Svaka nova tehnologija gasi neka i otvara nova radna mjesta

Srbija je još prije četiri godine donijela Strategiju razvoja vještačke inteligencije i od tada, pored ostalog, akreditovano je više master programa u toj oblasti, a o vještačkoj inteligenciji već uče osnovci i srednjoškolci.

Dvije godine kasnije, osnovan je i Istraživačko-razvojni institut za vještačku inteligenciju Srbije. Direktor Instituta prof. dr Dubravko Ćulibrk u razgovoru za “Vijesti” kaže da već sarađuju sa velikim brojem institucija iz regiona, Evrope i svijeta, ali da još nemaju i formalnu saradnju sa Crnom Gorom. Ponosan je na više projekata na bazi VI koji su razvijeni u Srbiji ili ih razvijaju timovi iz te zemlje. Poručuje i da je tamo gdje je primjena te tehnologije počela, došlo do povećanja broja zaposlenih i povećanja broja poslova koji se bolje plaćaju.

Srbija je 2019. donijela Strategiju razvoja vještačke inteligencije za period 2020. do 2025. godine. Smatrate li da je donošenje strategije bilo taman na vrijeme? Šta se u Srbiji konkretno u međuvremenu dešavalo u toj oblasti i kako je konkretno strategija doprinijela u suret momentu kad je i šira javnost, zahvaljujući platformi ChatGPT, shvatila da je VI stvarnost?

Nikada nije prerano da se donese takva strategija. Mi smo, čini mi se bili 26. zemlja na svijetu koja je takvu strategiju donijela. Imajući u vidu regionalne standarde, rekao bih da sam bio veoma prijatno iznenađen što je strategija tako brzo donijeta.

Mislim da je proces razvoja strategije, još i prije njenog donošenja doveo do toga da se zajednica koja se bavi vještačkom inteligencijom u našoj zemlji znatno bolje poveže i fokusira. Otkad su donijeti, prvo strategija, a zatim i akcioni plan za njeno sprovođenje, do momenta kada je ChatGPT pušten u široku upotrebu, Srbija je imala već jedan ciklus od 12 naučnih projekata iz domena vještačke inteligencije koji su bili u drugoj godini sprovođenja, čini mi se sedam akreditovanih master programa iz domena vještačke inteligencije na nekoliko univerziteta, uvedene teme iz vještačke inteligencije u osnovne i srednje škole i godinu i po dana operativan Istraživačko-razvojni institut za vještačku inteligenciju, sa više od 40 istraživača koji se bave razvojem i primjenom tehnologija vještačke inteligencije.

Da li je i koje propise, poput Etičkih smjernica za bezbjednu i pouzdanu primjenu VI, Srbija još donijela u međuvremenu?

U osnovi su donijete “samo” Etičke smjernice za bezbjednu i pouzdanu primenu VI, ali je u izradi i predlog izmjena zakona koji bi olakšao razvoj i testiranje vozila različitih nivoa autonomije u Srbiji. Čini mi se da nam za efikasno sprovođenje Strategije trenutno ni ne trebaju dodatni propisi. Naravno, mislim i da treba stalno pratiti kako se primjenjuju u praksi i revidirati ih po potrebi, ali da, jako je važno što su smjernice donijete na vrijeme. Takođe, dodao bih da Institut za vještačku inteligenciju Srbije organizuje prvi AI Master Class - Regulisanje vještačke inteligencije: pravni i etički izazovi koji će se održati od oktobra do decembra 2023. godine u Beogradu i Novom Sadu.

Tokom interaktivnih predavanja i radionica proučavaće se aktuelna pitanja, poput značaja vještačke inteligencije u poslovanju, poslovnih modela zasnovanih na podacima, uloge vještačke inteligencije u održavanju informacione bezbjednosti, itd. Program ima za cilj unapređenje znanja i razvijanje vještina etičkog i pravnog rasuđivanja i upravljanja rizicima razvoja i primjene vještačke inteligencije na pojedince i društvo. Namijenjen je poslovnoj, akademskoj i medijskoj zajednici, kao i svim zainteresovanima koji žele da prodube svoje znanje o pravnim i etičkim izazovima regulisanja vještačke inteligencije i steknu praktične vještine za njihovo efikasno upravljanje.

Šta je uloga Instituta za VI, ko su vaši članovi i da li i koliko sarađujete sa naučnom i istraživačkom zajednicom u regionu i drugim držama uopšte? Da li sarađujete sa Crnom Gorom u tom smislu i na kojim projektima i aktivnostima?

Misija instituta je da postane de facto, prepoznat regionalni centar izvrsnosti u domenu vještačke inteligencije. Kroz to želimo da omogućimo i pomognemo stvaranje ekonomski uspješnog ekosisitema VI u Republici Srbiji i regionu, koji povezuje nauku, privredu i javni sektor. To radimo tako što sprovodimo istraživanja u domenu VI, razvijamo “rezervoar” domaćih i inostranih stručnjaka i radimo na komercijalizaciji inovacija u domenu vještačke inteligencije i njenih primjena.

Institut je akreditovana naučno-istraživačka institucija i kao takva učestvuje u nizu domaćih i evropskih naučno-istraživačkih projekata, te sarađujemo sa velikim brojem institucija iz regiona, Evrope i svijeta. Od značajnih partnera, pomenuo bih Univerzitet u Trentu u Italiji i Fondaciju Bruno Kesler iz istog grada, Ratgers Univerzitet iz SAD, Strathklajd Univerzitet iz UK, Peng Cheng Laboratoriju iz Šenžena u Kini, Bayer i Simens iz Nemačke, Univerzitet u Splitu itd. Nažalost, nemamo formalnu saradnju sa Crnom Gorom, mada sam ja dugogodišnji prijatelj sa Rektorom Univerziteta Crne Gore, prof. (Vladimirom) Božovićem i nas dvojica sarađujemo već 20-ak godina. Nadam se da ćemo uskoro naći vremena i način da uspostavimo blisku saradnju našeg instituta i Univerziteta.

Što se tiče sastava Instituta, mi praktično zapošljavamo samo istraživače sa doktoratom i studente doktorskih studija, kao i dio osoblja koji se fokusira na samo funckionisanje instituta, razvoj i upravljanje projektima i transfer tehnologije. Trenutno na Institutu VI radi 42 istraživača sa punim radnim vremenom, kao i još nekolicina koji su djelimično angažovani kod nas. Otprilike polovina ima doktorat i isto toliki je udio ljudi koji su bar neki dio svog obrazovanja stekli u inostranstvu, jer želimo da naš institut ima organizacionu kulturu koja je ekvivalentna najboljim svjetskim naučno-istraživačkim organizacijama.

Da li Srbija ima servise i usluge na nivou javne uprave koji su zasnovani na VI?

U ovom trenutku ne, ali sa našim partnerima radimo na tome da se takvi servisi što prije ponude našim građanima. Nadam se da će takvi servisi postati realnost u sljedećih godinu dana.

Da li i mimo toga i koje firme u Srbiji, startapi, pojedinci... razvijaju usluge bazirane na VI?

Mislim da je činjenica da smo tako brzo donijeli Strategiju razvoja u domenu VI, dijelom posljedica i toga što imamo vrlo razvijen IT sektor, koji je vrlo rano prepoznao da je VI nešto što dolazi i čime se mora baviti na organizovan način. Ima dosta firmi u Srbiji koje se bave razvojem proizvoda baziranih na VI, primjera radi TTTech Auto, Rivian i Yandex Self Driving Group se fokusiraju na autonomnu vožnju, Anari.ai i Wonder Dynamics su vrlo zanimljivi internacionalni startapi koji svoju tehnologiju razvijaju u Novom Sadu (Anari je i potekao iz Novog Sada). Vrijedi pogledati i Ydrive, kolegu (Filipa) Panjevića koji je mnogo doprinio razvoju strategije. Microsoft, Everseen i Continental kod nas dosta rade na razvoju tehnologija računarskog vida. Konačno, novosadski 3Lateral, kog je kupila svjetska kompanija Epic Games, je koristeći tehnologije VI razvio i komercijalizovao svoj MetaHuman. Kad god pomislim na taj njihov uspjeh, kao Novosađanin, osjetim se iskreno ponosno. Sigurno sam zaboravio još mnoge, ali ovako, na prvu loptu ove kompanije mi padaju na pamet.

Kroz sadržaje koje objavljujete na vebsajtu Instituta, vidim da već u naslovima dajete odgovore na ono što su značajna pitanja kad je VI u pitanju - da je strah od VI neopravdan, da neće zamijeniti ljude i preuzeti njihova radna mjesta... U tom smislu, kako vidite VI u budućnosti? I, je li teška ta edukatorska uloga Instituta?

Moram reći da sajt Instituta nije nešto na što smo previše ponosni, ali i da se nadam da će do momenta kada ovaj tekst bude objavljen vaši čitaoci imati priliku da pristupe novom, redizajniranom sajtu. Sam sadržaj se uglavnom bavi našim timom, projektima i najznačajnijim rezultatima, kao i događajima koje Institut organizuje i u kojima učestvuje. Dio sadržaja je namijenjen i široj javnosti, gdje pokušavamo da približimo VI građanima i odgovorimo na neka njihova pitanja. Što se tiče straha, normalno je da VI, kao i svaka nova tehnologija, a posebno tehnologija široke primjene, što VI definitivno jeste, izaziva određeni nivo zabrinutosti. Definitivno je da je istorijski svaka tehnologija široke primjene dovela do postepenog nestanka nekih radnih mjesta, ali i do stvaranja novih. Za sada istraživanja pokazuju da je u regionima koji prednjače sa primjenom ove tehnologije došlo do povećanja broja zaposlenih, kao i da je došlo do povećanja broja poslova koji se bolje plaćaju. Jedan od ciljeva Instituta je upravo da pomogne da Srbija i region, kroz transformaciju koja nam svakako predstoji kao posljedica razvoja VI, poprave svoju poziciju u svjetskom poretku. Imajući u vidu šta je sve urađeno do sada, ja sam uvjeren da ćemo u tome i uspjeti.

Što se tiče edukatorske uloge, svako ko se bavi obrazovanjem će vam reći da to nije lak posao, ali i da nema ništa ljepše nego kad ga sprovedete uspješno. Nije nam teško, a naš kolega doc. dr Branislav Kisačanin, koji se primarno bavi ovakvim aktivnostima ima i zvaničnu ulogu našeg “glavnog promotera VI”, što samo po sebi govori da tu ulogu IVI shvatamo vrlo ozbiljno.

( Damira Kalač )