INTERVJU Dobrila Popović za "Vijesti": Kotor je nukleus crnogorske muzičke kulture

Rijetki su pojedinci, entuzijasti, istrajni i predani kulturni radnici, zaslužni za otkrivanje, istraživanje, proučavanje, predstavljanje, širenje i očuvanje nacionalnih kulturnih vrijednosti. Jedna od njih je mr Dobrila Popović.

Pored aktivnosti koje su u vezi sa prikupljanjem i sistematizacijom građe crnogorskog muzičkog nasljeđa, autor je i recenzent više udžbenika kulture, objavila je stručne radove iz muzičke pedagogije u domaćim i stranim publikacijama.

U svojstvu savjetnika za muziku Ministarstva kulture Crne Gore, u obnovljenom Nacionalnom pozorištu u Podgorici uspostavila je koncertnu djelatnost, organizovala brojne koncerte posvećene promociji mladih talenata, ali i koncerte afirmisanih muzičara iz zemlje i inostranstva. Osmislila je više projekata međunarodne saradnje i predstavljanja crnogorskih muzičara u inostranstvu.

U okviru Istraživačke jedinice KotorArta pokrenula je segment posvećen crnogorskoj muzičkoj baštini, te su prošle godine na Festivalu, zahvaljujući istraživačkom radu i ličnim vezama Dobrile Popović, premijerno izvedene odabrane numere iz opera inspirisanih Crnom Gorom.

I za ovu godinu ste pronašli nešto potpuno novo i nepoznato našoj javnosti. Premijerno ćemo, na KotorArtu, čuti dijelove iz dvije opere inspirisane Crnogorkama.

U nizu otkrivenih muzičkih djela nastalih tokom 19. vijeka, koja su pisali evropski kompozitori nadahnuti Crnom Gorom, nalazila su se i dva operska ostvarenja kompozitora iz različitih zemalja, ali povezana istom tematikom i naslovom: Crnogorci – Les Montenegrins i Černohorci. Prošle godine su na KotorArtu premijerno predstavljene opere francuskog kompozitora Armana Limandera i češkog kompozitora Karela Bendla sa solistima i simfonijskim orkestrom. Konceptom ovogodišnjeg Festivala obuhvaćen je triptih posvećen ženi pa smo se u tom kontekstu tematski opredijelili za dva nova operska otkrića: operu Milica, italijanskog kompozitora Marka Ancoletija, i operu Jovana češkog kompozitora Jaroslava Vogela. Odabranim numerama iz ovih opera, uz glas i klavir, pokušaćemo da prikažemo muziku koja je imala svoj život na pozornicama evropskih kulturnih centara, ali je na našim prostorima do danas ostala gotovo nepoznata.

Maestro Mladen Tarbuk Vas svrstava u rijetke osobe koje suštinski poznaju crnogorsku muzičku baštinu i koje mogu biti od velike pomoći zainteresovanima za ponovno stavljanje crnogorske muzike u fokus interesovanja i istraživanja.

Veliku zahvalnost za prošlogodišnje uspješno predstavljanje opera Crnogorci dugujemo upravo maestru Tarbuku, svestranoj umjetničkoj pojavi, dirigentu i kompozitoru. Predvodio je stručni tim koji je notografisao i uradio prvu redakciju numera iz opera koje su izvedene. Važno je napomenuti da je partitura opere Černohorci više od jednog vijeka bila zagubljena, stanje u kojem je pronađena zahtjevalo je znalačku obradu tako da je njegov udio u realizaciji bio mnogo složeniji od pažljivog iščitavanja partitura i pripreme za orkestarsko izvođenje. Rad na partiturama omogućio je i dobar uvid u kompozitorsku tehniku i stilski okvir koji su od velike važnosti za postavku i interpretaciju djela. Kao veliki poznavalac muzičke baštine Hrvatske, i sam je rekonstruisao izgubljenu partituru opere Sunčanica Borisa Papandopula i redigovao operu Nikola Šubić Zrinjski od Ivana Zajca, veoma je upućen i dobro razumije važnost istraživanja, prikupljaja i obrade muzičke zaostavštine. U tom smislu maestro je bio impresioniran saznanjem da je romantičarsko interesovanje za Crnu Goru, njenu herojsko-istorijsku prošlost, ljepote njenih neosvojenih brda i crnogorski život u njima, na polju muzike iznjedrio značajan broj muzičkih djela koja su komponovali evropski kompozitori. Pored djela koja su pisali domaći autori, stvaraoci sa našeg prostora, i ova djela izvanjaca u širem smislu možemo tumačiti muzičkom baštinom Crne Gore.

Kako ste se zainteresovali za crnogorsku muzičku prošlost, za nacionalnu istoriju muzike, arhivski i muzikološki rad?

Zainteresovanost za istraživački rad me prati od studentskih dana, mnogi od mojih radova tokom magistarskih i specijalističkih studija odnosili su se na formalnu i harmonsku analizu muzičkih djela ali i potragu za podacima o vremenu i okolnostima u kojima su ona nastajala. U svojstvu člana Odbora za muziku Crnogorske akademije nauka i umjetnosti 2010. godine sam uložila veliki napor da se u okviru CANU organizuje naučni skup Tragom crnogorske muzičke baštine. Većina istraživača naših muzičkih slojeva, muzikolozi i etnomuzikolozi uglavnom iz regiona, prezentovali su svoje radove i ukazali na potrebu da se otpočne sa radom na sastavljanju bibliografije napisa o muzici koji se odnose na crnogorsku baštinu. Ovdje se govori o radovima objavljivanim ne samo u Crnoj Gori već i u zemljama koje su imale bliske kulturne i političke veze. Pored zemalja regiona, tu su uključene i Italija, Austrija, Češka, Rusija, Francuska, Njemačka i druge evropske zemlje. To je u neku ruku bio početak ozbiljnjijeg bavljenja našim nasljeđem, prikupljanja i sistematizacije građe ne samo u pogledu arhiviranja, već u funkciji pripreme za izvođenje i oživljavanje nama gotovo nepoznate muzike.

Na Vašu inicijativu nastala je Istraživačka jedinica KotorArta. Organizatori Festivala su prepoznali značaj i pružili neophodnu podršku za formiranje ovog značajnog tijela. Verujem da ćete se složiti da je ovo veliki iskorak u programskoj politici jednog festivala klasične muzike.

Istraživačka jedinica, kao segment Festivala, nastala je nakon dužeg promišljanja uloge i funkcije koju dinamična i savremena kulturna scena na KotorArtu treba da ima, a to je da se pored kontinuirane prezentacije visokog umjetničkog stvaralaštva odvija i svojevrsni dijalog između recentne kulture, i bogatog i kompleksnog kulturnog nasljeđa. Po prirodi stvari, Kotor jeste nukleus crnogorske muzičke kulture, od prvih orgulja, Fjorelijeve muzičke škole, prvog pjevačkog društva Jedinstvo, Gradske muzike, na polju stvaralaštva nastanak i izvođenje prvog vokalnog muzičkog-scenskog djela, Šulcove operete, pa zatim posljeratnog formiranja muzičke škole Vide Matjan i još mnogo toga bi se dalo nabrojati. Dakle, Istraživačka jedinica je samo korak u tom slijedu koji otvara mogućnosti za dalja sistematska istraživanja na polju muzičkog nasljeđa, jedinica kakva je prijeko potrebna, a u našem institucionalnom sistemu kulture još uvijek nije uspostavljena.

Koje su aktivnosti Istraživačke jedinice?

Aktivnosti u okviru jedinice su, prije svega, usmjerene na istraživanje, sakupljanje i popis rukopisnih i štampanih partitura crnogorskih i inostranih kompozitora koji su djelovali na teritoriji današnje Crne Gore, ali i onih koji su bili inspirisani crnogorskom melodikom i našim prostorom. Povezivanje sa evropskim zemljama i uključivanje Crne Gore u savremene tokove kroz istraživačku djelatnost jeste jedan od benefita koje ovakve aktivnosti nose sa sobom, a posebna vrijednost za Festival koji krasi prefiks “od nacionalnog značaja za kulturu.”

Kulturno-istorijski odnosi Češke i Crne Gore motiv za saradnju

Važan saradnik u radu Istraživačke jedinice je Tomaš Slavicki, češki muzikolog, kustos i saradnik Nacionalnog muzeja u Pragu. Zajedničkim radom postigli ste značajne uspjehe, a rezultat su dvije češke opere koje ste uspjeli da sačuvate od zaborava i predstavite crnogorskoj publici. Vašom saradnjom uspostavljena je ne samo kulturna saradnja, već i veza sa češkim nacionalnim institucijama. Da li je u planu nastavak saradnje na nekom novom projektu?

Istraživački zahvati gotovo uvijek zahtjevaju timski rad ili uključivanje u proces više saradnika srodnih profesija. Prisustvo čeških muzičara u Crnoj Gori je imalo dalekosežne posljedice još od sredine 19. vijeka kada su postavili osnove za razvoj muzičkog života u Knjaževini Crnoj Gori, djelujući kao kapelnici, horovođe, muzički pedagozi i melografi crnogorskih narodnih melodija. Zahvaljujući njihovom radu, a kroz zastupljenost muzičkih praksi svojstvenih građanskom društvu u Evropi iz tog perioda, došlo je do značajnih promjena u kulturnom životu Kotora i Cetinja. Saradnja sa češkim muzikologom Tomašom Slavickim je prirodan slijed stvari. Njegovim znalačkim i predanim radom uspjeli smo da pronađemo manuskripte zagubljenih partitura opera i da dođemo do mnogih drugih podataka vezanih za crnogorsku muziku. Zaostavština koju su nam ostavili njegovi sunarodnici je podjednako zanimljiva za oboje, a na širem planu za kulturno - istorijske odnose Češke i Crne Gore, tako da smo veoma lako pronašli zajednički motiv za saradnju. U narednom periodu radićemo na projektima koje smo već zacrtali, a odnose se na djelatnost čeških muzičara u Boki i dalje u Dalmaciji.

Do nedavno ste radili u Ministarstvu kulture i informisanja Crne Gore, a i dalje ste uključeni u aktivnosti ovog Ministarstva. Postoji li na institucionalnom nivou plan, kulturna strategija za očuvanje crnogorske muzičke baštine ili je briga o muzici koja je davno pala u zaborav prepuštena pojedincu?

Višegodišnji rad u Ministarstvu kulture na Cetinju olakšao mi je pristup arhivskim jedinicama, bibliotekama i drugim izvorima što je u značajnoj mjeri doprinijelo da u protekle dvije decenije stvorim ozbiljnu bazu podataka i da prikupim povelik broj partitura. Obuka koju je Unesko u saradnji sa Ministarstvom sprovodio na polju zaštite nematerijalne kulturne baštine dodatno me osnažila da se stručno i sa mnogo entuzijazma bavim ovom problematikom. Ističem lični entuzijazam kao pokretač, jer su česte promjene rukovodećeg kadra i, nažalost, njihovo nedovoljno poznavanje suštine kulture, modela kako stimulisati i razvijati stvaralaštvo sa jedne strane, i načina kako štititi i valorizovati baštinu sa druge strane, u mnogome doveli do efemerne pozicije u kojoj se kultura danas nalazi. Na institucionalnom nivou, briga o muzičkoj djelatnosti povjerena je Muzičkom centru Crne Gore, koji u opisu aktivnosti, pored popularizacije muzičke djelatnosti kroz organizaciju koncerata, ima i muzičko i muzikološko izdavaštvo. Na tom planu u proteklom periodu realizovano je samo nekoliko publikacija koje referišu muzičku baštinu Crne Gore. Treba imati na umu da Muzička akademija, koja je ušla u petu deceniju postojanja, još uvijek nema formiranu katerdu za muzikologiju i etnomuzikologiju što, uslijed nedostatka odgovarajućeg kadra, interesovanje i rad poput mog, stavlja u sferu pionirskog poduhvata.

Mogu li se očekivati neke promjene u nadležnosti?

Učestvujem u Radnom tijelu za izradu Nacionalnog programa razvoja kulture, pri Ministarstvu kulture. Konkretno ovim dokumentom je predviđen razvoj kulture za narednih pet godina, kroz jasno definisane strateške ciljeve kojima se sistemski utvrđuju pravci djelovanja i načini sprovođenja kulturne politike. U ovakvoj projekciji, očuvanje muzičke baštine je dio institucionalnih planova i programa rada, a njen dalji razvoj zavisiće od stručnosti i senzibiliteta osoba koje vode instituciju.

Pjaca od filozofa, poseban segment KotorArta, ove godine se odvija u okviru trodnevnog programa Vox feminae, koji je posvećen podizanju svijesti o još uvijek zastupljenoj rodnoj diskriminaciji i stereotipima u vezi sa ženama na Balkanu. Okosnica libreta opera Milica i opere Jovana, jesu žene sa ovih prostora, te će se i njihovo predstavljanje desiti tokom druge večeri i programa Crnogorka kao inspiracija. KotorArt i ovim programom nastavlja da proširuje polje svog interesovanja na društveno angažovane teme.

KotorArt je od osnivanja uvijek pratio društvena, kulturna i druga gibanja, kao što je na primjer, bilo vrijeme pandemije, i prikladnim sadržajem i temama se uključivao u aktuelna zbivanja. Ovogodišnji segment posvećen ženi, pored debatnog dijela o rodno senzitivnim pitanjima, utvrđen je i na umjetničkom principu Crnogorka kao inspiracija. Žena u staroj Crnoj Gori, stamena, odlučna i gorda Crnogorka, žena iz naroda, hrabra pred životom i gotovo uvijek spremna na žrtvu zarad ljubavi i viših ciljeva nadahnula je autore Ancoletija i Vogela da muzičkim sredstvima oblikuju svoje heroine. Na sopstveni libreto ljubavne drame Ancoleti je prikazom Milice, mlade žene pokrenute vatrom uzvišene ljubavi prema muslimanu Hasanu, predstavio odvažnost i smjelost Crnogorke da se suprotstavi patrijarhalnim stegama i da prekrši vladajuće kolektivne norme. Centralna ideja druge opere, drame Jovana, je odnos između muškarca i žene, njihov unutrašnji sukob između vernosti i želje za potomstvom. Lišena sposobnosti da svome mužu podari sina, Jovana se odriče ljubavi i ostavlja ga da bi njegova želja za očinstvom mogla da se ostvari sa drugom ženom. Libreto za Vogelovu operu nastao je na osnovu priče crnogorskog književnika i folkloriste Mićuna Pavićevića. Na arhetipskom primjeru žrtve i hrabrog postupaka ove dvije žene sasvim sigurno bi mogli otvoriti niz pitanja povezanih sa položajem žene, njenim htenjima i ograničenim slobodama na debati koja je predviđena u okviru programa Vox feminae.

Inspiracija za pokretanje programa Vox feminae jeste jedinstvena ličnost i djelo Darinke Matić Marović. Krasili su je naporan rad i vizionarstvo, snažna pokretačka energija, autoritet, originalna muzikalnost, bila je inspiracija i podstrek mnogim umjetnicama. Njoj u čast KotorArt je 2021. godine osnovao bijenalnu Nagradu Darinka Matić Marović, a ove godine nagrada je dodjeljena Karmini Šilec iz Slovenije. Kako je protekao rad žirija kojim ste predsjedavali?

KotorArt, odnosno Fondacija Don Branko Sbutega ustanovila je Nagradu koja nosi ime znamenite kotoranke Darinke Matić Marović. Ove godine nagrada se dodjeljuje drugi put na osnovu utvrđene procedure i propisanih odredbi. U skladu sa tim, odredila je članice žirija iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije i Crne Gore, koje su, kao afirmisani poznavaoci muzičkog stvaralaštva i izvođaštva na prostoru bivše Jugoslavije pregledale priložene kandidature za dodjelu Nagrade. Ove godine između sedam kandidovanih umjetnica nagrada je dodjeljena Karmini Šilec iz Slovenije, umjetnici širokog dijapazona djelovanja. U obrazloženju Žirija istaknuta je smjelost i provokativnost Karmine Šilec u transformisanju različitih vokalnih ansambala u vrhunske umjetničke formacije najvišeg ranga. Proširila je polje horskog, kamernog i solo pjevanja do najsloženijih stvaralačkih prostora u sveobuhvatna, višeformna umjetnička djela. Njeni projekti su nagrađeni velikim međunarodnim nagradama u scenskim oblastima koji uključuju muziku. Imala sam posebno zadovoljstvo da predsjedavam radom žirija i ukazana mi je čast da umjetnici uručim nagradu na svečanoj dodjeli na KotorArtu.

Bili ste članica Akademskog hora Collegium musicum tokom studentskim dana, hora u čijem je radu učestvovalo više od 500 djevojaka, tzv. „kolegijumki“, koje su danas renomirane umjetnice, profesorke, ličnosti sa integritetom i autoritetom u kreiranju kulturnih politika. Koliko je na Vaš razvoj, lični i profesionalni životni put uticala Darnika Matić Marović? Da li Vas je inspirisala, motivisala, usmjeravala, oblikovala?

Odgovor na ovo pitanje bio bi kratak i glasio bi: mnogo! Naš odnos je prošao kroz više faza, od studentskih dana kada sam upoznala profesoricu Darinku Matić Marović i postala članica njenog hora, zatim rada na Muzičkoj akademiji u Podgorici, kada smo bile koleginice, kasnije saradnice na mnogim projektima u okviru programa Crnogorskog narodnog pozorišta i KotorArta. Sve faze su se odvijale pod aurom prisnog, prijateljskog odnosa. Imala sam privilegiju da se stručno izgrađujem pored persone koja je bila satkana od ljubavi i poštovanja prema muzici. Disciplinovan i posvećen odnos prema profesiji, istrajnost i upornost, traganje za inovativnim rješenjima u zvučnom prostoru su samo neke od osobina koje su Daru krasile, a koje su se neminovno reflektovale na sve njene “kolegijumke”. Njena duhovna prisutnost je veoma snažna i danas kada fizički više nije sa nama, a evociranje uspomene na ovu jedinstvenu ženu samo potvrđuje misao da je bila naša alma mater.

Sačuvati mlade talente, kao vrijedan ljudski resurs

Radeći u Ministarstvu kulture i informisanja dugo godina ste podržavali mlade talente, bili oslonac u njihovim prvim većim koracima u profesionalnim muzičkim vodama, pratili njihov razvoj i napredak. Neki od njih su ove godine okupljeni na KotorArt forumu mladih umjetnika. Šta je ideja ovog Foruma?

Podršku mladih i talentovanih muzičara, kao jednu od aktivnosti rada u Ministarstvu, doživljavala sam kao svojevrsni nastavak svog decenijskog pedagoškog rada. Jedan od vidova podrške bili su koncerti u Sali ministarstva na Cetinju gdje smo predstavljali mlade muzičare, laureate domaćih i međunarodnih takmičenja ili uspješne polaznike majstorskih radionica. Mnogi od njih su uz pomoć Ministarstva nastavili svoje dalje stručno oblikovanje uglavnom van zemlje. Vezu sa Crnom Gorom održavali su upravo kroz koncertnu aktivnost u institucijama kulture ili ljetnjim festivalima uz našu preporuku. Ove godine u Kotoru će se okupiti mladi muzičari koji su proteklih godina koncertno predstavljeni kroz segment festivala KotorArt talenti. Namjera organizatora je da većinu njih, koji se edukuju i muzički izgrađuju u evropskim centrima, podstakne da kroz debatu i razmjenu mišljenja sagledaju naš kulturni prostor, njegove prednosti, mogućnosti, ali i nedostatke. Podrška njihovih stremljenja da se umjetnički predstave već je ranije ukazana kroz njihovo učešće u programima KotorArta, a uključivanje u kulturne tokove Crne Gore i stalna veza sa sredinom iz koje potiču jeste primarna ideja ovog poduhvata i jedan od načina da ih sačuvamo kao vrijedan ljudski resurs.

( Nataša Đačić Božić )