Iskorak u pogrešnom pravcu

Skoliše me opet one arhitektice mlade - mnogo mlade, mnogo slatke - a taman rekoh da je dosta bilo sprdnje - i da ću se ubuduće baviti samo usko-stručnim temama - tipa: ma je li moguće da je teritorija našeg GGPG pokrivena gomilom detaljnih urbanističkih planova još iz Mugijevog vakta - broja im se ne zna, ne zna se ni koji je zloslutniji od kojega - a da niko ne pominje nešto što bi se moralo pomenut - i što bi moralo da se zove Generalni urbanistički plan GGPG - ako znamo, je li, da GUP, po definiciji, sagledava grad kao teritorijalno-prostornu cjelinu, te da GUP nužno prethodi DUP-ovima - ili, drugim riječima, GUP je preduslov, a DUP-ovi su izravne posljedice, odnosno rezultati razrade ciljeva i projekcija prostornog razvoja i prostornog uređenja grada zacrtanih na nivou GUP-a...

I opet uze riječ Marija, najmlađa i najslađa među mladim arhitekticama...

Pusti druže, veli mi Marija, teške teme koje nikoga ne zanimaju, a ponajmanje druga Glavnoga - našega druga Stevketa - nego da vidimo mi imaš li ti što da nam kažeš na temu: Arhitektura na teritoriji Crne Gore u XXI vijeku!

E sad, ako uzmemo u obzir - pored činjenice da budućnost pripada arhitekticama mladima, a ne arhitektima iz šezdeset i neke - i činjenicu da na Univerzitetu “Donja Gorica”, na Fakultetu za Politehniku, već dugi niz godina vrlo uspješno vodim modul naslovljen Uvod u crnogorsku arhitekturu (za razliku od arhitekture na teritoriji CG) - nije postojala druga opcija negoli da zagrizem metak.

***

Dakle, neosporna je činjenica da su graditeljske aktivnosti na teritoriji CG ozbiljno uzele maha u potonjih par decenija - pogotovo od istorijskog Referenduma pa nadalje - a primjetno je i da se među domicilnim kadrom iskristalisala vesela grupica entuzijastkinja i entuzijasta - iznimno ambicioznih pojedinki i pojedinaca, što i likom i djelom pretenduju na najviše vrhove - na slavu i zvijezde - na vječnost - tako da bi suštinsko pitanje bilo sljedeće: da li nam ove činjenice daju za pravo da konstatujemo da postoji nešto što bismo mogli nazvati crnogorskom arhitekturom - ili barem arhitekturom na tlu Crne Gore - majke naše - vječna joj slava i hvala - jer ako izuzmemo tzv. lokacijsku odrednicu - koja nam je od boga data, što bi rekao Baćko pokojni - bojim se da bi teško bilo razlučiti što je tu arhitektura, a što je crnogorsko - i nikad ne smetnite s uma da se građenje vezuje za tlo - odnosno za lokaciju, kao fizičku kategoriju - a arhitektura - per se - veže se isključivo za diskurs - kao misaono-teorijsku kategoriju.

Osvrnuo bih se, u to ime, na serijal naslovljen “Iskorak - Crnogorska arhitektura XXI vijeka” - iza kojega stoji RTCG i koji je premijerno emitovan prošle godine - u proljeće. Serijal se sastoji od šest epizoda, svaka traje oko 25 minuta - a što se tiče koncepta serijala - koncepta nema. Sve što imamo je ta hronološka, posebna kobasica u plastičnom crijevu - od osvita XXI vijeka do današnjih dana - što će reći da epizode ne funkcionišu zasebno - ne postoje tematske cjeline - sve što nam je servirano je pomenuta posebna kobasica u plastičnom crijevu - koja je isječena na šest jednakih djelova - zbog lakše konzumacije.

Serijal uglavnom drži fokus na pojedinačnim arhitektonskim ostvarenjima - tzv. individualnim pregnućima - što nikoga ne iznenađuje, naravno - a čast da prezentuju ta ostvarenja pripala je uglavnom autorkama i autorima tih ostvarenja - što je deplasirano, čak i komično - da ne kažem (o)tužno - čast rijetkim izuzecima, svakako.

“Da bi profesija cvjetala”, klicao je Stiven Parnel davne 2016. godine sa stranica AR-a (Stephen Parnell, Post-truth architecture, Architectural Review), “potreban joj je snažni kriticizam: arhitekturi i onima koji je produkuju neopodna je eksterna (vanjska, spoljašnja) interpretacija, analiza, kritika, validacija i (što je najvažnije - op.a.) da bude shvaćena ozbiljno”.

U kontekstu trendova na međunarodnoj arhitektonskoj sceni, samopromocija se podrazumijeva - i najčešće ne vuče negativnu konotaciju, upravo suprotno - uz opasku da domicilni arhitektonski kadar očigledno ne poznaje finese samopromocije u mjeri koja bi garantovala ostvarivanje profesionalnih ciljeva - koji god i kakvi god da su ti ciljevi - već naginje infantilnoj potrebi da ostavi utisak o verziranosti po pitanju diskursa - oslanjajući se pritom na nekakav isprazni, pseudo-akademski model - a ne na originalne, lucidne uvide - što u konačnici djeluje pretenciozno i, kao što rekoh - komično - da ne kažem (o)tužno.

Kriterijum za odabir ostvarenja prezentovanih u pomenutom serijalu su kandidature za nagrade - kandidatura za prestižnu Misovu nagradu (The European Union Prize for Contemporary Architecture - Mies van der Rohe Award - kandidate selektuje SACG), te kandidatura za Graditeljsku nagradu CEMEX - ili su to pak nagrade na domicilnim konkursima i rijetke nagrade koje je domicilni kadar polučio na međunarodnim arhitektonsko-urbanističkim konkursima - a primijetio sam, uz ogradu da se nijesam baš udubljivao, da su neka ostvarenja prezentovana tek tako - na lijepe (velelepne) oči - što ukazuje - ponoviću još jednom, po ko zna koji put, nije mi teško - da mi nemamo scenu - u primarnoj funkciji mehanizma za regulisanje odnosa u struci - u najširem smislu - a što bi se odnosilo, pored svega ostaloga, i na validaciju (vrednovanje i potvrđivanje) dometa.

Bitan segment serijala Iskorak su i (sramotno neinventivne) crnogorske postavke na bijenalima arhitekture u Veneciji - ako izuzmemo nastup 2018. godine, koji, ako mene pitate, bitno odskače i jedini je vrijedan pomena - gdje opet imamo ili komesare, ili kuratore/kuratorke, ili autorke/autore koji spremno deklamuju besmislene, visokoparne hvalospjeve o svojim postavkama i o svojim nemjerljivim doprinosima tim postavkama.

Iskorak, dakle - u pogrešnom pravcu.

Iskorak u ništa - u iskrenoj nadi da će iz toga ništa, jednog dana izrasti nešto...

Ne velim, molim vas, da na tlu Crne Gore - majke naše - u potonjih dvije decenije i kusur nije produkovan famozni kvalitet - što bi rekla naša Ema Esesa - našlo bi se tu par izbačaja koji zavrijeđuju pažnju - ali kad se podvuče linija...

( Borislav Vukićević )