„Kaubojsko” letjenje ugrožava bezbjednost

Kraj prošlog mjeseca u Crnoj Gori obilježile su dvije vazduhoplovne nesreće lakih aviona koje su se dogodile u razmaku od samo tri dana, na sreću bez ljudskih žrtava, ali i prijave i uznemirujući snimci sa sigurnosnog stanovišta otvorili su pitanje vrlo diskutabilnog ponašanja nekih letača u crnogorskom vazdušnom prostoru.

U srijedu, 19. jula, u neuspjelom pokušaju prinudnog, takozvanog vanaerodromskog slijetanja, u blizini Štoja kod Ulcinja, pao je ultralaki avion tipa Grappo G-70 prilikom čega je jedna osoba teže, a druga lakše povrijeđena.

Potom je 22. jula u rijeku Lim kod Murina, upotrebom padobrana za vanredne situacije koji služi za bezbjedno prizemljenje aviona, prinudno sletio švajcvarski ultralaki hidroavion tipa ICP Savannah S, ali je njegova dvočlana posada srećom prošla bez povreda, dok je avion pretrpio manja oštećenja.

Ova dva udesa već istražuje Nacionalna komisija za istraživanje nesreća i ozbiljnih nezgoda vazduhoplova, vanrednih događaja koji ugrožavaju bezbjednost željezničkog saobraćaja i pomorskih nesreća i nezgoda (KINNS) koja će o njihovim uzrocima i faktorima koji su doprinijeli da do tih udesa dođe, napraviti zvanični izvještaj. Do tada je nezahvalno, ali i bespredmetno raspravljati o uzrocima ova dva udesa, ali ostaje fakat da su se samo nekoliko dana nakon njih na društvenim mrežama i u medijima pojavili video snimci nekoliko, u najmanju ruku problematičnih situacija sa ultralakim vazduhoplovima, a koji se se nedavno desili u Crnoj Gori.

Neautorizovano slijetanje

Riječ je o neautorizovanom slijetanju hidroplana na rijeku Bojanu kod Ade Bojane 7. jula, brišućem letu dva hidroplana 20. jula na maloj visini iznad ostrva Katić kod Petrovca u kojem je moglo doći do sudara sa velikim dronom koji je tada u istom momentu ovdje izvodio autorizovane operacije snimanja iz vazduha, te bukvalno “kaubojskog” načina letjenja posade jednog ultralakog hidroplana koji je 23. jula u tjesnacu Verige u Boki izvodio manevre na maloj visini između plovila koja su se tu kretala, a onda čak i izvršio neautorizovano slijetanje na morsku površinu u blizini rta Sveta nedjelja, zapadno prema Bijeloj.

Ova tri posljednja slučaja su direktno ili posredno, kao što je to bilo i kada je i kontrolisani pad hidroplana u rijeku Lim u pitanju, vezani za manifestaciju Međunarodna hidro-avio regata MontAdria 2023, a koja je od 20. do 23. jula održana u Crnoj Gori, sa ciljem promocije njenih prirodnih ljepota, malih aerodroma i upotrebe hidroaviona u turističke svrhe.

U agendi koju je organizacioni odbor MontAdrie dostavio UPSUL-u 12. jula traži se “pomoć i podrška” tog državnog organa njihovim aktivnostima planiranim za 20. jul, a koji su uključivale “dodirivanje vodene površine (“touch and go” slijetanje) hidroavionima lake kategorije na lokaciji Kotora, u traverzi centralnog ulaza u Stari grad Kotor na 150 m udaljenosti od obale i odavanje počasti hidroavijatilarima Eskadrile hidroavina”, kao i ista takva “touch and go” slijetanja hidroplana u Tivtu kod gradske rive Pine, u Meljinama kod hotela Lazure, na Mogrenu kod hotela Avala u Budvi i ispred marine u Baru, sve na udaljenosti od samo 150 metara od obale. Za treći dan regate 23. jula traženo je da se obavi “slijetanje lakim hidroavionima na lokaciji Kumbora i usidravanje radi polaganja vijenca na jedinstvenom u svijetu spomeniku podignutom u čast hidroavijatičarima u memorijalnom parku”, te potom “slijetanje na vodenu površinu na lokaciji ostrva Sveti Marko i usidravanje radi održavanja ceremonije zatvaranja regate na lokaciji Nikki Beach kao sponzora regate”.

Gust pomorski saobraćaj

Niti jedna od ovih lokacija nije ni projektovana, ni opremljena, ni označena kao letilište na vodi, u skladu sa “Pavilnikom o standardima za nesmetanu upotrebu operativnih površina, objekata, uređaja i opreme za letilišta na vodi”, a koji je donijela ACG. Taj Pravilnik inače, u članu 32 pored ostaloga propisuje da je “pilot vazduhoplova dužan da plovidbu na vodi obavlja u skladu sa propisima o saobraćaju na vodenoj površini”. To u suštini znači da dok hidroplan leti, on se u pravnom smislu smatra vazduhoplovom i na njega se odnosi Zakon o vazdušnom saobraćaju dok u momentu kad sleti na vodenu površinu, hidroplan pravno postaje plovilo i na njega se odnose propisi vezani za sigurnost plovidbe na moru. Zakon o sigurnosti plovidbe u članu 21 propisuje da se “brodovi, jahte i hidroavioni ne smiju približavati obali na udaljenosti manjoj od 300 metara”.

Na pitanje kako im je palo na pamet da nešto ovakvo traže s obzirom na odredbe Zakona o sigurnosti pomorske plovidbe kada su operacije hidroplana u pitanju, kao i izuzetno gust pomorski saobraćaj i druge aktivnosti na moru koje se dešavaju u ovom periodu u Boki, te kako su zamislili da hidropalni slijeću usred kotorske luke između kruzera i tendera koji sa njih do kopna prevoze putnike, iz organizacionog odbora MontAdria regate “Vijestima” nije direktno odgovoreno.

U podužem dopisu “Vijestima”, Dragiša Raičević iz NVO Međunarodna hidro-avijacijska regata MontAdria, vlasnik jedinog hiodroaviona u Crnoj Gori, stručnjak za aerogeofiziku i aeromonitoring, te jedini pilot i nastavnik letjenja sa rejtingom za hidroavijaciju u Crnoj Gori, priču o mogućem ugrožavanju pomorskog saobraćaja od ovakvog načina letjenja hidroaviona kakav je tražen ili se vidio na primorju prije, tokom i poslije MontaAdrie, “okrenuo je” na komparaciju podataka o veličini i težini hidroaviona u odnosu na brodove koji tuda redovno plove, ali nije komentarisao opasnost da hidroplan u niskom letu ili neautorizovanom pokušaju slijetanja u tjesnacu Verige, na primjer, zakači jarbol neke od jedrilica koje tuda plove ili se “zakuca” u kruzer čije su manevarske mogućnosti u tjesnacu vrlo ograničene.

Raičević je kazao da su sve aktivnosti oko organizacije i sprovođenja do sada održane tri regate MontAdria urađene u koordinaciji i uz dobijene saglasnosti svih nadležnih organa i službi, uključujući i ACV, Kontrolu letjenja Srbije i Crne Gore SMATSA i UPSUL, te da se UPSUL-u i ovog puta obratio “dopunskom molbom da se po mogućnosti izvrši dodirivanje memorijalnih vodenih površina na kojima su obavljena prva polijetanja hidroaviona prije 110 godina i to bez zaustavljanja u tzv.”touch and go” proceduri po kojoj hidroavion snižava visinu do nivoa i momenta dodirivanja vodene površine u dužini od 1 do 10m bez zaustavljanja i nastavi dalje u penjanje po maršruti”.

“Dobili smo odgovor da se na područjima koja smo mi naveli u dopisu ne preporučuju zbog mnogih drugih aktivnosti i manifestacija. U potpunosti smo ispoštovali njihove preporuke. Napominjem da u toku letjenja maršruta regate koje su se odvijale u ranim jutarnjim časovima zbog povišenih temperatura nije dodirnuta nijedna površina morske akvatorije, kazao nam je Raičević.

Nadlijetanje ostrva Katić

Raičević je potvrdio da je lično on 7. jula slijetanjem hidroplanom-amfibijom tipa Icon A5 obavio bezbjednosno testiranje vodenih površina na dijelu ušća rijeke Bojane, te da po njemu, tada nije prekršen Pravilnik o uslovima za vanaerodromsko slijetanje i polijetnje vazduhoplova koji je donijela ACG.

Što se tiče niskog nadlijetanja dva hidroaviona učesnika MontAdria regate ostrva Katić kod Petrovca, u zoni u kojoj je tada operisao i veliki, 25 kilograma teški dron koji je imao sve saglasnosti ACV-a za to najavljeno letjenje, Raičević kaže da su njihovi letovi “propisno najavljeni u vidu plana leta, sve vijeme je održavan kontakt sa Kontrolom leta, u tom području let se odvijao u zoni slobodnog G sloja, visina, namjere i pravci kretanja su usaglašeni sa Kontrolom leta”.

Iz UPSUL-a, međutim, na ovaj incident gledaju drugačije, pa je zamjenik direktora te uprave Žarko Lukšić 22. jula ACV-u uputio zvaničnu prijavu ovog događaja, tražeći da se utvrdi jesu li hidroavioni prekršili Zakon o vazdušnom saobraćaju “jer su nadlijetali ostrvo Katič na visini manjoj od 150 metara, a uz prisustvo drona koji je imao redovnu dozvolu za upotrebu od ACV-a”.

U prijavi u koju su “Vijesti” imale uvid Lukšić navodi da su hidroavioni u brišućem letu na visini od samo 20 do 40 metara nadlijetali Katić što se vidi i poređenjem njihove pozicije u odnosu na tamošnji svetionik koji se nalazi na visini od 25 metara nad morem, ta da se u vrijeme preleta na samo stotinjak metara udaljenosti nalazila i grupa od 7-8 plovila “te bi mogla biti ugrožena i pomorska sigurnost”.

Inače, po važećim Pravilima za VFR (vizuelno) letjenje, u Crnoj Gori vazduhoplovi ne smiju letjeti na visini manjoj od 300 metara iznad naseljenog područja ili na visini manjoj od 150 metara iznad nenaseljenih djelova teritorije, odnosno iznad vodenih površina.

Lukšić je ACV-u 23. jula poslao još jednu prijavu zbog incidenta istog dana u predvečernjim satima, sa nadlijetanjem hidroaviona na maloj visini tjesnaca Verige u Boki “u kome se u tom trenutku nalazio veliki broj malih plovnih objekata, te prolazile dvije megajahte od 117 i 70 metara dužine”. Hidroplan je napravivši okret na maloj visini iznad naselja u mjestu Luka, potom izvršio slijetanje na morsku površinu u blizini rta Sveta nedjelja, presjekavši pri tome put jednoj od jedrilica koje su plovile zalivom.

“Smatramo da ovakvo protivzakonito nekontrolisano ponašanje ugrožava podjednako vazdušni i pomorski saobraćaj i da može prouzrokovati nesreće sa gubitkom ljudskih života i u suprotnosti je sa svim zakonskim normativima i procedurama koje su veoma restriktivne u vazdušnom saobraćaju, jer nije bilo nikakave komunikacije sa pomorskim vlastima”, naveo je Lukšić tražeći reakciju ACV-a u skladu sa njenim nadležnostima, “jer u suprotnom će se desiti isti ili sličan scenario pada vazduhoplova kao u prethodnih nekoliko dana”.

Na video snimku koji je on proslijedio ACV-u vidi se da opasne manevre i nenajavljeno slijetanje na more vrši hidroavion-amfibija tipa Icon A5. Lukšić je od ACV-a tražio i da ga obavijesti što je sa prijavom koju je podnio zbog nenanjavljenog i neautorizovanog slijetanja hidroaviona kod Ade Bojene 7. jula i napomenuo da se u tom i drugom slučaju u Boki “hidroavioni nisu javili pomorskim vlastima da slijeću na morsku vodenu površinu, što je u direktnoj suprotnosti sa Pravilnikom o standardima i kriterijumima za nesmetanu upotrebu vodenih površina, objekata, uređaja i opreme letilišta na vodi”.

Raičević je za incidentnu situaciju u tjesnacu Verige kazao da se ona dogodila po okončanju regate MontAdria i da nema nikakve veze sa regatom.

“Let je obavljen van aktivnosti regate i nismo bili upoznati sa tim letom. Svi piloti koji lete u vazdušnom prostoru CG samostalno predaju letačke planove kontroli leta i samostalno su odgovorni za svoj let koji obavljaju.

Na snimku se vidi da avion radi dodirivanja vodene površine bez zaustavljanja i da je to bio izlazni dio prema proširenju zaliva sa daljim penjanjem”, prokomentarisao je on.

ACV: Istražujemo incidentne situacije

Na pitanje “Vijesti” kakav je generalni sastav ACV-a prema načinu na koji se organizuje i sprovodi MontAdria, s obzirom na brojne primjedbe i pritužbe građana na izuzetno nisko nadlijetanje naseljenih područja od strane učesnika te manifestacije i ono što im je prijavila UPSUL, iz Agencije su saopštili da MontAdria nema karakter tzv. vazduhoplovne priredbe, već je riječ o “operacijama vazduhoplova koje su se izvodile kao operacije za sopstvene potrebe, u skladu sa važećim pravilima i propisima, a ne kao operacije u sklopu vazduhoplovne priredbe za koju bi bilo potrebno tražiti prethodno odobrenje od Agencije”.

“Planirano letjenje je bilo u skladu sa uobičajenim letjenjem malih vazduhoplova za privatne potrebe, a svako odstupanje ili nepredviđeni događaj je predmet analize Agencije za civilno vazduhoplovstvo ili istrage Komisije za istraživanje nesreća i ozbiljnih nezgoda”, kažu iz ACV-a.

Potvrdili su da su događaji od 20. jula kod Petrovca i 23. jula u Boki “predmet istrage u Agenciji za civilno vazduhoplovstvo i Agencija preduzima sve mjere u skladu sa Zakonom o vazdušnom saobraćaju”, ali su naveli i da su akteri tih događaja bili vazduhoplovi stranih registracija, pa se u tom slučaju “kontaktiraju nadležne vazduhoplovne vlasti ovih država koje se obavještavaju o utvrđenim činjenicama u vezi sa događajem koje je utvrdila Agencija za civilno vazduhoplovstvo”.

Informativni razgovor sa Raičevićem

Što se Raičevićevog slijetanja hidroavionom kod Ade Bojane tiče, iz ACV-a su kazali da su sa pilotom zbog toga obavili informativni razgovor.

“U skladu sa Pravilnikom o vanaerodromskom slijetanju i polijetanju utvrđeno je da je moguće ispoštovati odredbe ovog pravilnika prilikom vršenja operacija slijetanja i polijetanja samo na samom ušću, u pogledu udaljenosti od obale. S obzirom da se radi o relativno malom upotrebljivom prostoru, a da skoro cijeli tok rijeke Bojane ne ispunjava odredbe ovog Pravilnika, ukazano je pilotu da u svojoj pripremi striktno poštuje odredbe pomenutog pravilnika. S obzirom da prije navedenog događaja nismo imali prijava o eventualnom kršenju propisa, kao i da se radi o pilotu sa ogromnim iskustvom u hidroavijaciji, ACV smatra da su preduzete mjere u slučaju navedenog događaja adekvatne”, istakli su iz Agencije napominjući da je kod nas važeća “odredba po kojoj se mora biti na razdaljini većoj od 150 metara od obale, restriktivnija od evropskih propisa i propisa koji su na snazi u evropskim zemljama”.

( Siniša Luković )