"Aurora" Balše Brkovića: Roman ljubavi prema gradu, Podgorici u mitu i realnosti

Rijetkost je i pravi kuriozitet da se promocija ma koje knjige desi baš na onom mjestu koje je važno za njenu radnju i razne druge slojeve toliko da se onda to mjesto može smatrati i zasebnim likom. To je doživio roman “Aurora” Balše Brkovića i to na prvom predstavljanju u Podgorici - u dvorištu Kuslevove kuće.

Promocija romana “Aurora” zapravo je bilo jedno neuobičajeno veče, puno duha i šarma, u opuštenoj prijateljskoj atmosferi koju je kreirala, a onda i raspršila uigrana ekipa sa studija svjetske književnosti u Beogradu: Božo Koprivica, Balša Brković i Andro Martinović. Svaki na sebi svojstven način uveličao je veče i otkrio nešto više o “Aurori” koja je predstavljena u okviru Festivala internacionalnog alternativnog teatra FIAT 2023.

Baš ta autentičnost i prepoznatljivost Podgorice - Kuslevova kuća jedinstvene, promišljene i prefinjene arhitekture upravo je i polazište mnogih Brkovićevih ideja, otkriva on, vidno zadovoljan što se o “Aurori” upravo tu i govori.

“Teško da postoji knjiga koja je doživjela promociju baš na mjestu koje je bukvalno i mjesto dešavanja radnje. Ova kuća je bukvalno jedan od impulsa koji su me pokrenuli u čitavom planiranju, konstrukciji i slično, jer sam imao potrebu da zamislim čovjeka koji je napravio ovu kuću i njegov osjećaj građanskog. Ova kuća je pravljena za porodični dom, a ja sam shvatio da baš tu treba da smjestim svog nosećeg lika, inženjera Nestera koji se trudi da organizuje taj šahovski klub i koordinira sve poslove sa Rusima i tako je od početka ova kuća zapravo pravi lik u mom romanu”, kaže on.

Prisutni u publici vjetrovite subotnje večeri lako su mogli da zamisle ili pak naslute neke od događaja, razgovora ili pogleda koji se dešavaju baš u tom prostoru.

“Promocija ovdje dok gledam ove zidove i terase na kojima se dešava radnja, dnevna soba u kojoj je sastanak na kojem se odlučuje o formiranju kluba, Nester sa ženom uveče na terasi igra šah gledajući prema turskom kupatilu. A naravno onda sam morao da krenem dalje, od ove kuće je krenula moja Podgorica koja postoji u ‘Aurori’ i ne postoji prirodnije mjesto za razgovor od toga”, rekao je Brković.

Govoreći o romanu, Martinović kaže da je prisutna jedna igra žanrova.

“Možete ga čitati i kao porodični roman, društvenu hroniku, roman s elementima političkog i kriminalističkog, ali je prije svega toga, to je roman ljubavi prema gradu”, konstatovao je on, a sa čime je saglasan i Koprivica:

“Dužan je Balša Podgorici, naravno, ali sad, poslije ovoga romana, dužna je i Podgorica njemu. Ovaj roman spada u desetak najboljih romana koji su se napisali u Jugoslaviji u posljednjih desetak godina jer ima taj tradicionalni način, ali mnoge moderne postupke, od dokumentarne fantastike pa do humora”, naglasio je on.

Aleksandar Bečanović u prikazu knjige piše da je tu Podgorica između mita i realnosti, a Martinović kaže da je ona “i u mitu i u realnosti”.

“Balša traga za njom u onom smislu izgradnje onoga što Hegel zove duh urbaniteta. Grad nastaje puno prije nego što nastane građanin, a Balša traga za tim duhom ovoga grada. Roman počinje dolaskom u Podgoricu, a završava se odlaskom, što nije slučajno. Bojim se da je to jedan sentimentalan, nostalgičan, možda pomalo i melanholičan zaključak u odnosu na temu o kojoj piše, što naravno ne znači da je roman čitav u tom tonu, naprotiv ima jako zabavne i duhovite epizode”, primjećuje Martinović.

Koprivica je otkrio neke od njemu najupečatljivijih scena, sa samog početka romana, odakle se već naslućuje interesantna radnja na više frontova.

“Zanimljiv je taj Balšin početak. Zanimljiviji nego Orijent ekspres”, kaže Koprivica i dalje čita neke od izdvojenih djelova.

Reklo bi se da u nekim likovima vidi sebe, da neke prilično maštovito oživljava, a zaista poistovjećivanje s likovima djeluje neminovno za svakog čitaoca s obzirom na oko 150 autentičnih pojava u romanu.

Prisutni su i gradski oriđinali, dodaje Brković, spominje neke od likova, ali je čak i njemu kao autoru teško izdvojiti tek nekolicinu, jer svi oni imaju neki značaj i svi zajedno grade i duh priče. Martinović naglašava da u romanu nema cinizma, već je Brković naklonjen svim junacima koji čine i predstavljaju Podgoricu kakvu on oslikava.

“Roman je strukturiran po epizodama koje su neka vrsta simultanke sa čitaocima. Šah igra važnu ulogu - u Podgorici se osniva šahovski klub, a zanimljivo je to što on dobija i žensku sekciju”, otkriva Martinović jednu od grana radnje i kaže da bi je on kao čitalac poželio da sazna više i o priči dviju porodica prikazanih u romanu.

Najavljujući tekst koji piše kao osvrt na Brkovićevu “Auroru”, Koprivica komentariše: “Sam blud lebdi ovim romanom”, primjećuje nepogrešiv osjećaj za ritam i kontrolu autora, detalje u kojima leži književnost i naglašava da je “Aurora” zapravo roman melodrame, pažljivo iskontrolisan tako da nikada ne prelazi u patetiku. On dalje nagovještava da bi serija bila i više nego interesantna.

“Kako naš mladi i vispreni kolega ovu knjigu već vidi kao seriju, javljaju se kandidati za uloge i to ko bi šta igrao. Znam da bi Milušu sigurno igrala Sonja Vukićević...”, komentariše on i mami aplauz publike.

Koprivica je istakao i da je u romanu fubal posebno važan segment. I jeste, baš kao i šah, dvije posebne strasti... Fudbal nadograđuje i pruža poseban nivo životu, pa tako i romanu ne samo kroz likove, već i postavljanje timova kao što su Zora, Balšić, Radnički, a tu su i derbiji, utakmice, snalažljivost fudbalera, navijači i trenutak nakon jedne specifične utakmice, izgovaranje možda i sudbonosne rečenice: “Izgleda da nam je budućnost crvena”... Koprivica se nadovezao doskočicom jednog od oriđinala iz romana:

“Crvena me krasi roba/nosiću je sve do groba”, uz društvene asocijacije, (poznajući Koprivicu) daleko od fudbalskih.

Dugim aplauzom, promocija je završena, a druženje i razgovori o knjizi, Podgorici, fudbalu i šahu, pozorištu, nastavili su se uz muziku koju je birao DJ Martel (Rade Vukčević).

Feministička dimenzija

Balša Brković podsjetio je da mu je u građenju likova i priče bila važna i feministička dimenzija romana, u najširem smislu.

"Smatram da je crnogorska književnost nedopustivo i nepopravljivo mačistička i da je to jedan od njenih temeljnih problema, jer je to u njenom dugom trajanju. Smatram da je odgovornost upravo u kreiranju ženskih likova u određenom smislu za savremenog crnogorskog pisca veća, nego za pisca bilo koje druge književnosti. U tom smislu drago mi je da je prof. Božena Jelušić rekla da je ovo feministički roman, što ja, naravno, ne niječem, jer to definitivno jeste i (!) feministički roman", kazao je on.

Pružena šansa mladim piscima za roman o urbanoj Podgorici

Andro Martinović podsjetio je da je 2023. godina do sada bila prilično plodonosna za crnogorske pisce, te da je na scenu stupilo nekoliko djela. Božo Koprivica je kazao da upravo generacija pisaca kojoj pripada i Balša Brković umnogome olakšava posao mlađim autorima...

"Ovaj roman pruža šansu mladim piscima da se naslone na njega pa da pišu o urbanoj, preurbanoj Podgorici. Samo se plašim da ih Balša kao stari roker ne preduhitri. Ono što hoću da kažem jeste da je generacija Balše Brkovića, Andreja Nikolaidisa, Ognjena Spahića, Aleksandra Bečanovića, Pavla Goranovića i drugih, imala mnogo teži zadatak nego što imaju sadašnje generacije. Ta generacija je mnogo učinila za Crnu Goru, jer su iz te epske matrice napravili prostor i ušli ravnopravno u kolo sa savremenom jugoslovenskom književnošću", kazao je Koprivica.

( Jelena Kontić )