulturnu baštinu, ni nakon više od 20 dana, “Vijesti” nisu odgovorili na pitanje kako resor koji vodi ministarka Maša Vlaović gleda na dovođenje u zabludu inostranih institucija kada se radi o identifikaciji, već identifikovane britanske podmornice. Iz MKIM nisu odgovorili ni na pitanja smatraju li oni preduzeće RCUD naučnoistraživačkom institucijom, te da li po njihovim saznanjima, RCUD uopšte ima stručne kapacitete za podvodnu arheologiju.

RCUD je već jednom na sličan način u avgustu 2020. napravio međunarodni gaf kada je zajedno sa RTCG, to državno preduzeće lansiralo priču o navodno pronađenoj do tada nepoznatoj olupini ratnog broda u plićaku na ušću Bojane, za koju su čelnici RCUD-a tada u kamere kazali da im “najviše liči na raketnu topovnjaču”.

Međutim, riječ je olupini francuske podmornice “Fresnel” koja se na ušću Bojane nasukala i bila kasnije uništena od austrougarskog razarača “Warasdiner” 5. decembra 1915. Od tada se i zna za tu olupinu i njen identitet, a ova pozicija na kojoj je RCUD u avgustu 2020. “našao nepoznati, ozbiljan borbeni brod” je ubilježena u svim pomorskim kartama. Uprkos tome, ni Ministarstvo kulture, ni Ministarsto odbrane nisu eliminisali RCUD i njegovu “ekspertizu” iz sličnih istraživačkih poduhvata u crnogorskom podmorju u proteklih par godina.

Iz MKIM nisu komentarisali to kako gledaju na činjenicu da RCUD dijeli lokacije podvodne kulturne baštine sa inostranim institucijama i dogovara istraživanja tih lokacija, kao ni da li istraživanje podmornice H-3 od strane francuske vojske u skladu sa UNESCO konvencijom koju je Crna Gora potpisala.

“Da li MKIM ima predlog projekta u kome su precizno definisane uloge učesnika istraživanja i zašto Ministarstvo dozvoljava istupanje u javnost predstavnika RCUD sa pogrešnim podacima o lokalitetu, proglašavanje lokaliteta H3 za francusku podmornicu Monge, te iznošenje laži o dubini i prirodi lokaliteta”, takođe su pitanja na koja “Vijesti” nisu dobile odgovore iz resora ministarke Vlaović iz kojeg nisu objasnili ni kakvu je ulogu u istraživanjima ovog lokaliteta imao crnogorski istraživač ukrcan na brodu “Lyre” i da li je on bio rukovodilac istraživanja ili samo posmatrač. Nisu objasnili ni zašto je na posao istraživanja lokaliteta podmornice H-3 u ime državnih institiucija Crne Gore, poslat arheolog-stručnjak za srednjevjekovno staklo, ako već Centar za arheologiju i konzervaciju ima stručnjake za arheologiju pomorstva.

“Vijestima” ni iz Ministarstva unutrašnjih poslova, pod čijim okriljem se nerijetko sprovode aktivnosti RCUD-a, nije odgovoreno na set pitanja u vezi sa djelatnostima kojima se bavi ta državna firma, uključujući i njena “hidroarheološka istraživanja”.

“Povodom Vašeg interesovanja obavještavamo da je Društvo sa ograničenom odgovornošću Regionalni ronilački centar za podvodno deminiranje i obuku ronilaca” Podgorica osnovano odlukom Vlade Crne Gore Sl. list CG 8/15 i 62/20., te da Ministarstvo unutrašnjih poslova - Direktorat za zaštitu i spasavanje nije nadležno za odgovore na pitanja, već osnivač društva Vlada Crne Gore”, odgovoreno je iz MUP-a.

Na britanskom ratnom grobu slavili i Dan nezavisnosti Crne Gore

Ronioci RCUD-a su na lokaciji britanskog ratnog groba u kojem počivaju ostaci 22 njihova podmorničara rastegli i crnogorsku državnu zastavu, slaveći na taj način 21. maj, Dan nezavisnosti Crne Gore o odajući “počast mornarima stradalim na ovom lokalitetu tokom Prvog svjetskog rata”.

Podmornica H-3 koja je stradala na austrougarskim minama oko milju južno od ostrva Mamula na ulazu u Boku Kotorsku, kao i svi drugi potonuli ratni brodovi bez obzira na lokaciju na kojoj su stradali širom svijeta, i dan-danas pripada državi čiju je zastavu nosila i u čijoj je Ratnoj Mornarici služila - Velikoj Britaniji. Postavljati makar i simbolično, zastavu druge države na ostacima ratnog broda koji toj državi ne pripada, u međunarodnom pomorskom i ratnom pravu predstavlja akt piraterije, a uz to i nepoštovanje posmrtnih ostataka nečijih vojnika, posade koja počiva u toj olupini koja zvanično ima status ratnog groba i time uživa posebnu zaštitu.

Na pitanje kako Ministarstvo kulture i medija gleda na činjenicu proslave Dana nezavisnosti Crne Gore na ratnom grobu britanske vojske i mogućim posljedicama, “Vijesti” takođe nisu dobile odgovore od resora ministarke Maše Vlaović.

( Siniša Luković )