Šta čini globalni jug?

Indijski premijer Narendra Modi tvrdi da njegova zemlja “postaje glas globalnog juga” i da će se taj glas čuti na predstojećim sastancima Grupe 20 u Nju Delhiju.

Na avgustovskom samitu zemalja BRIKS - Brazila, Rusije, Indije, Kine i Južne Afrike - trenutno predsjedavajuća Južna Afrika proglasila je svoj cilj da “unaprijedi agendu globalnog juga”. A pred majski samit Grupe sedam bogatih demokratija u Hirošimi, japanski premijer Fumio Kišida istakao je da zemlje koje je pozvao u goste odražavaju značaj globalnog juga.

Ujedinjene nacije, Svjetska banka, predsjednik SAD Džo Bajden - čini se da svi govore o globalnom jugu ovih dana. Ali šta, tačno, on predstavlja?

Iako zvuči kao geografski izraz, on to zapravo nije. Mnoge zemlje uključene u globalni jug nalaze se na sjevernoj hemisferi, kao što su Indija, Kina i sve one na sjevernoj polovini Afrike. Australija i Novi Zeland, koji se nalaze na južnoj hemisferi, nisu dio globalnog juga.

Većina se poziva na takozvanu Brant liniju kao granicu, vijugu preko zemaljske kugle koja ide od sjevera Meksika, preko vrha Afrike i Bliskog istoka, kružeći oko Indije i Kine prije nego što se spusti i obuhvati veći dio istočne Azije, izbjegavajući Japan, Australiju i Novi Zeland. Tu liniju je predložio bivši njemački kancelar Vili Brant 1980-ih kao vizualni prikaz podjele sjever-jug na osnovu bruto domaćeg proizvoda po glavi stanovnika.

“Globalni jug je geografski, geopolitički, istorijski i razvojni koncept, sve istovremeno - uz izuzetke”, kaže Hepimon Džejkob, osnivač Savjeta za strateška i vojna istraživanja sa sjedištem u Nju Delhiju.

To je komplikovano i često zavisi od toga ko koristi taj izraz.

Taj termin se najčešće odnosi na zemlje koje pripadaju Grupi 77 u Ujedinjenim nacijama, što je, zbunjujuće, danas zapravo koalicija od 134 zemlje. One se prvenstveno smatraju zemljama u razvoju, ali uključuju i Kinu - oko koje postoji izvjesna debata - i nekoliko bogatih država Zaliva.

Iako je G77 grupa u Ujedinjenim nacijama, same UN ne koristi to kao svoju sopstvenu definiciju, prema riječima Ralfa Tregera iz kancelarije UN za trgovinu i razvoj.

Za UN, globalni jug je neka vrsta skraćenice za zemlje u razvoju generalno, rekao je Treger. UN trenutno navodi 181 jurisdikciju kao zemlje u razvoju ili teritorije, i 67 jurisdikcija kao razvijene, dodao je.

Indijski premijer Modi u januaru je bio domaćin virtuelnog “Glasa globalnog juga”. Međutim, na sastanku je učestvovalo samo 125 država, pri čemu je bilo primjetno odsustvo Kine i Pakistana, regionalnih rivala Indije.

Neki koriste različite kriterijume, kao to da li je zemlja prethodno bila kolonizovana ili da li je bruto domaći proizvod države veći od 15.000 dolara po stanovniku.

Postoji i globalni sjever, iako se ovaj termin ne koristi redovno. On se uglavnom definiše kao suprotnost globalnom jugu.

Termin globalni jug prvi put se pojavio 1960-ih godina, ali je bilo potrebni vrijeme da se on ukorijeni.

Nakon kraja Hladnog rata, termini prvi svijet, drugi svijet i treći svijet počeli su da izlaze iz upotrebe, dijelom zato što je sa padom Sovjetskog Saveza drugi svijet prestao da postoji, a takođe je upotreba izraza treći svijet počela da se doživljava kao uvredljiva.

Bez obzira na to kako ga definišemo, globalni jug obuhvata toliko veliku većinu svjetske populacije i široku teritoriju da neki tvrde da je nemoguće i pogrešno koristiti ovu odrednicu.

Postoji opasnost da će globalni jug završiti kao oružje u rukama revizionističkih država, poput Kine, koje bi željele da koriste glas globalnog juga da promovišu svoje interese velike sile

Kako se zemlje poput Kine i Indije, od kojih svaka sa oko 1,4 milijarde stanovnika i BDP-om od oko 18 biliona odnosno 3,4 biliona dolara, mogu svrstati zajedno sa pacifičkom ostrvskom državom Vanuatu, sa nešto više od 300.000 stanovnika i BDP od 984 miliona dolara, ili južnoafričkom državom Zambija sa 19 miliona ljudi i BDP od 30 milijardi dolara?

Neke takođe brine da bi Kina, koja agresivno nastoji da proširi svoj globalni uticaj, mogla zloupotrijebiti ovu grupu kako bi gurala svoju agendu i istovremeno ostavila utisak da govori u ime većine svijeta.

Spekuliše se da je to bila pozadina odluke Grupe sedam (sve zemlje globalnog sjevera) u maju da se suzdrži od upotrebe termina “globalni jug” u zaključnom saopštenju sa samita.

“Postoji opasnost da će globalni jug završiti kao oružje u rukama revizionističkih država, poput Kine, koje bi željele da koriste glas globalnog juga da promovišu svoje interese velike sile”, kaže Hepimon Džejkob.

Što se tiče Modija, on je naglasio sličnost mnogih problema sa kojima se suočavaju zemlje globalnog juga, kao što su izlazak iz pandemije kovida-19, rastući dug i sigurnost hrane i energije.

Jan Leser, potpredsjednik Njemačkog Maršalovog fonda i direktor njegovog briselskog odjeljenja, napominje da većina nelagodnosti oko tog termina dolazi iz zemalja globalnog sjevera, a da države koje ga čine uveliko koriste termin “globalni jug”.

Iako globalni jug nije grupa koja ima monolitan stav ili rasprostranju ujednačenost, on kaže da je važno da odražava kako ta grupa vidi samu sebe.

“U njoj je ukorijenjena ideja da sve strategije ne moraju da dolaze sa Zapada”, rekao je Leser.

“Za neke je ovo jednostavno način da se potvrdi određeni stepen istorijske nezavisnosti i distance povodom ključnih pitanja… i utiče na način na koji Evropa i SAD razmišljaju o spoljnoj politici, kao i na ideju da treba da živimo u svijetu u kome neće svi biti na istoj strani sa nama po svakom pitanju.”

Priredila: A. Šofranac

( Asošiejtid pres )