"Sutjeska" kliče protiv fašizma, "Deklaracija" sjeća na podjele

Skupština Crne Gore posjeduje umjetnine čija je vrijednost procijenjena na skoro 387 hiljada eura, koje su izložene u njenim salama, hodnicima, kabinetima...

To pokazuju podaci koje je parlament nedavno objavio na svom sajtu, postupajući po zahtjevu za slobodan pristup informacijama koji im je podnio Centar za demokratsku tranziciju (CDT).

Ta nevladina organizacija tražila je izvod iz evidencije pokretnih stvari (od 31. decembra prošle godine) o predmetima umjetničke i kulturne vrijednosti, njihovim autorima, godinom nastanka, godinom od kad su u posjedu institucije i načinom na koji su postali njeno vlasništvo.

Među 48 umjetnina u svojini Skupštine, gotovo sve su umjetničke slike (44), i to istaknutih autora kao što su Petar Lubarda, Milo Milunović, Branko Filipović Filo, Vojo Tatar, Aleksandar Prijić, Nikola Vujošević... Prostorije najvišeg zakonodavnog doma ukrašavaju i radovi Slobodana Pura Đurića, Toma Pavićevića, Naoda Zorića, Srđana Vukčevića...

Kao najvrednije, procijenjeno je jedno od Lubardinih monumentalnih djela - “Sutjeska”, koje je izloženo u plenarnoj sali, u kojoj se održavaju sjednice parlamenta. To djelo, za koje je teoretičar kulture i umjetnosti Niko Martinović zapisao da je “jedan od najdramatičnijih i najsugestivnijih pokliča protiv fašizma”, procijenjeno je na 120 hiljada eura.

U evidenciji Skupštine nije navedena godina nastanka te slike, ali se u više publikacija pominje 1956.

Druga, po procjeni, najskuplja slika, takođe je Lubardin rad - “Motiv sa skadarskog jezera (predvečerje)” iz 1958, koja vrijedi 45 hiljada eura.

Na trećem mjestu po procijenjenoj vrijednosti je jedno od najkontroverznijih djela iz zbirke parlamenta - slika Ljubomira Popadića na kojoj je prikazana sjednica Skupštine održana 3. juna 2006, na kojoj je proglašena Deklaracija o nezavisnosti Crne Gore. Taj omaž procijenjen je na 30 hiljada eura, i nalazi se na zidu pored stepeništa koje vodi ka drugom spratu Skupštine.

Slika je postavljena krajem novembra 2014, i reakcije poslanika na nju bile su oprečne. Naime, kako je tadašnja opozicija bojkotovala sjednicu na kojoj je proglašena Deklaracija, jer nije priznala rezultate referenduma, na slici su samo predstavnici vlade, sudstva i tužilaštva, poslanici tada vladajuće koalicije Demokratske partije socijalista (DPS) i Socijaldemokratske partije (SDP), predstavnici stranaka manje brojnih naroda, te predsjednik referendumske komisije František Lipka i izaslanik predsjednika Evropskog parlamenta za referendum Jelko Kacin.

Iz opozicije su tada govorili da je Popadićev rad iskorišćen za “forsiranje podjela”, dok su iz vlasti pozdravljali postavljanje slike. Međutim, neki poslanici DPS-a kritikovali su djelo, navodeći da im se ne sviđa i da je “bolja dobra fotografija, nego loša slika”.

Vijesti su, kad je slika stigla u Skupštinu, pisale da je iz kabineta tadašnjeg šefa parlamenta Ranka Krivokapića objašnjeno da je ona naručena tokom 2006, da je povodom toga bila formirana posebna komisija i da je to urađeno u skladu sa pravilima...

Među vrednijima su i djela bez naziva Branka Filipovića Fila i Toma Pavićevića, koja su procijenjena na 15 hiljada i 12 hiljada eura, te “Mreže” Mila Milunovića od takođe 12 hiljada eura.

Misterija Kunove slike

Na po 10 hiljada procijenjene su slika Nedjeljka Gvozdenovića “Iz ateljea” i “Portret Ivana Milutinovića” Đorđa Andrejevića Kuna.

Slika Anrejevića Kuna takođe je izvor kontroverzi, jer crnogorske institucije ne znaju kako je to ulje na platnu, izrađeno 1953, završilo u Skupštini. Iz zakonodavnog doma Vijestima su 2018. kazali da nemaju informacije od kada je ta slika u parlamentu, te da li je to djelo kupljeno ili poklonjeno.

“Takođe, ne postoji podatak da je od perioda kad se vrši evidentiranje, navedeno djelo nošeno na restauraciju”, naveli su tada iz te institucije.

Kunova porodica, kako su Vijesti pisale, u svojim evidencijama nema podatke o portretu narodnog heroja iz 1953. I u monografiji Momčila Stevanovića o Andrejeviću piše da su sva tri djela koja prikazuju Milutinovića iz 1950. godine. U monografiji piše da je jedno od njih, dimenzija 162x113 milimetara, bez potpisa, u Umjetničkoj galeriji na Cetinju. Međutim, Narodni muzej Crne Gore nije imao podatke da je Kunovo djelo ikada bilo na Cetinju.

Iz Ministarstva kulture Vijestima su potom kazali da ovo djelo nije bilo u posjedu nekadašnje cetinjske Umjetničke galerije, ali da jeste u spiskovima umjetničkih radova u posjedu Izvršnog vijeća nekadašnje Savezne Republike Crne Gore.

Skulpture, grbovi, mermerne ploče

Osim slika, Skupština, kako se vidi iz izvoda knjigovodstvene evidencije, od umjetnina posjeduje jednu drvenu skulpturu, vrijednu 2,5 hiljada eura, drvene table s državnim grbovima, mozaik s grbom koji se nalazi ispred Plave sale parlamenta, te dvije mermerne ploče s uklesanim tekstom o nastanku parlamenta, koje su postavljene u njenom holu.

Drvenoj tabli s grbovima, čija je nabavna vrijednost procijenjena na 2,5 hiljada eura, i mermernim pločama, procijenjenim na 50 eura, otpisano je 2.499 eura vrijednosti, odnosno 19,99 eura. Međutim, nejasno je zašto.

Iz Skupštine su, u odgovoru na zahtjev CDT-a, naveli da je procjenu vrijednosti umjetničkih slika obavila komisija Narodnog muzeja Crne Gore 2010. Te godine je, dodaju, urađena procjena svoj pokretnih stvari Skupštine, i tada su one po prvi put unijete u knjigovodstvenu evidenciju parlamenta.

“Na zahtjev Skupštine, procjena pokretnih stvari je urađena od strane Udruženja nezavisnih procjenjivača Crne Gore saglasno članu 67 Zakona o državnoj imovini... i dopisu Ministarstva finansija kojim je obavijestilo sve potrošačke jedinice da su ‘u slučajevima kad ne posjeduju odgovarajuću dokumentaciju (naslijeđena i druga imovina), u obavezi da izvrše procjenu te imovine po fer tržišnim vrijednostima u skladu s međunarodnim računovodstvenim standardima”, piše u odgovoru Skupštine.

Slike otkupljuju ili dobijaju

Iz parlamenta navode da, s obzirom na to da je procjena svih pokretnih stvari urađena 2010, nemaju podatak na koji način su one (prije procjene) stečene - na osnovu kupovine ili kao poklon. Izuzetak je, naglašavaju, Popadićeva slika posvećena Deklaraciji o nezavisnosti.

Objašnjavaju da je Uprava za imovinu obavijestila zakonodavni dom da je, saglasno njegovom zahtjevu, pokrenula proceduru za nabavku umjetničke slike koja bi pokazala događaj obnove crnogorske državnosti i da je ta slika vlasništvo Skupštine.

U katalogu “Likovna zbirka Skupštine Crne Gore” iz 2017, piše da njenu kolekciju čine likovna djela otkupljena od umjetnika ili dobijena na poklon.

I petokraka predmet spora na Milutinovićevom portretu

O Andrejevićevom portretu narodnog heroja Milutinovića polemisalo se i 2019, kad je Ranko Krivokapić saopštio da je ta slika jedno vrijeme stajala pocijepana u podrumu parlamenta, i da na njoj nije bila naslikana petokraka.

Krivokapić je to tada kazao odgovarajući na pitanje poslanice bivšeg Demokratskog fronta Marine Jočić, da li je u vrijeme njegovog mandata izbrisana petokraka. Jočić je tvrdila da je na kapi Milutinovića nekad bila petokraka.

“Slika je bila pocijepana u podrumu Skupštine. Tražili smo da je renoviraju, rekli su da nije bilo petokrake i naravno insistirao sam na autentičnosti, ne na prepravci istorije. Kao što vidite, ja, koji bih volio da vidim petokraku, nisam tražio da se stavi”, rekao je Krivokapić.

( Nikola Dragaš )