Crna Gora nema para za opremu koja bi sačuvala živote i poljoprivredu: Dvije decenije čekanja na meteorološke radare

Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju pune dvije decenije čeka da država pronađe novac za nabavku meteoroloških radara, zaduženih za “nowcasting” prognozu koja predviđa olujno-vremenske nepogode u narednih do dva sata.

Prva analiza o pozicioniranju radara urađena je prije 20 godina, odrađen je idejni projekat, ali država nikako da obezbijedi novac za kupovinu aparata, koji bi zajedno sa poslovima nabavke, instalacijom i obukom zaposlenih koštao oko 1.500.000 eura.

Crna Gora je, uz Albaniju i Bosnu i Hercegovinu, među rijetkim zemljama koje nemaju radare za kratkoročnu prognozu koji bi bili značajni u sprečavanju rizika od prirodnih nepogoda. Dva radara, instalirana na sjeveru i jugu države, koštala bi ukupno tri miliona eura, a kratkoročne prognoze unaprijedile bi bezbjednost ljudi, ali i saobraćaja, objekata u lukama, brojnih privrednih djelatnosti...

U Zavodu za hidrometeorologiju i seizmologiju (ZHMS) tvrde da bi radari mogli da ukažu na formiranje i superćelijskih oluja, kakve su zabilježene posljednjih dana u regionu, iako ne bi mogli da ih najave unaprijed...

Nabavka radara je obaveza

Iz ZHMS su “Vijestima” kazali da ta ustanova raspolaže velikim brojem meteoroloških stanica, različitog nivoa i konstantno radi na njihovoj što većoj automatizaciji, čime se dobijaju pravovremeni i pouzdani podaci o stanju vremena za sve naše korisnike.

“Unapređenje tehničkih kapaciteta u oblasti meteorologije uključuje i nabavku jednog ili više radara. Ideja nabavka radara datira skoro 20 godina, kada su urađene i prve analize o pozicioniranju radara, čime bi se pokrila radarskom slikom/ma cijela teritorija Crne Gore i poslijedično obezbijedila, zasada nepostojeća, nowcasting prognoza”, kazali su.

U Zavodu tvrde da bi “nowcasting” prognoza dodatno ojačala mogućnost za izdavanje upozorenja na postojanje neposredne opasnosti od olujno-vremenske nepogode, kojom su ugrožene sve privredne aktivnosti ljudi, a prije svega njihovi životi.

Istakli su da je nabavka meteorološkog radara funkcinalno povezana sa svim projektima od značaja za rano upozorenje na opasne vremenske prilike. Radar je, tvrde, prepoznat u nedavno urađenoj “Procjeni rizika od katastrofa Crne Gore”, koja nabavku navodi kao obavezu u sprečavanju rizika od prirodnih nepogoda.

“Kao takav tehničko-tehnološki uređaj, radar (ili radari) su već dug vremenski period na listi prioritetnih projekata ZHMS-a, tačnije prvi prioritet i do sada su kandidovani na veliki broj adresa i poziva za projekte, donatorske konferencije... Dodatno, projekat radara se nalazi iz godine u godinu u dijelu predloga projekata za kapitalni budžet Ministarstva finansija. Međutim, zasada projekat Radara nije realizovan.

Iz ZHMS su odgovorili da su upoznati sa radarima koji su na tržištu, njihovim karakteristikama, kao i da postoji odrađen idejni projekat, čime će se kada se obezbijedi novac za kupovinu i instalaciju projekat realizovati veoma brzo.

Kazali su da se prethodni idejni projekti, koji su obuhvatali i analizu potrebnih infrastrukturnih radova, instalacije, obuke za korišćenje radara i njihovo održavanje, zavisno od tipa radara kreću u opsegu od 800.000 do 1.500.000 eura

“Radar čija je vrijednost 1.500.000 eura sa poslovima nabavke, instalacije i obuke zaposlenih je najcjeloshodnije rješenje”, istakli su.

Iz ZHMS su pojasnili da bi radar bio povezan sa meteo centrom u Podgorici, a njegovi produkti direktno dostupni inoptičarima/prognostičarima, koji inače rade dnevne i višednevne prognoze i formiraju upozorenja na vremenske nepogode.

“Postojanjem radarskih produkata, ove informacije koje idu ka javnosti i građanima bi bile potpunije i preciznije. Dodatno, nabavkom i instalacijom radara, Crna Gora bi ušla u zajednički radarski sistem Evrope (OPERA)”, kazali su.

Čuva ljudske živote, saobraćaj i poljoprivredu

Iz ZHMS su naglasili da bi izdavanje nowcasting, odnosno kratkoročnih prognoza, uticalo na sve ljudske svakodnevne aktivnosti.

“Postojanje ove vrste prognoze bi umnogome unaprijedilo bezbjednost saobraćajne, infrastrukture, vazduhoplovnog saobraćaja i vazduhoplovnih ostalih sadržaja u vazduhu i na aerodromima, bezbjednost objekata u lukama i lučke aktivnosti uz obalu, brojnih privrednih djelatnosti itd. Dobro funkcionisanje sistema ranog upozoravanja izuzetno je važno za poljoprivredu, kao i pravovremeno i tačno upozorenje koje može pomoći da se ublaže negativni uticaji prirodnih nepogoda u tom sektoru”, odgovorili su.

Iz ZHMS su istakli da nemogućnost izrade kratkoročnih prognoza i upozorenja na neposrednu opasnost od dejstva olujno-vremenskih nepogoda, utiče na povećanje rizika od katastrofa, čime potencijalno mogu biti ugroženi ljudski životi i bezbjedno funkcionisanje kritične infrastrukture, a indirektno može doći i do generisanje multihazarda sa značajnim posljedicama, a mogući su i tragični ishodi.

Upozorenje za superćelijske oluje

Iz ZHMS su pojasnili da meteorološki radari služe za vrlo kratkoročne prognoze vremena koje se odnose na olujne oblake, pa i na superćelijske nepogode.

“Meteorološki radari ne najavljuju, niti mogu najaviti superćelijske nepogode u smislu, gdje i kada će se one formirati. Ovo nijesu prognoze u smislu da najave, na primjer, dan ili dva unaprijed gdje će se stvoriti olujna nepogoda, već radari detektuju pojavu tek kada se ona stvori, to jest trenutak kada počinje njeno formiranje (koje ide veoma brzo) i mogu da prate njenu dinamiku i kretanje. Pomoću radara se može pratiti vremenska nepogoda, u prostoru i vremenu i samim tim da se izdaju nawcasting prognoze - koje se odnose na vrlo kratko vrijeme, reda veličine 10 ili 30 minuta i ove prognoze u slučajevima jako razvijene oluje koja ima karakter superćelijske nepogode, imaju karakter upozorenja”, piše u odgovoru.

Iz ZHMS su pojasnili da se pomoću radara nikako ne mogu davati najave dan-dva unaprijed da će doći do oluje ili superćelijske nepogode, niti da se na primjer ujutru kaže da će popodne biti oluja, već isključivo kada radar “uhvati” proces u atmosferi.

Hrvatsku i Srbiju pogodila je prethodne sedmice snažna superćelijska oluja, tokom koje je više osoba izgubilo život i povrijeđeno. U pitanju su rijetke pojave, čija je karakteristika da traju i duže od 12 sati.

Milionske štete zbog uništenih usjeva

Grad gotovo svake godine nanese ogromnu štetu poljoprivrednim gazdinstvima u Crnoj Gori.

Na teritoriji Podgorice i Tuzi u julu prošle godine usjevi su u pojedinim naseljima zbog vremenskih nepogoda bili potpuno uništeni. Vlada je zbog toga namijenila u 2023. pola miliona eura za uništene zasade lubenice, paprike, paradajza, zasada maslina, vinove loze tokom nevremena u ljeto prošle godine.

Grad koji je padao krajem juna 2022. godine, prema procjeni vještaka, na vinogradima i voćnjacima kompanije “Plantaže” pričinio je štetu od osam miliona eura.

( Ana Komatina )