Bojom i maštom protiv sivila

Oslikavanjem murala sa likom Rista Pejatovića, prvog pljevaljskog akademskog vajara, na tek završenoj fasadi zgrade u Tršovoj ulici, članovi pljevaljske NVO Lastavica, koja okuplja mlade akademske umjetnike, nastavili su akciju oplemenjavanja fasada u užem jezgru grada.

Mural je djelo pljevaljskih umjetnika Aleksandre Aranitović i Vukašina Tanjevića.

Na ovaj način, ističu oni, željeli su da iskažu poštovanje prema jednoj značajnoj istorijskoj ličnosti Pljevalja. Podršku iscrtavanja murala dala je Direkcija za investicije Opštine Pljevlja.

Pejatović je prvi akademski vajar sa teritorije današnje Crne Gore. Umro je 1905. u 28. godini...

Mural oslikava Ristov melanholičan stav. Zatvorenih očiju okrenut je prema Gimnaziji, koja nosi ime njegovog starijeg brata Tanasija Pejatovića, jednog od najdarovitijih saradnika poznatog naučnika dr Jovana Cvijića.

“To je neki zamišljeni pogled u njegovu zamišljenu kreativnu viziju, tako da i ta kružnica koja se nalazi oko njegove glave simbolizuje neku novu ideju i neku novu misao. Negdje se protkao i prazan štafelaj i on govori o nekom nedovršenom djelu Rista Pejatovića koji je mlad preminuo i nije uspio da se ostvari u kapacitetu u kojem bi se ostvario da je poživio”, kazao je direktor Galerije “Vitomir Srbljanović” u Pljevljima Aleksandar Ostojić, jedan od mladih pljevaljskih umjetnika koji se bavi oslikavanjem murala na fasadama pljevaljskih zgrada.

Braća Tanasije i Risto Pejatović ostavili su dubok trag u razvoju nauke i kulture u pljevaljskom kraju, krajem 19. i početkom 20. vijeka. Obojica su preminula prije više od vijeka, kada im je bilo 28 godina. Nakon školovanja u Beogradu, Risto Pejatović je u Pragu izučavao pedagogiju, slikarstvo i vajarstvo, a studije vajarstva završio je sa odličnim uspjehom na čuvenoj praškoj Akademiji likovnih umjetnosti. Dobitnik je Glavne nagrade Češke za vajarstvo, a na konkursu povodom stogodišnjice Prvog srpskog ustanka, dobija prvu državnu nagradu vlade Srbije za skulpturu.

“Kultura i umjetnost su bitni i bez toga jedno društvo ne može da funkcioniše. Ako nema kulture, umjetnosti i ako nema umjetnika, onda nema ni grada. Pljevlja jesu grad, a da bi bila grad treba da gaje kulturu umjetnost i da slave svoje umjetnike, kao što je između ostalog i Risto Pejatović”, kazao je Ostojić.

Nova gradska estetika

Družina umjetnika, okupljena u Lastavici, planira da gradu udahne novu estetiku i novi izgled.

Mural Ristu Pejatoviću je samo jedan od murala koji krasi najsjeverniji crnogorski grad. U prvim godinama rađeni su neki prepoznativi motivi Pljevalja, a u posljednje vrijeme mladi umjetnici obrađuju i druge teme.

“U protekle 3 godine oslikali smo veliki broj murala na gotovo par hiljada kvadratnih metara zidnih površina. Time smo učinili da Pljevlja postanu možda nezvanično grad sa najviše oslikanih murala u Crnoj Gori. To je manje važna činjenica od one da je ovaj pomalo siv grad u zimskim mjesecima dobio novo ruho, postao veseo i vedar, šaren i pun zanimljivih likovnih rješenja u javnom prostoru. Upravo je to bila ideja vodilja. Željeli smo da grad pretvorimo u orvorenu galeriju, obogatimo javne površine sa umjetničkim sadržajem u vidu murala i prenesemo poruku kako se treba ophoditi prema svom gradu i na koji način razmišljati o prostoru koji je često nedovoljno valorizovan”, kazala je “Vijestima” Aleksandra Aranitović, predsjednica NVO Lastavica.

U toku tri godine oslikavanja, uspjeli su da urade nekoliko murala u užem gradskom jezgru koji čine sliku današnjih Pljevalja.

“Prvi i jedan od najznačajnijih murala jeste Lastavica koji smo uradili 2020. godine, i koji je ubrzo postao simbol grada. Tema ovog murala je bilo ono što lastavica kao simbol predstavlja u različitim kulturama, slobodu i gostoprimstvo, radost i život. Ujedno ovaj mural je i omaž čuvenom pljevaljskom arhitekti Baju Mirkoviću čija je lastavica i bila motiv našeg murala. Upravo je ovaj mural bio motiv koji je 2020. bio tema idejnog rješenja za suvenir grada, akademskog umjetnika Aleksandra Ostojića. Tako je naša lastavica postala i motiv koji će biti važan za širu lokalnu zajednicu, nešto čime se svi Pljevljaci ponose. Drugi značajniji mural jeste Milje, koji je takođe urađen na način da su se na kompoziciji murala kombinovali motivi Mirkovićevih arhitektonskih cjelina, pa je na neki način i ovaj mural postao omaž ovom pomalo zaboravljenom arhitekti. Tokom 2022. godine nastaje popularni Irvas, odnosno mural sa zvaničnim nazivom Nordspace koji je izazvao veliku pažnju javnosti jer tretira jedno škakljivo pitanje stereotipa u vidu nadimaka nadjenutog stanovnicima sjevera. Na simpatičan način smo pokušali da razbijemo taj stereotip, pa se često ljudi sa strane koji dođu u naš grad stanu fotografisati kraj Irvasa i na taj način prenose priču o tom zanimljivom i neobičnom muralu na fiskulturnoj sali JU OŠ ‘Ristan Pavlović’”, rekla je Aranitović.

Pored mnogih drugih likovnih rješenja, veliku pažnju su izazvali i mural Flora koji je dio projekta ArtAction, koji NVO Lastavica sprovodi u okviru programa ReLOaD 2, koji je finansirala Evropska unija.

“Ideja je potekla tako što smo prepoznali dominantno negativnu sliku u javnosti o našem gradu, pogotovo u medijima. Želja je bila da se takav stereotip promijeni. Mural Flora je apstraktna interpretacija biljnog svijeta kroz žive boje i jednostavne organske oblike. Upravo ovaj mural može biti jedan od novih simbola grada kao što je to mural Lastavica, opominjući nas da razmišljamo o prirodi i zaštiti životne sredine”, rekla je Aranitović.

Ipak, smatra ona, možda je najveću pažnju Pljevljaka privukao mural posvećen Ristu Pejatoviću.

“Ovaj mural je nastao još mnogo ranije kao skica koju je uradio mr Aleksandar Ostojić, međutim do njegove realizacije se čekalo da zgrada na kojoj je bio planiran mural dobije novu fasadu kako mural ne bi bio zbrisan usljed rekonstrukcije zgrade. Uslovi za to stekli su se u oktobru 2023. godine”, kazala je Aranitović, koja je posebno zahvalna stanarima zgrada bez čije se saglasnosti ovakva djela ne bi mogla naći u javnom prostoru.

Mreža umjetnika

Organizaciju Lastavica čine mladi akademski umjetnici sa teritorije opštine Pljevlja.

“Naše ranije djelovanje nije bilo formalizovano u okviru organizacije, ali smo se odlučili na to iz razloga što se iz ovakvog vida udruživanja stvara bolja mreža umjetnika u našem gradu i njihov rad biva nezavisan, a opet prepoznat od strane lokalne zajednice. Pored lokalne zajednice, naš rad je prepoznala i lokalna samouprava sa kojom smo potpisali Memorandum o saradnji u avgustu ove godine. Nadamo se da će naše buduće projekte lokalna zajednica još snažnije priželjkivati, a lokalna samouprava još snažnije podržavati, kako bismo mladim akademskim umjetnicima u našem gradu dali dovoljno prostora i motivacije da ovdje ostanu da žive i grade svoje umjetničke karijere. Za sada naša organizacija se bavi pitanjima kulture i umjetničkog sadržaja u javnom prostoru u opštini Pljevlja, ali planiramo da u budućnosti granice našeg djelovanja ne budu isključivo na teritoriji opštine Pljevlja, već imamo namjeru da naše djelovanje proširimo na širi region”, kazala je Aranitović.

( Goran Malidžan )