Talas promjena nestao „po dubini”: Trideseti avgust, tri godine poslije - šta se promijenilo, a šta ostalo isto

Hapšenja i optuženja bivših čelnika pravosuđa, tajne i javne policije i šefova organizovanih kriminalnih grupa, uspjesi su vlasti nakon smjene Demokratske partije socijalista (DPS), na koje sjenku bacaju nepotizam, partijsko zapošljavanje, nepoštovanje propisa... - obilježja trodecenijskog režima DPS-a.

Trideseti avgust 2020. godine, kad je Crna Gora prvi put u istoriji smijenila vlast na izborima, trebalo je da označi otklon od vladavine Mila Đukanovića i njegovog DPS-a. Međutim, umjesto toga nove vlast sačuvale su mnoge Đukanovićeve metode upravljanja, ne praveći nužne rezove u sistemu. To je za Vijesti ocijenila novinarka Monitora Milena Perović, komentarišući gdje je Crna Gora tri godine nakon 30. avgusta.

Povod za promjenu vlasti bilo je DPS-ovo usvajanje Zakona o slobodi vjeroispovijesti, što je 2020. izazvalo višemjesečne protestne litije Srpske pravoslavne crkve (SPC) širom države, pa su na tom talasu građani na izborima kaznili Đukanovićevu stranku.

Perović kaže da je na trogodišnjicu 30. avgusta sasvim sigurno mnogo razočaranih, jer su se, prema njenim riječima, desile smjene i zamjene, ali ne i promjene.

“Makar ne u onom obliku koji smo očekivalli. Zadržani su brojni obrasci Đukanovićeve vladavine - od partijskog zapošljavanja, preko nastavka zloupotrebe državnih resursa... Politički život pretvoren je u neumorne partijske borbe oko pozicija i ‘dubina’, nauštrb javnog interesa”, ističe ona.

U Crnoj Gori su nakon 30. avgusta otpočeli procesi koje su za vrijeme Đukanovića bile nezamislivi, poput obračuna s organizovanim kriminalom i korupcijom na visokom nivou, razotkrivanja zloupotreba u institucijama, značajnog povećanja plata i penzija... Međutim, u mnogim drugim aspektima pobjednici izbora nastavili su da rade po njegovom “receptu”, gazeći svoja dugogodišnja obećanja o depolitizaciji sistema, transparentnosti i sl.

U tome se nisu razlikovale ni Vlada Zdravka Krivokapića, ni aktuelna izvršna vlast na čijem čelu je Dritan Abazović, kao ni skupštinske većine koje su stajale iza njih.

Prvu vladu su napravile koalicije “Za budućnost Crne Gore” (ZBCG), “Mir je naša nacija” i “Crno na bijelo” (CnB), ali je ona, zbog sukoba između konstituenata, potrajala tek godinu i dva mjeseca (do februara 2022).

Drugu je nedugo zatim oformio savez CnB, predvođen Abazovićevim Građanskim pokretom (GP) URA, uz manjinsku podršku DPS-a, ali je ona srušena u parlamentu prije godinu. Uprkos tome, ona i dalje upravlja jer nove vlasti nema na vidiku.

Obje vlade, pogotovo Abazovićeva, prepoznate su po partijskom zapošljavanju, zloupotrebi i politizaciji institucija, gaženju Ustava i zakona, aferama... Iako su to obećavale i prije i poslije izbora, nove vlasti nisu donijele zakone o lustraciji i porijeklu imovine, nisu izvršile reformu izbornih zakona, nisu “očistile” birački spisak, nisu dovršile promjene u pravosuđu...

Međutim, desila su se hapšenja bivših i doskorašnjih čelnika i funkcionera pravosuđa, policije i službi bezbjednosti, visokopozicioniranih članova kriminalnih klanova, otkrivane su malverzacije u državnim institucijama i preduzećima, dešavale su se rekordne zapljene narkotika... No, mnoga od tih procesuiranja korišćena su za političku promociju, pa će se o stvarnim rezultatima u borbi protiv kriminala i korupcije moći govoriti tek kad ovi slučajevi dobiju sudske epiloge.

Da nije sve tako sivo, svjedoče i promjene na ekonomskom polju, poput povećanja plata i penzija i vraćanja dječjeg dodatka i naknada za majke, iako dio javnosti tvrdi da su neke od tih mjera dovele do inflacije i urušile finansijski sistem države.

Milena Perović kaže da je bilo nerealno očekivati da se za kratko vrijeme demontira trodecenijski Đukanovićev sistem, koji su, navodi, karakterisale autokratske prakse, spoj organizovanovg kriminala i politike, te korupcija.

Problem je, napominje ona, u tome što nije urađeno “ono što se moralo uraditi kako bi se uopšte krenulo u ozdravljenje”.

“Osim što su zadržane mnoge Đukanovićeve prakse, nijesu napravljeni neophodni sistemski rezovi, nije bilo lustracije, oduzimanja nelegalno stečene imovine, osnaživanja institucija... Tokom tri godine dobili smo bezbrojna prebacivanja odgovornosti među avgustovskim pobjednicima zašto do toga nije došlo. I ništa više”, naglašava Perović.

Iz partija pobjednica izbora održanih 30. avgusta, poručuju da je taj dan prekretnica u političkom životu Crne Gore.

Funkcioner Demokratske narodne partije (DNP) Dragan Bojović, ocjenjuje za Vijesti da je 30. avgust donio “suštinske demokratske promjene”, i da je to građanima odavno jasno. Kaže da će, što prije to postane jasno svim političkim strukturama u državi, prije doći do stabilnosti i prosperiteta.

Bojović navodi da je činjenica da pobjednici izbora 30. avgusta danas u parlamentu imaju 50 poslanika, više nego dovoljna da se sprovedu sve neophodne reforme.

“... Zašto se neko danas poigrava s izbornom voljom naroda? Nijesam, naravno, protiv da se politički predstavnici manje brojnih naroda nađu u vladi. Štaviše, to je dobro i poželjno. Ali, oni ne mogu biti u poziciji da kreiraju izgled vlade i određuju ko u njoj može da se nađe, a ko ne, tim prije što su svih ovih decenija zdušno podržavali apsolutističku i diskriminatornu vlast DPS-a. Na današnji 30. avgust pozivam da se vratimo izbornoj volji...”, istakao je on.

Bojović poručuje da bi to omogućilo da se dođe do stabilnosti, prevaziđe tranzicioni period i sprovedu neophodne reforme, posebno u oblasti pravosuđa.

Poslanik Demokrata Boris Bogdanović, rekao je Vijestima da je 30. avgust “dan ponovnog rođenja demokratije”, i da je Crna Gora tri godine kasnije “na putu demokratske transformacije”.

On kao konkretne rezultate promjene vlasti izdvaja optužnice protiv bivših čelnika sudstva, tužilaštva i policije, direktora javnih preduzeća, predsjednika i članova upravnih odbora... veće plate, penzije, staračke naknade i naknade za novorođenčad...

“Vraćeni su dječji dodaci, vraćene naknade majkama, obezbijeđeni besplatni udžbenici, obezbijeđene otpremnine u sektoru rudarske i metalske industrije, zabranjena dodjela stanova javnim funkcionerima, oslobodili smo državno tužilaštvo od partijskog uticaja, povećali lične invalidnine, promijenili Zakon o slobodi vjeroispovijesti, spriječili izborne manipulacije i kupovinu birača, vratili trajekt u državno vlasništvu, dobili javna preduzeća koja posluju sa dobitkom”, naveo je Bogdanović.

Generalni sekretar GP URA Mileta Radovanić, kaže da Crna Gora nakon 30. avgusta “živi demokratiju”, da je pravda “sve prisutnija zbog značajnih rezultata u borbi protiv organizovanog kriminala i korupcije”, da su ekonomski i socijalni status građana značajno popravljeni...

“Tome svjedoče činjenice da je prosječna zarada povećana s 520 na 795 eura, da je prosječna penzija povećana sa 290 na 406 eura. BDP je sa 4,2 milijarde 2020, povećan na 5,8 milijardi, a svi pokazatelji govore da će ove godine prebaciti i šest. Javni dug je sa 105,2 odsto smanjen na 62,4. Država je uvećala kapital i vratila građanima ono što je bilo oteto za vrijeme bivšeg režima, trajektnu liniju Kamenari-Lepetane, Željezaru, Luku Budva i Pine. Značajno su uvećane akcije države u Luci Bar i Elektroprivredi”, rekao je on Vijestima.

Dok pobjednici slave 30. avgust, iz partija nekadašnje vlasti tvrde da se Crna Gora od tada nalazi u poraznom stanju i da su građani iznevjereni.

Poslanik Socijaldemokrata (SD) Nikola Zirojević, kazao je Vijestima da su iza Crne Gore tri godine “totalnog propadanja i nazadovanja”. Navodi da je ekonomska situacija u Crnoj Gori “potpuno nezavidna”, da je država izgubila međunarodni kredibilitet i da je “od države primjera u regionu, postala država problem”

“...Dok su sve institucije urušene i uglavnom nefunkcionalne. Od tog 30. avgusta, sve što se mijenjalo, mijenjalo se nagore... Očigledno prezasićeni dugogodišnjom vladavinom uglavnom istih političkih subjekata, tog 30. avgusta građani su odlučili da izaberu promjene i da, umjesto vlade i političkih subjekata koji su, uz sve nedostatke, stabilno vodili Crnu Goru ka EU, a učlanili je u NATO, izaberu nešto drugo. To se pokazalo kao loš potez”, naveo je on.

Zirojević tvrdi da su pobjednici iznevjerili očekivanja građana, i da je ono što rade potpuno suprotno od onoga što su obećavali.

“Iako su plate povećane, inflacija je u potpunosti eliminisala to povećanje i građani, nažalost, danas žive gore nego prije 30. avgusta. Od vladavine prava i borbe protiv organizovanog kriminala i korupcije vidjeli smo samo da su najviši funkcioneri nove vlasti trenutno u zatvoru, pritvoru ili pod istragom. Od borbe protiv partijskog zapošljavanja i nepotizma vidjeli smo nikad više partijski zaposlenih, u potpunosti nestručnih kadrova i čitave porodice koje su, u gotovo istom vremenskom roku, zasnivale radne odnose u istim preduzećima kojima rukovode partije nove vlasti”, dodaje on.

Bogdanović i Radovanić: Nismo iznevjerili građane

Boris Bogdanović kaže da, iz perspektive Demokrata, misli da nisu iznevjerena očekivanja koja su građani imali prije tri godine.

Na pitanje da li su od 30. avgusta napravljeni koraci na planu pomirenja u Crnoj Gori, koje je obećavano prije tri godine, ili su podjele, kako smatra dio javnosti, nikad izraženije, sagovornik odgovara da je, s obzirom na prošlost koja je obilježena “dugogodišnjom hegemonijom jedne političke formacije i zanimljivom i jasnom simbiozom sa njihovim partnerima sa drugog pola”, iracionalno zamišljati da će podjele biti sanirane preko noći.

Mileta Radovanić kaže da “smo svi očekivali i željeli više” nakon 30. avgusta, ali da je “u složenim političkim prilikama, kad se podvuče crta, jasno da je Crna Gora ostvarila značajan napredak na svim poljima”.

“Nakon pada režima, gdje ste imali dominantnu partiju, uvijek slijedi period konsolidacije demokratije, što je poznato i u političkoj teoriji...”, dodaje on.

Upitan da li su od 30. avgusta napravljeni potezi u pravcu pomirenja, Radovanić je naveo da je zasigurno da su podjele značajno prevaziđene, iako, tvrdi, dio društvenih činilaca pokušava konstantno da ih ponovo nametne.

Perović: Mirna smjena najvažnija tekovina

Milena Perović ocjenjuje da je najznačajnija tekovina 30. avgusta mirna promjena vlasti i iskustvo crnogorskih građana da se loše vlasti mogu smijeniti na izborima.

Dodaje da je odlazak Đukanovića s političke scene takođe značajna stvar koja, tvrdi, mora pokrenuti neke važne procese.

“Nažalost, još nije došlo do suštinske reforme partije koju je vodio, već samo do podmlađivanja. Đukanovićevi nasljednici, međutim, nijesu napravili otklon od onog nasljeđa zbog kog je Crna Gora svojevremeno zaradila etiketu mafijaške države, te drugih problematičnih praksi. Tek kada se to desi, možemo govoriti o suštinskoj reformi DPS-a, koja će biti značajna za crnogorsko društvo”, kaže Perović.

Zirojević: Pobjednici produbili podjele

Nikola Zirojević kaže da od 30. avgusta nije napravlje nijedan korak na planu pomirenja u Crnoj Gori. Ističe da su nove vlasti, i prva i druga, radile sve da dodatno podijele Crnu Goru.

“Pa smo tako, zbog samovolje odlazaćeg predsjednika Vlade, bili dovedeni na ivicu građanskog rata. Danas, nažalost, živimo u Crnoj Gori u kojoj se prizivaju nove Srebrenice, u kojoj ‘kukaju Turci, a leleču bule’, u kojoj gotovo svakodnevno imamo pozive na rat, oružane sukobe i u kojoj se prijeti ugrožavanjem bezbjednosti svima onima koji ne misle isto kao pristalice aktuelne vlasti. Ovo je veoma ozbiljan problem i bojim se da će biti potrebno dugo vremena da izađemo iz haosa i ludila...”, poručuje Zirojević.

Iako su plate povećane, inflacija je u potpunosti eliminisala to povećanje i građani, nažalost, danas žive gore nego prije 30. avgusta, kaže Nikola Zirojević

( Nikola Dragaš )