Kako je rastao javni dug Crne Gore i na šta je trošen

Ukupni bruto javni dug Crne Gore na kraju juna iznosi oko 4,14 milijardi eura što je 64,2 odsto bruto društvenog proizvoda (BDP), dok osnovni državni dug kada se umanji za vrijednost depozita i izuzmu dugovi lokalnih samouprava od oko 120 miliona iznosi 3,75 milijardi ili 58,2 odsto BDP-a, saznaju “Vijesti”.

Ovo je prvi put od 2014. godine da je neto državni dug ispod mastrihtskog kriterijuma od 60 odsto BDP-a. To je bitno zbog toga što se države s većim državnim dugom smatraju visoko zaduženim.

Evropska unija ne prima članice čiji je javni dug preko 60 odsto, mada se u nekim slučajevima nije strogo pridržavala tog pravila. Takođe, Međunarodni monetarni fond je u svojim ranijim preporukama Crnoj Gori savjetovao da se ne zadužuje za drugu fazu auto-puta ili drugu veću javnu investiciju dok javni dug ne spusti ispod 60 odsto BDP-a.

Crna Gora u narednih pet godina mora da vrati 2,8 milijardi eura starih dugova, a iz Svjetske banke i MMF-a su tražili da dio tih dugova država treba da vrati iz svojih prihoda. To je upravo traženo kako bi se javni dug održao ispod 60 odsto.

Javni dug je od 2014. do 2021. povećan za dvije milijarde eura, a svega 700 miliona se odnosi na gradnju prve dionice auto-puta.

Najveći iznos duga bio 2020.

U godini proglašenja nezavisnosti 2006. godine javni dug Crne Gore iznosio je 700 miliona i od tada do prije dvije godine imao je neprestani rast. Najveći iznos bruto javnog duga Crna Gora je imala na kraju 2020. godine i u nominalnom iznosu, i u odnosu na procenat BDP-a. On je na kraju te godine iznosio 4,4 milijarde eura ili 105 odsto BDP-a. Razlozi za to su bili pad ekonomije (vrijednosti BDP-a) za oko 15 odsto zbog pandemije covid-19, kao i zaduženja nove Vlade od 750 miliona eura emitovanjem euroobveznica.

Prema izvještajima o kretanju javnog duga obje Vlade u protekle dvije godine su većinu novca od tada pozajmljenih 750 miliona eura koristile za vraćanje starih dugova, pomoć privredi i građanima kroz antipandemijske programe, kao i za neke manje kapitalne projekte.

Vlade se tokom 2021. i 2022. godine praktično nisu zaduživale, izuzimajući povlačenje novca iz ranije dogovorenih kredita iz EU banaka i fondova za odobrene projekte, kao i za završetak izgradnje dionice auto-puta, već su postepeno trošile zaduženje iz 2020. godine.

Tokom 2021. i 2022. vraćen 731 milion dugova

Tako, u 2022. godini nije bilo novih kreditnih aranžmana, već je za završetak auto-puta povučeno 63,2 miliona eura, kao i još 53,6 miliona iz projekata sa Svjetskom bankom, EBRD-om, KfW,... U tom periodu je vraćen 291 milion eura starih inostranih i domaćih dugova.

Ni tokom 2021. godine nije bilo zaključenja novih kreditnih aranžmana, već je iz starih kredita za izgradnju auto-puta i razvojne projekte Svjetske banke i EU programa povučeno 176 miliona eura. U toj godini vraćeni su stari krediti i druge obaveze u iznosu od 440 miliona eura.

Tako da su u ove dvije godine za završetak auto-puta i razvojne projekte iz SB i EU banaka povučena 293 miliona eura, dok je istovremeno vraćeno 731 milion eura starih kredita i obaveza. U 2022. godini je rast prihoda takođe dijelimično korišćen za vraćanje starih dugova.

Sve ostale redovne obaveze državnog budžeta tokom 2021. i 2022. godine, računajući rast plata, penzija i socijalnih davanja isplaćivan je iz redovnih prihoda.

Javni dug je u nominalnom iznosu od 2020. do kraja 2022. godine smanjen za 307 miliona eura, dok je u depozitima ostalo još 111 miliona eura. Zbog oporavka ekonomije nakon pandemije i umanjenja nominalnog iznosa javni dug u BDP-u je smanjen sa 105,34 odsto na kraju 2020. godine na 70,77 odsto na kraju 2022. godine.

Kako su se ranije depoziti od zaduženja iz 2020. godine praktično skoro istopili do kraja prošle godine na vraćanje starih dugova, a kako je u 2023. godini na naplatu dolazilo od 470 miliona eura starih dugova s kamatama, Vlada je u predlogu budžeta za ovu godinu ostavila mogućnost maksimalnog zaduženja do 600 eura. Taj novac bi se mogao koristiti za vraćanje starih obaveza i za stvaranje fiskalne rezerve.

Zaduženje 100, razduženje 208 miliona

U prvoj polovini godine Vlada se zadužila 100 miliona eura, a u istom periodu je vratila 159,6 miliona eura glavnice starih dugova i platila još 48,8 miliona eura kamata. Polovina ovih starih dugova i kamata isplaćena je iz redovnih prihoda. Svi redovni rashodi, računajući novo uvećanje zarada u javnom sektoru, penzija i socijalnih davanja, isplaćivani su iz redovnih prihoda.

Istovremeno su depoziti države povećani sa 111 miliona eura, koliko su iznosili na kraju decembra prošle godine, na 273 miliona eura na kraju juna. U dijelu ovih depozita nalazi se i pomoć EU za rješenje energetske krize, kao i naknada dobijena raskidom hedžing aranžmana na kredit za auto-put, ali najznačajniji dio rasta depozita odnosi se na povećanje prihoda.

Ministarstvo finansija je krajem prošle sedmice saopštilo da je za sedam mjeseci (januar - jul) državni budžet prihodovao 1,44 milijarde eura što je za 256 miliona eura više od plana. U samom julu, kada nije bilo vanrednih prihoda iz EU i hedžinga već samo redovnih, budžet je prihodovao 207,2 miliona eura što je za 25,4 miliona više od plana.

U julu je vraćena nova rata za auto-put od oko 40 miliona eura, kao i isplaćena uvećana rata od deset miliona eura za obeštećenje vlasnika kojima je tokom komunističkog perioda nacionalizovana imovina i dio duga Crnogorske plovidbe prema Eksim banci za prethodne kupovine brodova. Tako da je tokom ovog mjeseca javni dug umanjen za još oko 50 miliona eura bez novih zaduženja.

Ministar finansija Aleksandar Damjanović kazao je na konferenciji za novinare u petak da novih zaduženja sigurno neće biti do oktobra, jer će se do tada sve redovne obaveze i neki manji prispjeli dugovi moći isplaćivati iz redovnih prihoda, a da će moguće zaduženje na kraju godine zavisiti od potrebe stvaranja fiskalne rezerve za narednu godinu.

Do 2028. vratiti dvije i po milijarde

U narednoj godini na naplatu dolazi 436 miliona eura glavnice starih dugova, u 2025. godini 810 miliona, 2026. godine 284 miliona, a 2027. godine 950 miliona.

Ukoliko Crna Gora želi da zadrži javni dug ispod 60 odsto BDP-a, kao i da poboljša svoj kreditni rejting koji je sada samo jednu stepenicu iznad špekulativnog, moraće jedan dio ovih dugova u naredne četiri godine da vrati iz redovnih prihoda. To bi značilo da neće biti značajnog prostora za nova velika povećanja redovnih rashoda. Ukoliko bi se ovaj scenario o smanjenju javnog duga i poboljšanju kreditnog rejtinga održao, Crna Gora bi onda imala prostor da se zadužuje za velike kapitalne projekte poput nastavka gradnje auto-puta, brze ceste duž primorja, velikih komunalnih projekata...

Najviše duguju najbogatije opštine

Dugovi opština, koji ulaze u javni dug, iznose 120 miliona eura i čine skoro dva odsto BDP-a.

Prema podacima Ministarstva finansija, najviše duguju najbogatije opštine. Tako Podgorica duguje 24,8 miliona eura, a Budva 24,5 miliona. Nikšić je dužan 19,16 miliona, Tivat 8,9 miliona, Cetinje 7,6 miliona, Bijelo Polje 6,3 miliona, Herceg Novi šest miliona,...

Četiri opštine nemaju dugove koji ulaze u javni dug, a to su Žabljak, Šavnik, Plužine i Petnjica.

( Goran Kapor )