Političke odluke i zapošljavanja dižu cijenu vode

Veliki broj vodovodnih preduzeća u Crnoj Gori posluje negativno, 11 od ukupno 24, imaju značajan višak radnika, velike tehničke gubitke vode, što na kraju utiče i na visoke cijene vode građanima i privredi.

To je navedeno u izvještaju Regulatorne agencije za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti (REGAGEN) za 2022. godinu koji je predat Skupštini.

REGAGEN ukazuje na negativan politički uticaj na ova preduzeća što utiče na lošije poslovanje, kao i da tri preduzeća imaju manje od hiljadu korisnika, da je formiranje posebnih vodovoda za nove opštine koje su postajale samostalne dovelo do povećanja cijene vode u tim opštinama.

Opštinske vlasti ne afirmišu efikasnost

U izvještaju ukazuju na rizike relacije odnosa između opštine i samog preduzeća, koji se mogu negativno odraziti na funkcionisanje i predstavljaju limitirajući faktor razvoja vodovodnih preduzeća.

“Ovo iz razloga što organi upravljanja, koji su imenovani od opština, donose poslovne odluke za preduzeća, pa je gotovo nemoguće da nemaju političku konotaciju i direktan upliv u operativno poslovanje preduzeća. Takođe, nerealno je očekivati da nadležni inspekcijski organi, koji predstavljaju službe jedinica lokalnih samouprava, budu nepristrasni u pogledu vršenja svojih nadležnosti nad subjektima koji su osnovani od jedinica lokalnih samouprava”, navedeno je u izvještaju REGAGEN-a.

Oni smatraju da je ključni faktor koji ograničava razvoj vodovodnih preduzeća to što osnivači - opštine ne afirmišu efikasnost rada ovih preduzeća kao i to što ne postoje ovlašćenja preduzećima da samostalno grade i investiciono održavaju komunalnu infrastrukture.

“Takođe, prezaposlenost kadrovima koji se bave opštim poslovima (komercijala, pravna služba, administracija itd.); nedovoljan broj zaposlenih na stručnim poslovima, koji su od vitalne važnosti za funkcionisanje preduzeća i neadekvatna i zastarjela oprema predstavljaju dodatne probleme koji imaju negativan uticaj na procese rada preduzeća, a samim tim i na kvalitet usluga koje pružaju korisnicima. Zakonska ograničenja, neadekvatno upravljanje i tehnološka zastarjelost opreme predstavljaju dodatna ograničenja za razvoj cijelog sektora i poboljšanje usluga vodovodnih preduzeća”, navedeno je u izvještaju.

Iz mreža prije potrošača iscuri do 74 odsto vode

REGAGAN ukazuje da je i ova analiza pokazala da većina vodovoda, i pored zakonske obaveze, ne mjeri količine zahvaćene vode na vodoizvorištima, zbog čega se ne može precizno utvrditi koji procenat te vode je na kraju naplaćen od potrošača, a koliko je izgubljeno - iscurilo iz vodovodne mreže.

Od 24 preduzeća koja obavljaju djelatnost javnog vodosnabdijevanja, samo njih pet je u toku 2022. godine registrovalo ukupnu zahvaćenu količinu vode, dok su tri preduzeća vršila registrovanje većeg dijela količine zahvaćene vode. Iz agencije navode da je i ovo napredak jer u 2021. nijedno preduzeće nije mjerilo ukupne količine zahvaćene vode na vodoizvorištima.

Količine gubitaka vode (neprihodovane) po preduzećima su vrlo visoke, ali su i one možda veće jer je većina preduzeća količine zahvaćene i isporučene vode utvrđivala grubom procjenom, a ne mjerenjem.

Najmanje gubitaka vode, razlika između zahvaćene vode na izvorištu i isporučene potrošačima, imao je Vodovod Tivta gdje se izgubilo 26 odsto vode. Zatim slijedi Vodovod u Podgorici koji je izgubio 51 odsto vode, dok Vodovod iz Herceg Novog ima gubitak od 74 odsto. Vodovod Budva, koji vrši mjerenje preko 90% vode koja je potisnuta u sistem (voda iz njegovih izvorišta i ona koje je preuzeta iz Regionalnog vodovoda), na putu do potrošača izgubio je 57 odsto te vode.

“Vodovod Tivat je imao stepen neprihodovane vode od 26%, što je za crnogorske prilike izuzetno dobra vrijednost ovog indikatora. Osim što je kod ovog preduzeća vrijednost pomenutog indikatora na vrlo zadovoljavajućem nivou, potrebno je ukazati da se stepen neprihodovane vode kod ViK Tivat iz godine u godinu smanjuje, te je za očekivati da se ovaj trend nastavi. ViK Tivat treba da posluži ostalim preduzećima u Crnoj Gori kao primjer da je stepen neprihodovane vode moguće svesti u prihvatljive okvire”, navedeno je u izvještaju.

U Tuzima nakon samostalnosti poskupila voda

Naveden je i primjer Vodovoda Tuzi koji je u 2022. godini preuzeo izvorište i mrežu od podgoričkog vodovoda, koji je do tada brinuo o vodovodnoj mreži na području te nove opštine. Cijene vode nakon preuzimanja bile su veće nego kada je njime upravljao Vodovod Podgorica.

“Formiranje novih preduzeća zahtijeva zapošljavanje novi zaposlenih i to su uglavnom administrativni radnici, koji moraju biti dio jednog privrednog društva, a što dovodi do povećanja broja zaposlenih u sektoru”, navedeno je u izvještaju.

REGAGEN navodi da mnoga preduzeća i dalje nijesu ažurna kada je u pitanju dostavljanje podataka o poslovanju, te da ta agencija pored svih svojih redovnih aktivnosti mora da dodatno traži te podatke iako bi oni trebalo da predstavljaju bazu za analize i dalje aktivnosti u poslovima regulacije komunalnih djelatnosti.

S gubitkom je poslovalo 11 vodovodnih preduzeća - Bijelo Polje, Cetinje, Gusinje, Kotor, Petnjica, Nikšić, Plav, Pljevlja, Podgorica, Rožaje i Ulcinj.

Ukupan rezultat poslovanja u 2022. svih preduzeća koja se bave vodosnabdijevanjem bio je negativan i iznosio je minus 2,39 miliona eura, dok je kako je navedeno gubitak samo cetinjskog vodovoda iznosio 1,54 miliona.

“U primorskom regionu preduzeća su poslovala sa dobitkom od 514.669 eura, u središnjem regionu sa gubitkom od 2.577.944 eura, a u sjevernom regionu ostvaren je gubitak od 332.241 eura”, navedeno je u izvještaju.

Davanje saglasnosti na promjenu cijena može da traje 180 dana

Najznačajniji problem za funkcionisanje sektora vodosnabdijevanja, kako je navedeno, predstavlja davanje dvostruke saglasnosti na predlog cijena usluga, odnosno potvrđivanje saglasnosti od skupština opština na prethodno datu saglasnost REGAGEN.

“Ovo iz razloga što je proces davanja saglasnosti na predlog cijena usluga kompleksan i u mnogome zavisi od političkih uticaja u jedinicama lokalnih samouprava. Naime, REGAGEN ima 90 dana i skupština jedinice lokalne samouprave 90 dana za davanje saglasnosti, pa se često proces davanja saglasnosti za narednu godinu ne dovede do kraja u predviđenom roku, odnosno do kraja tekuće godine. Dalje, nefunkcionisanje skupština jedinica lokalnih samouprava ili odbijanje davanja saglasnosti takođe predstavlja problem za

funkcionisanje sektora, odnosno ima negativne implikacije na finansiranje preduzeća, što se može negativno odraziti na kvalitet usluga javnog vodosnabdijevanja i upravljanja komunalnim otpadnim vodama, koje predstavljaju usluge od javnog interesa koje su nezamjenljiv uslov života i rada građana i privrednih subjekata”, navedeno je u izvještaju.

Preduzeća u opštinama sa manje od hiljadu potrošača ne mogu biti održiva

Tri vodovodna preduzeća imaju manje od hiljadu potrošača - Andrijevica, Plužine i Šavnik koji ima svega 257 korisnika, dok sedam ima manje od hiljadu priključaka na kanalizacionu mrežu - Andrijevica, Danilovgrad, Gusinje, Kolašin, Plužine, Šavnik i Žabljak.

“Navedena preduzeća imaju visoke tekuće troškove, koji se raspoređuju na mali broj korisnika. S tim u vezi, ukazujemo i da Nacrt zakona o vodnim uslugama predviđa izradu tehno-ekonomske analize koja treba da pokaže optimalan broj pružalaca vodnih usluga u Crnoj Gori, za šta će neki od glavnih pokazatelja biti obezbjeđivanje uslova održivog i efikasnog poslovanja i finansijske stabilnosti tih pružalaca.

( Goran Kapor )