Nesložna EU nije dorasla krizi na Bliskom istoku

Ako Evropska unija želi da postane nebitna kao globalni geopolitički igrač, ovonedjeljni haotični odgovor na Hamasove jezive masakre nad izraelskim civilima u južnom Izraelu je pravi način. Na sreću, Evropa je uglavnom uspjela da ostane ujedinjenija i efikasnija u podršci Ukrajini protiv ruske agresije. Ali zbrka oko najnovije izraelsko-palestinske krize tipičnija je za međudržavne, političke i borbe za uticaj koji sputavaju napore da se projektuje koherentna evropska spoljna politika i ostvari uticaj u svijetu, ili čak na pragu Evrope.

Osuđujući neselektivni pokolj muškaraca, žena i djece od strane palestinske islamističke grupe, uključujući bebe i starije ljude, zvaničnici EU svakodnevno su javno protivrječili jedni drugima. Oni su se prepirali oko toga da li da obustave isplatu pomoći Palestincima od 691 milion eura i da li se izraelskim ukidanjem struje, vode i goriva u pojasu Gaze krši međunarodno pravo.

Evropski komesar za susjedstvo i proširenje, Oliver Varhelji, u ponedjeljak je najavio obustavu pomoći, očigledno bez konsultacija sa svojim kolegama ili državama članicama. Komisija je promijenila odluku u roku od nekoliko sati.

Visoki predstavnik EU za spoljnu politiku, Žozep Borel, izjavio je u utorak da bi izraelsko isključivanje vode, struje i goriva u pojasu Gaze moglo predstavljati kršenje međunarodnog humanitarnog prava. Štaviše, rekao je da će EU morati da pruži veću, a ne manju podršku Palestincima.

Predsjednica Evropske komisije, Ursula fon der Lajen, pokušala je da riješi ponižavajući nesklad izdavanjem bezrezervno proizraelskog saopštenja. Ona je rekla da će se humanitarna pomoć Palestincima nastaviti, ali da će se preispitati dio finansijske pomoći kako bi se osiguralo da ona nikada ne ode Hamasu. Nije pominjala kršenja međunarodnog prava.

“Može biti samo jedan odgovor na to”, rekla je Fon der Lajen u izjavi o Hamasovom napadu na izraelske gradove i sela. “Evropa je uz Izrael. I mi u potpunosti podržavamo pravo Izraela da se brani.” U prikrivenoj aluziji na zbrku u sopstvenom izvršnom tijelu, dodala je: “U narednim danima moramo biti ujedinjeni i koordinisani.

To je malo vjerovatno. Razlike koje su demonstrirane na najvišim nivoima EU odražavaju dugogodišnje razdore među i unutar evropskih zemalja u vezi sa izraelsko-palestinskim sukobom, koje su jedva mogli da prikriju radi trenutne demonstracije jedinstva nakon Hamasovog varvarskog napada. Stranke tvrde ljevice u Francuskoj i Španiji odbile su da nazovu Hamasove akcije “terorističkim”, i uglavnom su kritikovale odgovor Izraela. Kriza, koja je od prošle subote izazvala stotinu antisemitskih ispada u Francuskoj, mogla bi da izazove raspad nesigurnog ljevičarskog francuskog opozicionog saveza.

Varhelji, desničarski nacionalistički saveznik mađarskog premijera Viktora Orbana, prikazao je bezuslovnu podršku Izraelu koja preovladava u većem dijelu centralne Evrope i iz istorijskih razloga u Njemačkoj, rodnoj zemlji Fon der Lajenove. Borel, španski socijalista, oličava dugogodišnje propalestinske simpatije u južnoj Evropi i na ljevici.

Te različite simpatije su dodatno pojačane svakodnevnim ratovima koji pogađaju institucije EU. Varheljijev odsjek je odgovoran za takozvano južno susjedstvo i stoga upravlja pomoći Palestincima. Borel bi trebalo da bude “ministar spoljnih poslova EU”, a samim tim i da vodi njenu bliskoistočnu diplomatiju. Ali na kraju niko nije nadležan.

Razlike koje su demonstrirane na najvišim nivoima EU odražavaju dugogodišnje razdore među i unutar evropskih zemalja u vezi sa izraelsko-palestinskim sukobom

Fon der Lajen je stupila na funkciju najavljujući da će voditi “geopolitičku komisiju” i predvodila je odlučan odgovor EU na invaziju Rusije na Ukrajinu i nagovijestila oštriju politiku prema Kini. Ali ona i predsjednik Evropskog savjeta, Šarl Mišel, vode četvorogodišnju borbu za prevlast u spoljnoj politici koja je prerasla u povremene neprijatne javne svađe.

EU - najveći trgovinski partner Izraela i najveći donator pomoći Palestincima - više puta je pokušavala da učestvuje u uspostavljanju mira na Bliskom istoku od 1980. godine, kada su lideri tadašnje devetočlane Evropske ekonomske zajednice usvojili Venecijansku deklaraciju kojom su prvi put pozvali na palestinsko samoopredjeljenje, i da se Palestinska oslobodilačka organizacija (PLO) pridruži mirovnim pregovorima sa Izraelom. To je bilo mnogo prije nego što su Sjedinjene Države prihvatile dvodržavno rješenje.

Međutim, Izrael je uvijek odbijao ulogu EU, oslanjajući se umjesto toga na svoju supersilu čuvara, SAD, da posreduje u sporazumima sa arapskim državama, smatrajući da EU, a posebno Francuska, gaje propalestinsku pristrasnost. EU jeste obezbijedila mjesto uz SAD, Rusiju i UN u takozvanom Kvartetu bliskoistočnih pregovarača, koji je posljednjih 20 godina pokušavao da oživi izraelsko-palestinski mirovni proces. Ali taj napor nije donio rezultate, dok je Izrael nemilosrdno povećavao broj naselja na Zapadnoj obali usred sporadičnih izliva palestinskog nasilja.

Bez uspjeha i na Balkanu

Nedostatak kredibiliteta spoljne politike EU nikako nije ograničen na Bliski istok. Azerbejdžan je prošlog mjeseca ponovo osvojio etničku jermensku enklavu Nagorno-Karabah prkoseći mirovnim naporima EU. Njen predsjednik je tada odbio da prisustvuje samitu Evropske političke zajednice u Španiji na kojem se EU nadala da će oživjeti pregovore o pomirenju sa Jermenijom. Čak i na zapadnom Balkanu, gdje bi izgledi za članstvo u EU trebalo da daju Briselu veći uticaj, EU je bila neuspješna u ponovljenim pokušajima da izdejstvuje normalizaciju odnosa između Srbije i Kosova.

Ipak, postoji ogromna potreba za efikasnijom evropskom diplomatijom u svijetu u kome konkurencija velikih sila sve više istiskuje multilateralizam, što dovodi do više oružanih sukoba i trgovinskih ratova umjesto traženja rješenja putem pregovora i poštovanja zajedničkih pravila. U najmanju ruku, to bi značilo da se odluke o spoljnoj politici i sankcijama donose većinom glasova umjesto da se zahtijeva jednoglasnost u svakoj fazi, i da jedna osoba - “ministar spoljnih poslova” - bude nadležna za spoljnu politiku, humanitarnu, finansijsku i razvojnu pomoć, uključujući i “susjedstvo” EU.

To bi bilo politički teško, ali ne i nemoguće prema sadašnjem sporazumu EU. Potreba da se poboljša sposobnost Unije da donosi odluke i djeluje brzo dok se priprema za prijem kandidata, uključujući Ukrajinu, Moldaviju i šest zemalja zapadnog Balkana, trebalo bi da podstakne takve reforme.

Složna EU bi imala više šansi da pomogne u ubjeđivanju Izraela, nakon što desetkuje Hamasove vojne snage, da ponovo otvori pregovore o dvodržavnom rješenju sa novom generacijom palestinskih lidera koji su trenutno u zatvorima

Ako bi EU mogla da prevaziđe različite simpatije i institucionalne prepirke, imala bi više šansi da pomogne u ubjeđivanju Izraela, nakon što desetkuje Hamasove vojne snage, da ponovo otvori pregovore o dvodržavnom rješenju sa novom generacijom palestinskih lidera koji su trenutno u zatvorima. Evropa bi mogla da igra takvu ulogu samo u saradnji sa SAD, ne sama ili protiv napora SAD.

Evropljani bi mogli da ponude finansijske podsticaje, trgovinske beneficije i mirovne snage za takav zajednički napor. To možda izgleda kao daleka perspektiva s obzirom na nesklad u EU, ultradesničarski karakter trenutne izraelske vlade i neefikasnost zamrle Palestinske uprave. Ali poslije mjesec dana ili više rata, sve strane mogu uvidjeti potrebu za mirovnom inicijativom u kojoj bi koherentnija Evropa, uz sve svoje slabosti, mogla da igra korisnu ulogu podrške.

Članak je preuzet iz “Gardijana”

Prevod: A.Š.

( Pol Tejlor )