Prevedena književnost: "Kuća na ivici noći" - kameni plač i priča o usponu fašizma

“Kuća na ivici noći” roman britanske spisateljice Ketrin Baner (preveo Nikola Pajvančić) je saga o četiri generacije jedne porodice koja živi na italijanskom ostrvu Kastelamare. O ovom interesantnom i usamljenom ostrvu, dovoljno dalekom od kopna da na njega mnogi zaboravljaju, ali ne i dovoljno daleko da njegovi stanovnici mogu da izbjegnu svim nemirima velikog svjeta, postojale su razne legende, pa čak i zastrašujuće, čudne, skoro nevjerovatne. (Musolini je neke svoje kažnjenike progonio upravo na ostrva koja su udaljena od kopna poput Kastelamarea). Jedna od priča o ovom ostrvu, koja je na samoj granici vjerovatnoće, kaže da je odavnina sve njegove mještane mučilo prokletstvo plača.

Ovu priču autorki ispričala je mještanka Pina Vela, a zapisana je na praznik Svete Agate 1914. godine. Po ovoj legendi prokletstvo ostrva poticalo je iz pećina koje su se nalazile kraj mora. Ostrvljani su upravo iz tih pećina vadili kamen za zidanje svojih domova i javnih ustanova jer je bio pogodan za obradu i zidarsku upotrebu. Pritom se nijesu obazirali na stara predanja o tim pećinama i njihovom kamenju, iako su mnogi mještani slušali priču da je taj kamen, nekad davno, bio tečna vatra, što će reći da je bio užarena lava davno već ugašenog vulkana. A zašto se plač širio svim gradjevina koje su bile podignute od tog kamenja niko nije znao. Ostrvljani su mislili da je to zbog nekog prokletstva jer zbog čeg bi drugog moglo biti. Zbog čega drugog bi ostrvljani mogli biti stalno uznemireni, ljuti i zbog sitnica se međusobno svađali.

To je tako trajalo sve dok jedne jeseni nije cijelo ostrvo zadesio snažan zemljotres. Sve se silno treslo pa je ostrvljane probudilo užasno podrhtavanje i kuća i ulca. Podrhtavanje je dolazilo iz samog srca ostrva. Do jutra sve su kuće na ostrvu bile srušene. I dok je srušeno kamenje kukalo i plakalo, ostrvljani su se okupili da vide šta im je činiti. Priča kaže da se tada jednoj mladoj seljačkoj kćeri, po imenu Agata, ukazala Bogorodica, pa je shvatila odakle potiče to prokletstvo plača. “U ostrvski kamen se bila uvukla nekakva tuga”, rekla je Agata. “Moramo da od ovog krša izgradimo novi grad, i kada dovršimo taj veliki posao, prokletstvo plača će nestati.” I tako su ostrvljani, kamen po kamen, obnovili grad.

“Kuća na ivici noći” ostrvljani su zvali kafić koji je za njih predstavljao glavno mjesto večernjeg sastajanja, kao i središte njihovih svakodnevnih događanja. Obrastao u buganviliju djelovao je vrlo impozantno, privlačno pa su se mještani u njemu rado sastajali da sjede, razgovaraju i ogovaraju. Po ovome kafiću koji je za ostrvljane predstavljao važan dio njihovih života, Ketrin Baner je nazvala i ovaj svoj roman, koji je faktički posvetila ostrvu Kastelamareu i njegovim stanovnicima.

Jedan od likova ovog romana, Amadeo Espozito, nahoče iz Firence, nalazi na tom ostrvu sudbinu u liku svoje žene Pine, čija pamet, dobrota i nepokolebljiva ljubav utiču na sve ljude koje sreće. (Nahoče je nađeno dijete kojemu su roditelji nepoznati - prim. V. Og.) Ipak, jedna greška će dovesti njihov brak u iskušenje, a njihovoj djeci - trojici sinova i ljubopitljivoj kćeri - donijeće neizvjesnu budućnost. Kroz tajne i zagonetke, iskušenja i žrtvovanja, ovaj izvanredan i dobro osmišljeni roman više od jednog vijeka prati živote porodice Espozito i drugih ostrvljana koji žive i vole to usamljeno ostrvo, njegovog okrutnog grofa i grofovu zanosnu suprugu, sveštenika koji voli skandale, prognanog pjesnika, odbačenu djevojku koja postaje oslonac čitavog gradića, ranjenog engleskog vojnika kojeg izbacuje more.

U knjizi “Kuća na ivici noći”, obrađena je i finansijska kriza iz vremena 2008. godine. Ova kriza je bila faktički prvi globalni istorijski događaj na evropskim prostorima prije ovih novih događanja povodom rata u Ukrajini pa je i zbog toga bila inspirativna za mnoge pisce. Kako sama autorka kaže, neki likovi ovog romana su stvarni, kao i neki događaji kako mali tako i veliki, ali ne svi. Lik Amedea, oca porodice, na primjer, zasnovan je na stvarnoj osobi, na doktoru sa Sicilije koji je sakupljao priče, a zvao se Đuzepe Pitre. Zabranjeni prozor u bolnici za nahočad u Firenci, koji se pominje u romanu, stvarno je postojao. Kroz taj prozor su bebe uguravali anonimno. Međutim drugi aspekti su izmišljeni kao i likovi: grad, Sveta Agata i mnoga čuda. I samo ostrvo je izmišljeno. Čitalac ove knjige lako može primijetiti veoma uspješno ispletenu mrežu izmišljenog i stvarnog pogotovo u dijelu štiva gdje dominira istorijska fikcija.

Roman “Kuća na ivici noći” počinje tokom Prvog svjetskog rata, koji se smatrao završetkom jednog istorijskog poglavlja i početkom drugog. U ovom romanu autorka piše i o fašizmu o kojem je, kako mnogi pisci kažu, veoma teško pisati pogotovo o njegovom svojevremenom usponu. Zato je na čitaocu obaveza da pravilno razumije ne samo one likove koji su se opirali fašizmu, već i one druge, likove fašista. (Milan Kundera je rekao da je roman prostor “gdje niko ne posjeduje istinu ali svako ima pravo da bude shvaćen”). Teško je definisati da li je ovaj roman istorijski ili politički jer je u njemu sadržano i jedno i drugo. Osim toga, istorija je sama po sebi politička, kako sama autorka kaže, jer je sve ono što se događa oko nas rezultat ne samo našeg slobodnog izbora, već i političkih, ekonomskih i društvenih snaga koje su izvan naše kontrole.

U ovoj knjizi lik mlade Končete je posebno impresivan. Njena figura daje romanu poseban ton i posebnu boju. Ona je na neki način organski izrasla iz romana, Ona je važan lik, najviše zbog svoje otpornosti i snage u ograničenim okolnostima u kojima se ona nalazi. Kao ženski lik sa predrasudama zbog invaliditeta, ona postaje, zajedno sa Marijom-Gracijom, najjača žena na ostrvu. Njih dvije su bile saveznice i bez Končete Marija-Gracija bi imala mnogo teži i usamljeniji život na ostrvu Kastelamare.

Ketrin Baner je britanska autorica, rođena 1989. u Kembridžu a živi sa suprugom u Torinu, Italija. Međunarodnu pažnju stekla je svojom prvom knjigom, “Oči kralja”, koju je počela pisati kada je imala četrnaest godina i još je bila učenica. Studirala je na Coleridge Community Collegeu i nastavila se školovati na Hills Road Sixth Form College.

Banner je studirala engleski jezik na koledžu Fitzwilliam, Cambridge, prije nego što se preselila u okrug Durham gdje je radila kao profesorica u srednjoj školi. Objavila je trilogiju romana za mlade, “Posljednji potomci”. Njen debitantski roman za odrasle, “Kuća na ivici noći”, objavljen je 2016. (Laguna, Beograd). Ova knjiga je doživjela veliki uspjeh, prevedena je na 22 jezika.

( Vujica Ognjenović )