Potreba za premijerom jedne opere i radom jedne Opere

Muzika je oduvijek bila predmet interesovanja (i) filozofa, te je promišljanje muzičkih djela i muzičkih fenomena često nepotpuno bez razmatranja iz aspekata različitih filozofskih disciplina i teorija. Programski segment KotorArta - Pjaca od filozofa ove godine nosio je naziv “Vox feminae”, a bio je posvećen ženskom stvaralaštvu i pozicioniranju ženskih stvaralaca u prostoru Jugoistočne Evrope. U dvije večeri, od tri ukupno, muzika je bila ili glavna tema ili dominantni sadržaj.

Prve večeri, u Samostanskom kompleksu Sv. Nikole u Prčanju, u ponedjeljak 24. jula, predstavljene su tri umjetnice iz različitih polja djelatnosti - vizuelna umjetnica i ilustratorka Andrijana Vešović, u digitalnom okruženju poznata kao Zombijana Bones, književnica Lejla Kalamujić i dirigentkinja i rediteljka Karmina Šilec, inače ovogodišnja dobitnica nagrade “Darinka Matić Marović”. Sjećanje na ovu veliku umjetnicu, koja je ostavila neizbrisiv trag u istoriji kulture našeg regiona a u mnogim profesionalnim i društvenim pozicijama bila prva žena, osvježile su njene nekadašnje članice hora “Collegium musicum”, danas vokalnog ansambla “Collegium+”.

Pod vođstvom Darinkine višegodišnje asistentkinje i saradnice Dragane Jovanović, dirigentkinje, prof. Fakulteta muzičke umetnosti u Beogradu i prve dobitnice pomenute nagrade, “Collegium+” je izveo kompozicije različitih stilova i folklornih inspiracija. Izuzev srednjovjekovnog napjeva Hildegarda fon Bingena i “Bogorodičine uspavanke” Teodora Fokejskog, iz 19. vjeka, slušali smo savremena djela, autora 20. i 21. vijeka. Programom su predstavljene narodne tradicije regiona - od istarskog zvuka u pjesmama Borivoja Simića, preko međumurskog folkora, aranžmana bosanskih sevdalinki i transpozicija folklora Kolašina i Zete u muzički rukopis Nine Perović, pa sve do poznatih melodija iz Srbije i Sjeverne Makedonije.

Pored toga, “Collegium+” je izveo i dva songa Zorana Simjanovića, iz muzike za filmove “Virdžina” i “Sabirni centar”. Odlična vokalna tehnika, savršena dikcija i veoma muzikalno oblikovanje partiture učinile su da slušalac lako bude uronjen u dramaturški tok kompozicije.

U drugoj večeri Pjace od filozofa predstavljene su dvije opere u kojima su kompozitori bili inspirisani ženom, Crnogorkom. Operu “Milica, epizoda iz crnogorskih ratova”, italijanskog kompozitora Marka Ancoletija, iz 1897. godine, predstavila je muzikološkinja Dobrila Popović. Ona je ukazala na okolnosti koje su dovele do nastanka opere, na njen libreto, siže, koncepciju i strukturu. Iako postoje dokumenta koja potvrđuju tezu da je opera pripremana za postavljanje u italijanskom teatru, prema tvrdnjama Dobrile Popović ona nije nikada izvedena. Stoga su dvije arije glavnih junaka Milice i Hasa i njihov duet doživjeli svjetsku premijeru upravo na sceni KotorArta. Čast da izvedu arije imali su sopran Petra Radulović i tenor Vladimir Čabak.

Za razliku od Ancoletijeve opere “Milica”, opera “Jovana” češkog kompozitora Jaroslava Vogela izvedena je 1939. godine. S tim u vezi, muzikolog Tomaš Slavicki je skrenuo pažnju na njemu temu, predstavio je libreto i strukturu, te ukazao na njeno mjesto u kontekstu Vogelovih savremenika. Publika je imala priliku da sluša arije dvije junakinje - Jovane i Marije, kao i njihov duet. Uz klavirsku saradnju pijaniste Oleksija Molčanova, Jovanu je tumačila sopran Ljiljana Lišković a Mariju mecosopran Višnja Radosav.

Premda je istorijski i kulturološki značaj obiju opere neupitan, estetsko prosuđivanje zahtijevalo bi dublje muzikološke analize. Ipak, već sada, opere Ancoletija i Vogela otvorile su brojna pitanja o položaju Crnogorke kroz istoriju, percepciju Crnogorke iz ugla kompozitora krajem 19. i početkom 20. vijeka, kao i o Milici i Jovani u kontekstu ženskih rola romantičarske opere. Takođe, nameće se logično pitanje da li “Milica” ima dovoljno potencijala za konačnu premijeru, te ko bi u tom slučaju trebalo da bude zainteresovan za njenu produkciju. Drugim riječima, da li pretpostavljena premijera “pripada” italijanskoj operskoj sceni ili bi to mogao biti dobar početak rada operskog teatra u Crnoj Gori. Do tada, opera “Milica” biće vraćena u arhivu, gdje je decenijama tajila.

( Boris Marković )