Rat im nije suđen

Suparništvo velikih sila, Sjedinjenih Američkih Država i NR Kine, definisalo je prvu polovinu ovog vijeka, ali ne postoji konsenzus o tome kako bi to trebalo okarakterisati. Neki to nazivaju „dugotrajnim rivalstvom“, sličnim onom između Njemačke i Britanije prije dva svjetska rata u prošlom vijeku. Drugi se plaše da su Amerika i Kina poput Sparte (dominantna sila) i Atine (sila u usponu) u 5. vijeku prije nove ere: „osuđene na rat“. Problem je, naravno, u tome što vjerovanje da je sukob neizbježan može postati samoispunjavajuće proročanstvo.

Sam izraz "dugotrajno rivalstvo" dovodi u zabludu. Dovoljno je podsjetiti se svih faza kroz koje su prošli kinesko-američki odnosi od dolaska Komunističke partije Kine (KPK) na vlast, 1949. godine. Tokom 1950-ih, američki i kineski vojnici su se međusobno ubijali na Korejskom poluostrvu. Tokom 1970-ih, nakon istorijske posjete američkog predsjednika Ričarda Niksona Kini, dvije zemlje su blisko sarađivale u suprotstavljanju Sovjetskom Savezu. Tokom 1990-ih ekonomska saradnja se pojačala i SAD su podržale ulazak Kine u Svjetsku trgovinsku organizaciju. Tek poslije 2016. ušli smo u aktuelnu fazu rivalstva velikih sila i to kada je jedan američki zvaničnik nazvao Kinu „prijetnjom koja se nadvija“, odnosno „jedinom zemljom koja može sistemski da izazove“ Ameriku na „ekonomskom, tehnološkom, političkom i vojnom planu”.

Ali čak i ako dugoročno rivalstvo ne uključuje nasilni sukob, šta možemo reći za “hladni rat”? Ako ovaj termin znači intenzivno, dugoročno suparništvo, onda smo već u stanju hladnog rata. Ali ako govorimo o istorijskoj paraleli, onda je takvo poređenje neprikladno i rizikuje da nas obmane u vezi sa stvarnim izazovima sa kojima se Sjedinjene Države suočavaju iz Kine. Sjedinjene Države i Sovjetski Savez su imali visok nivo globalne vojne međuzavisnosti, ali praktično nikakve ekonomske, socijalne ili ekološke međuzavisnosti. Savremeni kinesko-američki odnosi se razlikuju u svim ovim aspektima.

Prije svega, Amerika ne može u potpunosti da odvoji svoju trgovinu i investicije od Kine, a da ne nanese ogromnu štetu sebi i globalnoj ekonomiji. Osim toga, ono što prijeti Sjedinjenim Državama i saveznicima nije širenje komunističke ideologije, već sistem ekonomske i političke međuzavisnosti kojim obje strane redovno manipulišu. Djelimično razdvajanje ili „uklanjanje rizika“ po pitanjima bezbjednosti su neophodni, ali potpuno ekonomsko razdvajanje bilo bi izuzetno skupo, a nekoliko saveznika SAD bi slijedilo njihov primjer. Sve više zemalja smatra Kinu, a ne Sjedinjene Države, svojim glavnim trgovinskim partnerom.

Štaviše, postoje ekološki aspekti međuzavisnosti koji onemogućavaju razdvajanje. Nijedna zemlja ne može sama da izađe na kraj sa klimatskim promjenama, prijetnjom od izbijanja pandemija i drugim transnacionalnim izazovima. I u dobru i u zlu, našli smo se upleteni u „kooperativno rivalstvo“ sa Kinom, i potrebna nam je strategija koja može da odgovori na konfliktne izazove. Situacija nije poput odvraćanja iz vremena hladnog rata.

Suočavanje sa kineskim izazovom zahtijevaće pristup koji koristi saveze i sistem zasnovan na pravilima koji su stvorile Sjedinjene Države. Saveznici poput Japana i partneri poput Indije su sredstva koja nedostaju Kini. Iako se težište globalne ekonomije tokom prošlog vijeka pomjerilo iz Evrope u Aziju, Indija, najmnogoljudnija zemlja na svijetu, jedan je od dugogodišnjih rivala Kine. Klišei o „globalnom jugu“ ili solidarnosti zemalja BRIKS-a (Brazil, Rusija, Indija, Kina i Južnoafrička Republika) su veoma obmanjujući jer ne uzimaju u obzir unutrašnje rivalstvo unutar ovih kategorija. Osim toga, ukupno bogatstvo zapadnih demokratskih saveznika će uveliko premašivati bogatstvo Kine (plus Rusija) još dugo u ovom vijeku.

Da bi uspjela, američka strategija za Kinu mora da postavi realne ciljeve. Ako SAD definišu strateški uspjeh kao pretvaranje Kine u zapadnu demokratiju, onda će vjerovatno doživjeti neuspjeh. KPK se plaši liberalizacije zapadnog stila, a Kina je prevelika da bi se u nju ušlo ili da se suštinski mijenja putem prinude. Ova realnost ide u oba smjera: SAD imaju domaće probleme, ali oni sigurno nemaju nikakve veze sa privlačnošću kineskog komunizma. U ovom važnom pogledu, ni Kina ni Sjedinjene Države ne predstavljaju egzistencijalnu prijetnju jedna drugoj - osim ako ne krenu u veliki rat.

Najbolja istorijska paralela nije hladnoratovska Evropa poslije 1945. godine već predratna Evropa iz 1914. godine. Evropski lideri su pozdravili ono za što su mislili da će biti kratkotrajni sukob na Balkanu, ali su umjesto toga dobili četiri strašne godine Prvog svjetskog rata. Neki predviđaju da će se SAD i Kina upustiti u sličan rat oko Tajvana, na koji Kina gleda kao na oduzetu provinciju. Kada su se Nikson i Mao Cedung sreli 1972. godine, nisu mogli da se slože po ovom pitanju, ali su došli do okvirne formule za rješenje koje je trajalo pola vijeka: nema de jure nezavisnosti Tajvana i nema upotrebe sile protiv ostrva od strane Kine. Održavanje statusa kvo podrazumijeva odvraćanje Pekinga i istovremeno izbjegavanje provokacija povezanih sa podrškom de jure nezavisnosti Tajvana. Rat je rizik, ali nije neizbježan.

Sjedinjene Države bi trebalo da očekuju ekonomski sukob niskog intenziteta sa Kinom, ali njeni strateški ciljevi treba da budu izbjegavanje eskalacije - ono što je američki državni sekretar Entoni Blinken nedavno nazvao „mirnom koegzistencijom“. To znači primjenu odvraćanja da bi se spriječio vrući rat, saradnju kada je to moguće, korišćenje tvrde i meke moći SAD za privlačenje saveznika i korišćenje domaće aktive za uspješno takmičenje. Cilj bi trebalo da bude oblikovanje spoljnog ponašanja Kine kroz jačanje američkih saveza i međunarodnih institucija.

Na primjer, ključni faktor u unapređenju američkih interesa u Južnom i Istočnom kineskom moru jeste Japan, bliski saveznik na čijoj teritoriji su stacionirane američke trupe. Ali pošto Sjedinjene Države takođe treba da ojačaju sopstvene ekonomske i tehnološke prednosti, bilo bi dobro da vode aktivniju trgovinsku politiku u Aziji i pruže pomoć zemljama sa niskim i srednjim prihodima koje se orijentišu na Kinu. Globalne ankete pokazuju da će SAD, ako zadrže svoju unutrašnju otvorenost i demokratske vrijednosti, raspolagati sa mnogo više meke moći od Kine.

Ulaganje u američku vojnu moć odvraćanja pozdravljaju mnoge zemlje koje žele da održe trgovinske odnose sa Kinom, ali ne žele da ona dominira njima. Ako Sjedinjene Države održe svoje saveze i izbjegnu demonizaciju i obmanjujuće istorijske paralele, „kooperativno rivalstvo“ će postati održiv cilj.

Autor je profesor na Harvardu

Copyright: Project Syndicate, 2023. (prevod: N. R.)

( Joseph S. Nye )