"Oksfordska istorija islama" - Knjiga koja razbija mnoge predrasude

“Oksfordska istorija islama” je obimna, impozantna knjiga, prilagođena širokom krugu čitalaca, koju je priredio Džon L. Espozito, američki akademik, profesor bliskoistočnih religijskih studija, proučavalac islamskih studija, a pominje se i kao jedan od najpoznatijih živih islamologa. Sveobuhvatna je, autoritativna i u najvećoj mjeri bavi se islamom, drugom religijom po veličini, odmah poslije hrišćanstva, i sigurno prvoj religiji u svijetu po brzini širenja, pa se zato kaže da je islam najmlađa među najvećim religijama svijeta, jer ima preko 1,2 milijarde sljedbenika. Ovo je jedna od onih knjiga koje su današnjem svijetu potrebne više nego što možemo zamisliti.

Kako se u pomenutoj knjizi navodi, sljedbenici islama su ljudi različitih profesija, različitog nivoa obrazovanja, a isto tako i različitih nacionalnosti, pa je samim tim ova religija uvijek značajno uticala na društvena, kulturna i politička kretanja u svijetu. Danas ima značajan uticaj posebno na demografiju Zapada, afričkog pa i evropskog prostora a pogotovo tla muslimanskog svijeta.

U knjizi “Oksfordska istorija islama” obrađena su brojna društvena i politička događanja u savremenom svijetu, pogotovo ona događanja koja su u većoj mjeri doprinijela naglom širenju ove religije, odnosno porastu interesovanja za njeno proučavanje i upoznavanje od strane sve većeg broja ljudi. Neosporne činjenice pokazuju da je islam brzo postao religija značajna za čovjeka, pogotovo za njegov duhovni život, možda ponajviše zato što se uveliko bavi načinom svakodnevnog života ljudi, kao i očuvanjem moralno zdrave i napredne porodice čemu po prirodi našeg bića teže skoro svi ljudi svijeta, ne samo religiozni.

Džon L. Espozito kao priredjivač knjige “Oksfordska istorija islama” imao je namjeru da i neukom čitaocu olakša pristup istoriji ove religije, da svaki čitalac što lakše spozna njenu suštinu i ulogu u životu ljudi zbog čega su najstručniji tekstovi upotpunjeni brojnim ilustracijama i na taj način učinjeni shvatljivijim i razumljivijim. Iz istog razloga je i upotreba stručnih izraza u ovoj knjizi prilično redukovana, ograničena, a dijakritički znaci su skoro sasvim izostavljeni. Dakle, ovdje je primijenjen interdisciplinarni pristup poimanja islama, muslimanske istorije i civilizacije. Takav pristup ovoj materiji zasnovan je na djelima velikih poznavalaca islamske religije, istorije, umjetnosti i nauke. Ova vrsta ozbiljnosti značajna je ako imate u vidu da u znatnim djelovima svijeta odnos prema islamu oblikuje - neznanje i nepoznavanje onoga o čemu ljudi često imaju “čvrst” stav.

Džon L. Espozito je radio u saradnji sa još četrnaest vodećih stručnjaka iz ove oblasti nauke, ne samo muslimana već i nemuslimana, i svaki od njih je dao značajan doprinos ovoj knjizi. Ti autori, obzirom na nihovo različito porijeklo i tumačenje religije, obzirom na njihove različite nacionalne i religijske tradicije, dali su različite osvrte na islam, što znači da je islam kao religija u ovoj knjizi posmatran sa više različitih aspekata.

Obzirom da je islam religija mlađa od hrišćanstva, pogotovo od judeizma, vrlo je važno pomenuti da knjiga “Oksfordska istorija islama” obuhvata istoriju arapskog svijeta i iz vremena prije njihovog prihvatanja ove religije. Obuhvata period kada su na tim prostorima živjeli hrišćani, judeisti, atesti i politeisti, zbog čega se smatra da je dolazak proroka Muhameda, odnosno njegov monoteistički pristup religiji, bio od ogromnog značaja jer je, pored svega drugog, arapski svijet “zaštitio” od već uznapredovanog politeizma.

Ova knjiga se bavi učenjem i radom proroka Muhameda kao i radom Muhamedovih sljedbenika koji nikako nije bio zanemarljiv pogotovo u smislu jačanja i bržeg širenja islamske religije i kulture.

Ako je jedno od važnih očekivanja od neke knjige (prije svega knjige istorijskog žanra), da su njeni navodi objektivni, onda je “Oksfordska istorija islama”, ostvarila dobar dio tih očekivanja, ako ni zbog čega drugog a ono zbog odsustva predrasuda u mjeri realnog i mogućeg. U ovoj knjizi nalaze se studije ne samo o nastanku islama, o vjerskim osnovama islamskog učenja o Bogu, već i o uzrocima njegovog brzog širenja, od doba halifata, islamskih kraljeva pa do današnjeg doba.

Posljednja poglavlja knjige “Oksfordska istorija islama” bave se oživljavanjem islama u današnje doba, kada je vidno jačanje ove religije u svim djelovima svijeta. Islam kao religija danas preovladava u više od 55 muslimanskih zemalja, ali nije zanemarljivo i njegovo prisustvo među manjinskim muslimnskim zajednicama i u nemuslimanskim zemljama kao što su pojedine zemlje u Evropi, Americi, Australiji, zatim Tajland, Filipini, ali i Kina i Japan. Upravo zbog tako uznapredovanog, jakog i rasprostranjenog islama, čija je popularnost i među mlađim generacijama sve veća, danas se teško može govoriti o islamu i Zapadu, kao što se obično govorilo ranije, već o islamu na Zapadu, jer takoreći iz dana u dan sve veći broj tamošnjih ljudi, različitog pola, različite starosne dobi i različite nacionalnosti, islam prihvata kao svoju religiju. Pomenimo i Uelbekov roman koji u relativno bliskoj budućnosti vidi Francusku kao dominantno muslimansku zemlju.

“Oksfordska istorija islama” napisana je u 15 poglavja od strane 15 autora.

U prvom poglavlju autora Freda M. Donera koje je naslovljeno: Muhamed i halifat, obrađena je politička istorija islamskog carstva do mongolskog osvajanja. Ovdje se kaže da je životni put proroka Muhameda ibi Abdulaha u zapadnoj Arabiji u najtješnjoj vezi sa dolaskom i prihvatanjem islama ne samo kao religije već i kao načina rada i življenja u opštem smislu. Poslije smrti proroka Muhameda 632. godine, nastupilo je doba halifata, prorokovih nasljednika. Tada se vrhovni vladar, zakoniti nasljednik Muhameda, birao među najpobožnijim, i najobrazovanijim muslimanima. Halifat je predstavljao suverenu državu svih muslimanskih vjernika, muslimanskih zajednica. To je doba praktično počelo vladavinom prvog od četiri pravedne halife Ebu Bekra.

Nakon smrti proroka Muhameda mlada zajednica vjernika suočila se sa nizom velikih problema a jedan od tih problema bio je i taj što zajednica nije znala da li vjernici treba da obrazuju jedinstvenu državnu zajednicu s jednim vladarom ili da žive u odvojenim zjednicama od kojih svaka ima svog političkog vođu. Na kraju je odlučeno da ostanu u okviru jedinstvene zajednice i za prvog prorokovog nasljednika izabran je Ebu Bekr, prorokov punac, inače njegov odabrani sljedbenik. Završetak vladavine posljednjeg pravednog halife Alija smatra se i krajem postojanja Rašidunskog halifata, kako se nazivao period prve četiri pravedne halife. Nakon četvorice pravednih halifa, koje su između sebe birali sami vjernici, nastupa Emevijski halifat. Muavija je bio prvi predstavnik Emevijske dinastije, i pred kraj svoga života uspio je da na njegovo mjesto dođe njegov sin Jezid. Običaj je bio da se halifa bira na šuri, skupu plemenskih predstavnika koji su glasanjem donosili sve važnije odluke pa i izbor halife. Muavija nije ukinuo taj običaj ali je na razne načine nagovorio plemenske vođe da glasaju za njegovog sina Jezida. (Jezid je bio prvi halifa izabran na ovaj način). Dinastija Emevija trajala je 90 godina i promijanila je 14 vladara.

Za razliku od svih ostalih religija, uključujući tu i preostale dvije “avramovske”, monoteističke (judeizam i hrišćanstvo), islam predstavlja kompletan pogled na svijet. Suštinski, islam nije samo religija, on je istovremeno i cjelokupno postojanje čovjeka. U islamu su sadržana pravila tog postojanja, sadržan je pravni i državni sistem, moralni i običajni kodeks.

Jedno od važnih pitanja kojim se ova knjiga bavi je i pitanje kakav je danas odnos islama prema naučnom objektivizmu i kakav je odnos ove religije prema drugim religijama pogotovo prema hrišćanstvu i judeizmu kao značajnim monoteističkim religijama. Osim toga, “Oksfordska istorija islama” je jedna od rijetkih knjiga u kojoj su obrađena i pitanja međusobnog odnosa tradicije i modernizma unutar islama, kao i to - kakav je stav ove religije prema pojavi džihada, kamenovanja, terorizma...

U ovoj knjizi čitalac može naći interesantna zapažanja o prisustvu i ulozi islama u dvadesetom vijeku, o početku dekolonizacije, kao i o međusobnom sukobu islama i sekularizma.

U 15. (zadnjem) poglavlju ove knige koje nosi naziv: Islam danas, Džon L. Espozito piše i o političkom islamu gdje se kaže da je islam tokom sedamdesetih i osamdesetih godina 20. vijeka ponovo postao potencijalna globalna sila. Da je iranska revolucija razbila sekularistička očekivanja i nade u teorije modernizacije i razvoja i skrenula pažnju na značajne promjene koje su se tokom sedamdesetih godina toga vijeka u mnogim muslimanskim društvima već dešavale. U ovom poglavlju obrađeno je još niz interesantnih tema kao i ona o spojivosti islama i demokratije gdje Espozito kaže da su u raspravama muslimana o liberalizaciji i demokratizaciji društva, prisutni mnogi različiti stavovi.

Džon L. Espozito, jedan od najznačajnijih proučavalaca islama današnjice, rođen je u Njujorku. Predavao je religijske studije na nekoliko prestižnih univerziteta. Autor je brojnih studija o istoriji islama (na srpskom je objavljena njegova knjiga “Islamska prijetnja: mit ili stvarnost?”). Osnivač je centra za muslimansko-hrišćansko razumijevanje, koji pokušava da približi stavove ove dvije religije.

( Vujica Ognjenović )