Evropskoj uniji treba dobar uzor, Crnoj Gori da potrči

“Treba samo da ustanete i počnete da trčite, cilj je blizu. Ali, morate ustati”, jedan je od načina na koji je više stranih diplomata objasnilo, u neformalnim razgovorima za “Vijesti”….

Istovremeno, izražavaju nerazumijevanje, a neki od njih i frustraciju, stanjem u kome se nalaze najviše crnogorske institucije, kao i dugogodišnjim nerješavanjem nekih od tih problema, za šta odgovornost vide u crnogorskim političarima na vlasti, i prije 30. avgusta 2020. godine i onima nakon tog datuma.

“I formalne i suštinske integracije Crne Gore u EU stale su 2017. godine”, rekao je ambasador članice EU u Podgorici.

Sagovornici “Vijesti” kao važne razloge za ovakvu jedinstvenu šansu Crne Gore navode geopolitičku situaciju nastalu ratom u Ukrajini, dodjelu statusa kandidata za EU toj zemlji i Moldaviji, bojazan za bezbjednost Zapadnog Balkana i strah od povećanoga uticaja trećih strana, posebno Rusije, veličinu ekonomije Crne Gore koja ne ugrožava nijednu članicu EU, mali broj stanovnika, članstvo u NATO-u, potpunu usklađenost sa spoljnom i bezbjednosnom politikom EU, veliku podršku građana članstvu, a neki od njih i korišćenje eura.

Iako problemi demokratskih procesa, doduše mnogo blaži od onih u Srbiji, i dalje postoje, malena Crna Gora ostaje ta koja bi, po mišljenju država članica i prvenstveno ekspertske zajednice, trebalo da se ‘žrtvuje’ za dobro svih i postane prva naredna članica Evropske unije, ocijenio Todorović Štiplija

Posljednje proširenje EU bilo je prije deset godina ulaskom Hrvatske, a prethodno 2007. kada su članice postale Rumunija i Bugarska, a neki sagovornici “Vijesti” priznaju da je šestogodišnji “moratorijum” na proširenje koji je 2014. proglasio tadašnji predsjednik Evropske komisije Žan Klod Junker, uticao da se smanji podrška građana regiona članstvu, a posebno u Srbiji. U Crnoj Gori blizu 80 odsto građana podržava njen ulazak u EU, pokazuju ankete.

Sa sagovornicima “Vijesti” saglasni su i Nemanja Todorović Štiplija, izvršni direktor beogradskog Centra savremene politike i urednik portala European Western Balkans, i specijalni predstavnik EU za Zapadni Balkan Miroslav Lajčak.

“Treba nam jedan dobar uzor, riječi su koje već oko godinu slušamo od zvaničnika i eksperata iz država članica Unije, od početka konsultativnih sastanka koji su doveli do francusko-njemačkog predloga za reformu EU, onog istog predloga koji je u regionu predstavljen kao samo i jedino kao predlog o proširenju 2030. godine”, rekao je “Vijestima” Todorović Štiplija:

“Čitajući sam dokument, jasno je da će se postavljeni rokovi odnositi na onu jednu državu koja može u kratkom roku od trenutka završetka unutrašnjih reformi EU, završetka procesa pregovara do 2028, postati i njena članica u 2030.”.

Francusko-njemački, ali i austrijski predlozi bave se ubrzanjem proširenja EU i predviđaju postepenu integraciju do 2030.

Lajčak je prekjuče rekao da EU želi da pokaže da se ne okreće ka istoku i da ne okreće leđa Balkanu.

“EU želi da pokaže da smo jednako posvećeni Balkanu, ali trebaju na nam dobri primjeri i pozitivne, uspješne priče sa Balkana”, poručio je Lajčak sa 2BS foruma u Budvi.

Srbija zarobljena, Albanija i Sjeverna Makedonija još daleko

Todorović Štiplija je rekao da nije bilo teško doći do Crne Gore kao dobrog uzora za svoje susjede, jer je Crna Gora jedina država Zapadnog Balkana bez ijednog bilateralnog problema koji može da zakoči proces odlučivanja na najvišem nivou EU. Osim toga, dodaje on, ne postoji država članica EU koja bi imala ijedan razlog da blokira put Crne Gore ka članstvu u EU.

“Svjestan ove velike prednosti Crne Gore albanski premijer Edi Rama govoreći o ovoj vrsti blokada tokom bezbjednosne konferencije na Bledu, preskočio je Crnu Goru tokom nabrajanja potencijalnih bilateralnih izazova ovog tipa uz opasku da ‘Crna Gora može da se pravi mrtva na plaži’”, naglašava Todorović Štiplija.

Rekao je da je demokratija, zajedno sa slobodom medija, u Srbiji na najnižem nivou od 2000. godine, i da se taj trend pada, vidljivo neometan spolja, i dalje nastavlja. Prema njegovom mišljenju, u Srbiji ne postoji politička volja za borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala, za reforme u oblasti vladavine prava i drugih demokratskih institucija koje bi spremile tu državu za potencijalno članstvo 2030. godine.

“Prošlogodišnje promjene Ustava, iako podržane od strane EU, dovele su do potpune kontrole tužilaštva i još većeg slabljena sistema borbe protiv korupcije”, pojašnjava Todorović Štiplija.

S druge strane, kako kaže, Albanija i Sjeverna Makedonija su još daleko od završetka pristupnih pregovora jer taj proces još nije ni počeo.

Navodi da postoje oblasti u kojima su ove dvije zemlje napredovale u posljednjih nekoliko godina, ali činjenica je da se njihovim vlastima nije mnogo žurilo sa reformama dok države ne dobiju jasnu evropsku perspektivu, i dok EU ne riješi svoje interne probleme odlučivanja na najvišem nivou.

“Iako problemi demokratskih procesa, doduše mnogo blaži od onih u Srbiji, i dalje postoje, malena Crna Gora ostaje ta koja bi, po mišljenju država članica i prvenstveno ekspertske zajednice, trebalo da se ‘žrtvuje’ za dobro svih i postane prva naredna članica Evropske unije”, rekao je Todorović Štiplija.

Ključ su reforme u oblasti vladavine prava

Međutim, on upozorava da samo stabilna demokratija i iskrene reforme u oblasti vladavine prava, kroz poglavlja 23 i 24, i to one reforme koje daju vidljive rezultate, mogu učiniti jednu zapadnobalkansku državu prvom narednom članicom EU.

On je rekao da Crna Gora koliko-toliko ima slobodne izbore, pokazala je da su promjene vlasti sasvim moguće i prosto normalne, a ima i slobodne medije, sa čime se većina kandidata za članstvo ne može pohvaliti. Ostaju još samo reforme u oblasti vladavine prava, u čijem pravcu su načinjeni prvi koraci tokom mandata dvije vlade od 2020. godine.

Novi crnogorski parlament ne može da zasijeda jer nije izabran predsjednik, Vlada je gotovo 14 mjeseci u tehničkom mandatu, nova nije formirana ni četiri mjeseca nakon izbora, fali jedan sudija Ustavnog suda, Vrhovnim sudom i tužilaštvom rukovode vršiteljke dužnosti, tri člana Sudskog savjeta troše četvrti mandat.

Jedan od sagovnika “Vijesti” iz diplomatskih krugova rekao je da Crna Gora mora da depolitizuje svoju administraciju.

“Iako se blokada političkih institucija povremeno dešava i u članicama Evropske unije, države funkcionišu jer u administraciji rade državni službenici koji su lojalni javnom interesu i ostaju da rade svoj posao bez obzira na promjenu ili karakter vlasti. Toga u Crnoj Gori još nema”, rekao je taj diplomata.

Poručio je i da “svi politički lideri u Crnoj Gori znaju kakva je ovo prilika, ali ne razumijem zašto i dalje vrlo malo rade da je iskoriste”.

Todorović Štiplija je rekao da Crna Gora ima šansu da sa novom vladom, efikasnijim sistemom borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala, tužilaštvom i sudstvom, pokaže EU i državama članicama svoju iskrenu želju za članstvom.

“Naravno, za to postoje mehanizmi s kojima se ne treba igrati nego konkretno djelima i realnim brojevima pokazati iskrenost te namjere. Koliko je Sanadera u Crnoj Gori pravosnažno osuđeno?”, pitao je.

Todorović Štiplija je kazao da buduća vlada Crne Gore realno treba da sagleda sve preporuke u izvještaju o Crnoj Gori koji će Evropska komisija objaviti za nekoliko sedmica.

“Takođe, nova vlada bi mogla i da posluša savjete ekspertske zajednice i civilnog društva, i do decembra uradi sve što je u njenoj moći da dobije pozitivne ocjene Evropske komisije i zaključke Evropskog savjeta.”

Sedamnaest mjeseci nema glavnog pregovarača sa EU

Crna Gora gotovo godinu i po nema glavnog pregovarača za pregovore sa EU, a iz Ministarstva evropskih poslova (MEP) tvrde da to ne otežava proces.

Nakon što je u aprilu prošle godine izabrana manjinska Vlada Dritana Abazovića, formirano je Ministarstvo evropskih poslova, a za ministarku je izabrana Jovana Marović. Do tada je postojala funkcija “glavni pregovarač” koju je u Vladi Zdravka Krivokapića pokrivala Zorka Kordić.

Jovana Marović je ostavku podnijela u novembru prošle godine, a MEP-om koordinira ministarka ekologije i urbanizma Ana Novaković Đurović.

Iz MEP-a podsjećaju da je na sjednici Kolegijuma za pregovore u martu ove godine dogovoreno da se u što skorijem roku unaprijede mehanizmi za koordinaciju procesa pristupanja EU i vrati pozicija glavnog pregovarača.

“Nakon toga su uslijedili predsjednički, pa parlamentarni izbori u Crnoj Gori i naša očekivanja su bila da će se ubrzo formirati nova vlada koja će imenovati glavnog pregovarača, što se nije desilo”, rekli su “Vijestima” iz MEP-a.

Ističu da činjenica da glavni pregovarač nije imenovan tokom prethodnog perioda ne utiče na dinamiku niti otežava sam proces.

“Vlada odgovorno vodi pristupne pregovore, a Ministarstvo evropskih poslova jednako kvalitetno i posvećeno radi na koordinaciji tog procesa. Pregovaračka struktura je operativna, redovno se održavaju sjednice radnih tijela i prati napredak u sprovođenju obaveza”, kazali su.

Za sve velike reforme potrebno vrijeme i strpljenje

Todorović Štiplija poručuje da je za sve velike reforme potrebno vrijeme i strpljenje.

“To ne sprečava Crnu Goru da formira vladu koja će već istoga dana krenuti u reforme koje se tiču vladavina prava. Idemo redom - prvo izvještaj o napretku u oktobru, pa zaključci Savjeta EU u decembru... a ako sve bude kako treba, 2030. godine i članstvo”, kazao je.

Prema njegovim riječima, dvije stvari su izazvale veliku zabunu na Zapadnom Balkanu koje se tiču 2030. godine kao moguće godine prijema prve naredne države članice.

“U skladu s našim mentalitetom, očekivali smo sve odmah i sada, ne čekajući procedure odlučivanja EU koje su, a to smo do sada mogli da naučimo, izuzetno spore.”

Smatra da samit u Granadi nije bilo mjesto gdje bi se razgovaralo o budućnosti EU, jer Evropska politička zajednica nije Samit Evropske unije i “nema tu šta Moldavija, Island i Monako da razgovaraju o internim reformama EU i mogućnostima proširenja”.

“Najuticajniji mediji u regionu, potpuno kontrolisani od vlasti u Srbiji, stvorili su sliku da je Granada neka prelomna tačka, i da će sada tamo nešto epohalno da se desi. To je već poznati manir, dobro razrađen u ruskim državnim medijima, kojim se sjutradan samit proglašava neuspjelim - jer nije ispunio nerealna očekivanja koja su isti ti mediji dan prije toga imali. Da ne govorim o ‘pritiscima na Srbiju i predsednika Vučića’”, rekao je Todorović Štiplija.

Lideri pozvali na unutrašnje reforme EU, ali i na ubrzanje proširenja

Na neformalnom samitu lidera članica u petak u Granadi, između ostalog, je raspravljano o dugoročnoj strategiji bloka i o proširenju. Veliki broj lidera je naglasio da EU tek treba da uradi domaći zadatak o unutrašnjim reformama prije nego što primi još članica. Neki lideri su pozvali blok da brže napreduje u pogledu proširenja.

Predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen je rekla na konferenciji za novinare da je poces kroz koji zemlje mogu pristupiti EU zasnovan na zaslugama. Ona je dodala da u procesu pridruživanja “nema prečica” i da Evropa mora da nastavi borbu protiv krijumčarenja ljudi.

Nakon sastanka je usvojena deklaracija Evropskog savjeta u kojoj se navodi da je “proširenje geostrateško ulaganje u mir, bezbjednost, stabilnost i prosperitet”.

“Države kandidati treba da pojačaju svoje reformske napore, posebno u oblasti vladavine prava, u skladu sa prirodom procesa pristupanja zasnovanom na zaslugama i uz pomoć EU. Paralelno, Unija treba da postavi neophodne unutrašnje temelje i sprovede reforme”, piše u Deklaraciji.

Na pitanje novinara zašto u Deklaraciji nije navedena 2030. godina kao ciljna za proširenje, predsjednik Evropskog savjeta Šarl Mišel je odgovorio da moraju prije svega da sagledaju napredak država kandidata.

( Vukašin Obradović, Biljana Matijašević, Mihailo Jovović )