Duga istorija sukoba s Izraelom: Šta je Hezbolah, pokret iz Libana
Hezbolah se pojavio uz finansijsku i vojnu pomoć Irana tokom izraelske okupacije Libana početkom osamdesetih
Hezbolah, ili Božja stranka, šiitska je politička, vojna i socijalna organizacija koja ima veliku moć u Libanu, ali se u zapadnim i arapskim državama smatra terorističkom organizacijom.
Poslednjih dana učestvovala je u prekograničnoj razmeni vatre sa Izraelom, ali dve strane imaju dugi istorijat sukoba koji seže decenijama unazad.
Od 1992. godine predvodi je Hasan Nasralah.
Hezbolah se pojavio uz finansijsku i vojnu pomoć Irana tokom izraelske okupacije Libana početkom osamdesetih i kao sila za odbranu libanskih tradicionalno obespravljenih šiita na jugu, iako njeni ideološki koreni sežu sve do šiitske islamističke obnove u Libanu šezdesetih i sedamdesetih.
Posle povlačenja Izraela 2000. godine, Hezbolah je odolevao pritisku da se razoruža i nastavio da ojačava vojno krilo - Islamski otpor.
Grupa je postepeno postajala i ključni igrač u libanskom političkom sistemu, preko sopstvene partije Blok lojalnosti otporu i praktično stekla moć veta u kabinetu.
- Šta je Hezbolah i zašto se našao u vašingtonskom sporazumu
- „Dole banke!": Libanac upao naoružan u ekspozituru i postao nacionalni heroj
- Kako je Hamas izveo munjeviti napad na Izrael za koji niko nije verovao da je moguć
Tokom godina Hezbolah su optuživali za niz bombaških napada i atentata, uglavnom protiv izraelskih i američkih meta.
Izrael, zalivske arapske države i Arapska liga proglasili su ga „terorističkom" organizacijom zapadne zemlje.
Hezbolah, odani saveznik sirijskog predsednika Bašara Al Asada, poslao je hiljade militanata da se bore za Asada tokom sirijskog građanskog rata pokrenutog 2011. godine.
Kako se sukob zaoštravao, pokazali su se odlučnim u pomaganju da pro-vladine snage povrate teritoriju koju su izgubile od pobunjenika, posebno duž planinskog dela libanske granice.
Izrael često napada mete u Siriji povezane sa iranskim i militantima Hezbolaha, ali retko javno priznaje.
Hezbolahovo prisustvo u Siriji, međutim, produbilo je unutrašnje napetosti u samom Libanu.
Njegova podrška sirijskom šiitskom alavitskom predsedniku i čvrste veze sa Iranom produbile su i neprijateljstva sa zalivskim arapskim državama, predvođene glavnim regionalnim rivalom Irana - Saudijskom Arabijom.
Posle iznenadnog napada palestinske militantne grupe Hamas na Izrael 7. oktobra 2023. godine, u kom je stradalo najmanje 1.400 ljudi, došlo je do prekogranične razmene vatre između Hezbolaha i Izraela.
Dok je Izrael pokretao vazdušne napade iz odmazde na Gazu, ubivši hiljade ljudi, grupa je saopštila da je „potpuno spremna" da doprinese borbi protiv Izraela.
Hezbolahov vojni, bezbednosni i politički uticaj, kao i socijalne usluge koje pruža ustoličile su njegovu reputaciju države u okviru države, parirajući vladinim institucijama i dobijajući oštre kritike rivala.
Na neki način, njegova snaga sada prevazilazi onu libanske vojske, a njegova pozamašna količina naoružanja upotrebljena je protiv Izraela u ratu 2006. godine.
Neki Libanci smatraju Hezbolah pretnjom po stabilnost zemlje, ali je on postojano popularan u šiitskoj zajednici.
Protiv Izraela
Teško je odrediti tačne korene Hezbolaha, ali njegovi prethodnici pojavili su se posle izraelske invazije na južni Liban kao odgovor na napade palestinskih militanata 1982. godine, kad su se šiitski lideri pristalice vojnog odgovora otcepili od vodećeg pokreta Amal.
Novu organizaciju, Islamski Amal, vojno i organizaciono značajno je pomogla iranska Revolucionarna garda sa sedištem u Dolini Beka.
Ona se nametnula kao najistaknutija i najefikasnija šiitska milicija koja će kasnije oformiti Hezbolah.
Ove grupe su pokrenule napade na izraelsku vojsku i njegovog saveznika Južnu libansku vojsku (SLA), kao i na strane sile u Libanu.
Veruje se da su one bile odgovorne za bombardovanje američke ambasade i kasarnu američkih marinaca 1983. godine, u kojima je ukupno stradalo 258 američkih i 58 francuskih vojnika, kao i da su navele zapadnjačke mirovne trupe na povlačenje.
Hezbolah je 1985. godine najavio osnivanje objavljivanjem „otvorenog pisma" koje je identifikovalo SAD i Sovjetski Savez kao glavne neprijatelje Islama i pozvao na „uništenje" Izraela, za koji je tvrdio da okupira muslimansku teritoriju.
Pozvao je i na „uspostavljanje islamskog sistema na osnovu slobodne i direktne selekcije ljudi, a ne na osnovu prisilnog nametanja".
Sporazum iz Taifa 1989. godine kojim je okončan građanski rat u Libanu i koji je pozvao na razoružavanje milicije, naveo je Hezbolah da preimenuje vojno krilo u „Islamski otpor" posvećen okončanju izraelske okupacije, omogućivši mu tako da zadrži sopstveno naoružanje.
Pošto je sirijska vojska nametnula mir Libanu 1990. godine, Hezbolah je nastavio gerilski rat na jugu Libana, ali je počeo da igra aktivnu ulogu i u libanskoj politici.
- Bejrut i Balkan: „Libanci su kao feniks koji se diže iz pepela"
- Korak po korak kroz minska polja u Libanu
- Šta je izraelska Gvozdena kupola
Prvi put je uspešno učestvovao na nacionalnim izborima 1992. godine.
Kad su se izraelske trupe konačno povukle 2000. godine, Hezbolah je pokupio zasluge za njihovog proterivanje.
Grupa je odolevala pritisku da se razoruža i zadržala vojno prisustvo na jugu, navodeći kao opravdanje stalno izraelsko prisustvo na Šeba farmama i drugim spornim teritorijama.
Hezbolahovi militanti su 2006. godine pokrenuli prekogranični napad u kom je ubijeno osam izraelskih vojnika a još dvojica su oteta, izazvavši masovni izraelski odgovor.
Izraelski borbeni avioni bombardovali su uporišta Hezbolaha na jugu i u južnim predgrađima Bejruta, dok je Hezbolah ispalio oko 4.000 raketa na Izrael.
Tokom 34-dnevnog sukoba poginulo je više od 1.125 Libanaca, većina civila, kao i 119 izraelskih vojnika i 45 civila.
Hezbolah je preživeo rat i izašao iz njega osokoljen.
Iako je od tada osvežio i proširio arsenal, regrutujući veliki broj novih boraca, nije bilo krupnih novih žarišta u graničnoj oblasti, kojom sada patroliraju mirotvorci Ujedinjenih nacija i libanska vojska.
Uticaj
Kad je libanska pro-zapadnjačka vlada 2008. godine pokušala da ugasi Hezbolahovu privatnu telekomunikacionu mrežu i smeni šefa obezbeđenja na aerodromu u Bejrutu zbog veze sa grupom, Hezbolah je odgovorio zauzimanjem većeg dela prestonice i pokretanjem borbi protiv rivalskih sunitskih grupa.
Da bi okončala unutrašnje sukobe u kojima je stradalo osamdesetak ljudi i koji su doveli Liban na ivicu novog građanskog rata, vlada se povukla, a deljenje vlasti je omogućilo Hezbolahu i njegovim saveznicima da stave veto na bilo koju odluku kabineta.
Na izborima 2009. godine, Hezbolah je osvojio deset poslaničkih mesta i ostao u vladi narodnog jedinstva.
Kasnije iste godine, generalni sekretar Hezbolaha general Šeik Hasan izdao je novi politički manifest koji je želeo da istakne „političku viziju" grupe.
Izbačeno je pominjanje Islamske republike koja se pojavljuje u manifestu iz 1985. godine, ali je zadržan čvrst stav prema Izraelu i SAD-u i uverenje da Hezbolah mora da zadrži oružje.
Grupa i njeni saveznici su 2011. godine doveli do pada vlade narodnog jedinstva predvođene Sadom Haririjem, sunitom koji je uživao saudijsku podršku, uz upozorenje Hezbolaha da neće mirno trpeti optužbe da su četvorica njegovih članova učestvovala u ubistvu Haririjevog oca Refika 2005. godine.
U decembru 2020. godine, Specijalni tribunal za Liban Ujedinjenih nacija osudio je u odsustvu na doživotnu kaznu zatvora pripadnika Hezbolaha Salima Ajaša zbog učešća u tom ubistvu.
Hezbolah i njegovi saveznici nastavili su da budu deo narednih vlada, u kojima imaju pozamašan uticaj.
Pogledajte i ovu priču iz Libana
Pratite nas na Fejsbuku,Tviteru i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk
( BBC Serbian Naslovna strana )