„Spriječiti genocid nad Jermenima 2023”

Gladne i iscrpljene jermenske porodice zakrčile su puteve kako bi pobjegle iz domova u poraženoj otcijepljenoj enklavi Nagorno-Karabah, dok su Sjedinjene Države pozvale Azerbejdžan da zaštiti civile i dozvoli dopremanje pomoći.

Jermeni iz Karabaha, dijela Azerbejdžana koji je izvan kontrole Bakua od raspada Sovjetskog Saveza, počeli su ove nedjelje da bježe nakon što su njihove snage potučene u munjevitoj operaciji vojske Azerbejdžana.

Najmanje 19.000 od 120.000 etničkih Jermena koji Nagorno-Karabah smatraju domom, već je prešlo u Jermeniju, rekao je zamjenik premijera Tigran Hačatrjan, a prenijela ruska novinska agencija TASS. Stotine automobila i autobusa natrpanih stvarima spuštalo se niz planinski put iz Azerbejdžana.

Neki su pobjegli nagurani u kamionima sa otvorenim krovom, drugi na traktorima. Narine Šakarijan, koja ima četvoro unučadi, stigla je sa još šest osoba starim automobilom svog zeta. Vožnja od 77 km trajala je 24 sata, a nisu imali nikakvu hranu.

“Djeca su plakala cijelim putem, bila su gladna”, ispričala je za Rojters na granici, noseći trogodišnju unuku koja se razboljela u putu. “Otišli smo da bismo ostali živi, a ne da živimo”, rekla je.

Dok su Jermeni žurili da napuste glavni grad Karabaha, poznat kao Stepanakert u Jermeniji a Hankendi u Azerbejdžanu, na benzinskim pumpama je vladala panična kupovina. Mediji su objavili da je 125 ljudi poginulo u eksploziji jednog skladišta goriva u ponedjeljak.

Vlada susjedne Jermenije, suočena sa velikim protestima zbog načina na koji upravlja krizom, možda će morati da obezbijedi stanove, škole i poslove za desetine hiljada ljudi koji su izgubili bukvalno sve što su imali. Premijer Nikol Pašinjan je pozvao Azerbejdžan da garantuje bezbjednost stanovništvu Nagorno-Karabaha.

“Ako se ne stvore odgovarajući uslovi da Jermeni Nagorno-Karabaha žive u svojim domovima i ako ne postoje efikasni mehanizmi zaštite od etničkog čišćenja, raste vjerovatnoća da će oni vidjeti izgnanstvo iz svoje domovine kao jedini način da spasu živote i identitet”, rekao je Pašinjan u nedjelju.

Američki i evropski zvaničnici su poručili Bakuu da umiri strahove od takvog “etničkog čišćenja”.

Luis Moreno Okampo, bivši tužilac Međunarodnog krivičnog suda koji je ranije ove godine utvrdio da Azerbejdžan nameće uslove “genocida” Nagorno Karabahu, napisao je u kolumni za “Vašington post” da ambicije Bakua “sežu izvan” etničke jermenske enklave.

“Azerbejdžan je saveznik Zapada protiv Irana. On obezbjeđuje energiju Evropi i troši milione na sofisticirano izraelsko oružje. Ali takve potrebe ne smiju stati na put odgovornosti svijeta da zaustavi ono što se dešava pred njegovim očima: genocid nad Jermenima 2023”, napisao je Moreno Okampo.

Šefica UN Agencije za međunarodni razvoj (USAID) Samanta Pauer je u Jerevanu, prijestonici Jermenije, pozvala Azerbejdžan da “održi prekid vatre i preduzme konkretne korake da zaštiti prava civila u Nagorno Karabahu”. U pismu koje je predsjednik SAD Džo Bajden uputio Pašinjanu, izražava se podrška naporima za uspostavljanje regionalnog mira između Jermenije i Azerbejdžana, i osuđuje nasilje, ali je rečeno malo toga što eksplicitno osuđuje akcija Azerbejdžana.

Pauer je pozvala predsjednika Azerbejdžana Ilhama Alijeva da ispuni obećanje da će zaštititi prava etničkih Jermena, potpuno otvoriti Lačinski koridor koji povezuje taj region sa Jermenijom i dozvoliti ulazak humanitarne pomoći i međunarodne posmatračke misije.

Alijev je obećao da će garantovati bezbjednosti Jermena u Karabahu, ali je rekao da je njegova “gvozdena pesnica” poslala u istoriju ideju o nezavisnog te oblasti.

Šefica USAID-a je takođe objavila 11,5 miliona dolara hitne američke pomoći Karabahu.

Upitana da li su azerbejdžanske snage počinile zločine protiv civila ili boraca u Karabahu, ona je kazala: “Čuli smo veoma zabrinjavajuće izvještaje o nasilju nad civilima. U isto vrijeme, s obzirom na haos ovdje i na traumu, prikupljanje svjedočenja tek počinje”.

Evropska unija će obezbijediti humanitarnu pomoć u vrijednosti od pet milona eura za Nagorno Karabah, saopštila je juče Evropska komisija. Ta pomoć uključuje 500.000 eura hitne podrške koja je objavljena prošle nedjelje i još 4,5 milona za pomoć izbjeglicama Nagorno Karabaha u Jermeniji. EU će tamo poslati stručnjake koji će sa lokalnim partnerima pomoći u smirivanje humanitarne krize, navedeno je u saopštenju.

“Nemamo gdje da odemo”

Etnički Jermeni koji su uspjeli da stignu u Jermeniju ispričali su potresna svjedočenja o bježanji od smrti, rata i gladi.

Neki su kazali da su vidjeli puno mrtvih civila, jedan je rekao pune kamione. Ostali, neki sa malom djecom, plakali su dok su opisivali tragičnu odiseju bježanja od rata, spavanja na zemlji i gladovanja.

“Uzeli smo što smo mogli i otišli. Ne znamo kuda idemo. Nemamo gdje da odemo”, izjavila je u nedjelju za Rojters 69-godišnja Petja Grigorjan u pograničom gradu Goris.

Vlasti Azerbejdžana tvrde da su im meta bili samo borci Karabaha.

Parkev Agababjan ima samo 43 godine, ali je već drugi put izbjeglica. Rođen u Bakuu, pobjegao je u Nagorno Karabah kao siroče tokom rata sa Jermenijom koji je uslijedio nakon pada SSSR-a. Tamo se u gradu Askeran oženio i dobio dvoje djece, koja sada imaju 10 i 13 godina.

Sada je porodica bila prinuđena da spakuje malo stvari što je mogla da ponese i da potraži sigurnost u jermenskom Gorisu, piše portal “Politiko”.

“Morali smo da odemo, imali smo 10.000 vojnika, ali nismo imali opremu i oružje koje su imali Azerbejdžanci”, ispričao je u hodniku hotela “Goris”.

U Askeranu, Parkev je imao kuću, auto i baštu punu krastavaca i paradajza. “Imao sam sve. Sada nemam ništa. Tamo sam ostavio dva miliona drama” (oko četiri hiljade eura). “Znamo da se nećemo vratiti”.

“Flert” sa Zapadom

Pobjeda Azerbejdžana mijenja ravnotežu moći na nemirnom Južnom Kavkazu, regionu ispresijecanom naftovodima i gasovodima, gdje se Rusija, SAD, Turska i Iran bore za uticaj, navodi Rojters.

Jermenija se od raspada SSSR-a oslanjala na bezbjednosno partnerstvo sa Rusijom, dok se Azerbejdžan približavao Turskoj, sa kojom dijeli jezičke i kulturne veze.

Jermenija u posljednje vrijeme nastoji da uspostavi tješnje veze sa Zapadom i krivi Rusiju, koja je 2020. rasporedila mirovne snage u Karabahu, ali je sada zaokupljena ratom u Ukrajini, da nije uspjela da zaštiti Karabah. Moskva negira krivicu i poručila je Pašinjanu da pravi veliku grešku flertujući sa SAD.

Kremlj je saopštio da je ruski predsjednik Vladimir Putin juče razgovarao o situaciji u Karabahu sa predjednikom Irana Ebrahimom Raisijem.

Alijev je u ponedjeljak pomenuo mogućnost formiranja kopnenog koridora do Turske preko Jermenije. Turski predsjednik Tajip Erdogan, koji se sastao sa Alijevim u ponedjeljak, rekao je juče da takav koridor mora biti završen.

( A. Šofranac )