Pripreme za Evropu nakon Soroša

Odluka Fondacije za otvoreno društvo (OSF) da okonča veliki dio svojih operacija u Evropi iznenadila je mnoge - uključujući i mnoge protivnike njenog osnivača Džordža Soroša.

Istorija pokazuje da nijedna druga fondacija nije uradila više za izgradnju i podršku evropskom civilnom društvu. Nakon što je prvobitno podržavala disidentstvo iza Gvozdene zavjese - uključujući rodnu zemlju Soroša, Mađarsku - danas je teško pronaći dobro uspostavljenu neprofitnu organizaciju (ili inicijativu u javnom interesu) koja deluje širom Evropske unije, a da u nekom trenutku nije imala koristi od podrške ove fondacije.

I upravo ova ukorijenjena, sveprisutna priroda podrške OSF-a civilnom društvu EU, u kombinaciji sa njegovim ogromnim kapacitetom finansiranja i profesionalnom podrškom, čini da njegova nagla odluka da se povuče ima duboke posljedice.

Zbog ogromne strukturalne prisutnosti OSF-a unutar civilnog društva EU - što je ekvivalentno oko osmine od 1,5 milijardi eura koji se svake godine raspodjeljuju - njegovo povlačenje ugrožava opstanak brojnih neprofitnih organizacija, od kojih mnoge djeluju kao čuvari demokratije.

I zbog nedostatka alternativnog finansiranja, među onima koji su najugroženiji su nevladine organizacije koje se bave pitanjima tehnologije - od pokušaja suzbijanja štetnih sadržaja na mreži dok zagovaraju regulaciju vještačke inteligencije, do praćenja nekontrolisanog državnog nadzora i korišćenja špijunskih programa - kao i one koje se fokusiraju na visoko osporene teme poput rodne ravnopravnosti, prava manjina i migranata, kao i pravde u odnosu na rase.

Gledano iz ove perspektive, povlačenje Soroša ne bi moglo doći u gorem trenutku za evropski projekat, s obzirom na to da ga izazivaju nacionalističke i populističke partije koje odbacuju osnovne “otvorene” vrijednosti bloka i koje će se uskoro naći izvan pažnje koju pružaju organizacije podržane od strane OSF-a.

Ali ima još problema - prazninu koju je ostavilo finansiranje OSF-a uskoro bi mogli popuniti konzervativni i religijski desni donatori. Takvi donatori već su se pomjerili, naročito u zemljama kao što su Poljska i Italija, kako bi podržali organizacije koje se zalažu protiv abortusa i organizacije protiv LGBTQ+ pokreta, a njihova donacija je postala normalna. Pred predstojeće izbore za Evropski parlament u junu 2024, sada će imati lakši zadatak zahvaljujući povlačenju Soroša.

Zanimljivo je da je jedno od opravdanja za smanjenje aktivnosti OSF-a to da “EU institucije već dodjeljuju značajna sredstva za ljudska prava, slobodu i pluralizam”. Međutim, čini se naivnim vjerovati da će velike količine javnog novca za NVO koje populisti ne vole i dalje teći bez izazova, pogotovo jer bi novi politički ambijent mogao biti veoma drugačiji nakon juna 2024.

Liberalno orijentisano civilno društvo EU možda će za opstanak morati da se osloni na privatne izvore finansiranja, a loša vijest je da nijedna druga filantropska organizacija nema resurse - ili hrabrost - da podrži evropske NVO istim intenzitetom i na pan-evropskom nivou kao što je to činila OSF.

Ova kvazi-monopolistička pozicija takođe ističe duboku neugodnu istinu: Nakon decenija gotovo bezuslovne podrške, NVO u EU su dopustile da se razvije nezdrava zavisnost, čineći povlačenje Soroša još zabrinjavajućijim.

Naravno, donator uvijek ostaje slobodan da preusmjeri sredstva ka drugim regionima svijeta, ali ipak treba razmisliti da li takva sloboda oslobađa donatore od kontinuirane odgovornosti.

Konačno, ovo je gorka pilula za evropsko civilno društvo - posebno jer dolazi nakon trogodišnjeg dugotrajnog restrukturiranja OSF-a, koje se poklopilo s pandemijom COVID-19 i završilo dugoočekivanom generacijskom smjenom.

Nova smjernica finansiranja fondacije nosi potpis novog predsjednika, Aleksandra Soroša - sina Džordža Soroša koji ima 37 godina - kao i predsjednika OSF-a, Lorda Marka Malou-Brauna, čiji interes za projekat EU odgovara stavu nekog ko je blago naklonjen britanskim pristalicama ostanka u EU. Kao što je uobičajeno za filantropiju, postavlja se pitanje da li je ovakva promjena kursa OSF-a više posljedica ličnih preferencija novih lidera nego rigorozne evaluacije zasnovane na dokazima o stvarnim opasnostima koje EU liberalnoj demokratiji prijete.

Za stotine organizacija i pojedinaca posvećenih društvenim promjenama, ovo je veoma zabrinjavajuće. A što je još gore, ovakvo ponašanje takođe narušava ugled filantropije u trenutku kada je njen doprinos najpotrebniji. Uistinu, najava povlačenja OSF-a ne označava samo kontraintuitivan i gorko-sladak zaključak njegove istorijske uloge u izgradnji pan-evropske civilne infrastrukture, već je i značajan test za kredibilitet i otpornost evropske filantropije dok se blok suočava s neviđenom izbornom sezonom, s glasanjem zakazanim u gotovo četvrtini zemalja članica, uz nadolazeće EU izbore.

Najurgentnije pitanje sada je: Hoće li drugi uskočiti da popune prazninu?

Alberto Alemano (Politiko)

Prevod: S. K.

( Politiko )