Turizam iznad svega

Turizam u SFRJ je imao dugu i bogatu tradiciju. Odnos domaćih i stranih turista porastao je sa 98:2 1950, na 60:40 odsto 1970. godine. Hiljadu devetsto osamdeset devete godine, od 20,5 miliona turista (100,3 miliona noćenja), 42,4 odsto bili su strani, što je SFRJ uvrstilo među 25 vodećih turističkih zemalja. Strani gosti su, uglavnom, bili iz Njemačke, Italije, Velike Britanije, Austrije, Holandije, Čehoslovačke, Francuske i Švajcarske. Devizni priliv, ostvaren od turizma u toj godini, iznosio je 2,3 milijarde dolara. Ukoliko se još dodaju prilivi po osnovu saobraćaja, vezanog za turizam, uneseni dinari iz inostranstva i privatni kliring, onda je ukupna potrošnja stranih turista u SFRJ, 1989. godine, iznosila 3,5 milijardi dolara. Broj zaposlenih u turizmu te godine bio je oko 600.000, odnosno 8,7 odsto ukupnog broja zaposlenih. Decenijama se radilo na stimulisanju rasta domaćeg turizma, koji je doživio ekspanziju 1968-1978, sa stalnim rastom do 1987. godine. Turizam je doprinio bržem razvoju nerazvijenih područja, poput Budve i Ulcinja u Republici Crnoj Gori (doc. Ms Branislava Hristov Stančić, Univerzitet u Beogradu).

SFRJ je, pod pokroviteljstvom UN, 1969. godine uradila Regionalni plan “Južni Jadran”, kojim je bilo predviđeno 13, međusobno povezanih, turističkih autonomnih oblasti. U Crnoj Gori su predviđene: Boka Kotorska (sa centrom Herceg Novi), Budvansko primorje (Budva), Ulcinjsko primorje i Skadarsko jezero (Ulcinj) i Centralno zaleđe (Cetinje). Planirani su: izgradnja aerodroma Ulcinj, autoputa u zaleđu, magistrale duž cijelog Primorja, opstanak rezervata prirode, kao integrisanje poljoprivrede i industrije u službu turizma. Regionalni plan je striktno zabranio gradnju na obali mora (portalanalitika.me).

Nakon rastakanja SFRJ, crnogorski vlastodršci i “reformatori”, željni brze i lake zarade, razvoju turističke privrede pristupili su na svoj način, pod obrazloženjem da je turizam “majka hraniteljica” Crne Gore. Umjesto da industriju unaprijede i “integrišu u službu turizma”, oni su je do temelja razorili. Obalu crnogorskog Jadrana su rasprodali ili izdali pod koncesiju na 90-99 godina, gdje su strani i domaći tajkuni nemilice uništavali pojas uz more, betonirajući obalu i gradeći višespratnice. Najsvježiji primjer je da će nova zgrada u “Portu” biti 200 kvadrata u moru, kako bi je sa tri strane zapljuskivali talasi! Poput crnogorske industrije, u bezdanjim jamama tranzicije nestali su nekada elitni hoteli, poput “Boke” u Herceg Novom, “Avale” u Budvi, “Planinke” na Žabljaku... i drugi, kao i brojna radnička odmarališta. Grad-hotel Sveti Stefan, koji je bio među deset najluksuznijih hotela u svijetu i, 1972. godine, dobio najveće međunarodno turističko priznanje “Zlatna jabuka”, izbrisan je sa liste najluksuznijih odmarališta. Od 2007. godine je pod zakupom na 30 godina i već par godina ne radi.

Prema podacima Monstata, Crnu Goru je 2022. godine posjetilo 2,18 miliona turista i ostvareno je 12,43 miliona noćenja. Od ukupnog broja noćenja 95,5 odsto ostvarili su strani, a 4,5 odsto domaći turisti. Oko 40 odsto stranaca je iz bivših YU republika, od kojih veliki broj ne može sebi da priušti hotelski smještaj, pogotovu u hotelskim kompleksima pod stranim zastavama. U prošloj godini visoke inflacije, cijene usluga smještaja i hrane premašile su platežnu moć većine građana Crne Gore. U 2023. godini taj trend se nastavio. Čineći sve da turističke sezone donesu više novca, država je, 2020. korona godine, svim ugostiteljima PDV smanjila na 7 odsto, (na određeni rok) što se, od 01. januara 2022. godine, primjenjuje bez ograničenja. Brojimo turiste, strane i domaće, kao i njihova noćenja, brojimo vozila na graničnim prelazima, auto-putu, kroz tunel Sozina i na trajektima, brojimo putnike na aerodromima... ali niko ne zna koliki su neprijavljeni smještajni kapaciteti u privatnom sektoru i kakve apartmane, sobe i sobice izdaju. Više smo posvećeni brojanju nego unapređenju turističke ponude.

Moto “Zdravlje za sve” zamijenila je deviza “Turizam iznad svega”. Zdravstveni stručnjaci u svijetu procjenjuju da na liječenje bolesti, povezanih sa deficitom vitamina D, odlazi 3,3 milijarde dolara godišnje. Oduvijek se smatralo da je boravak na moru ljekovitiji od “D vitamina”, koji konzumira najmanje trećina građana Crne Gore, a koji je oporezovan stopom od 21 odsto! Navikli smo da je zdravlje građana vazda izvan prioriteta nadležnih u državi! Fond PIO je davno prodao hotel “Centar” Igalo (pod sumnjivim okolnostima), a odmarališta sa pristupačnim cijenama ne postoje. Bez obzira na prirodu oboljenja, doktori znaju da nam savjetuju, npr.: “Snađi se nekako pa pođi u Višegradsku banju”. A od Nikšića do Igala je “bilo” sat i po vožnje?!

( Milojka P. Perović )