Ilija Subotić za "Vijesti": CNP je više od pozorišne kuće

Proširenje i podmlađivanje glumačkog ansambla Crnogorskog narodnog pozorišta (CNP), obnavljanje predstava koje nikada nijesu izvedene ili nijesu imale veliki broj igranja, dostupnost predstava osobama sa invaliditetom, kao i potencijalno članstvo u Evropskoj teatarskoj konvenciji, neki su od ciljeva krovne teatarske kuće u jubilarnoj, 70. sezoni.

To je u razgovoru za Vijesti kazao direktor Ilija Subotić koji je funkciju preuzeo krajem prošle teatarske sezone. O radu u Kraljevskom pozorištu Zetski dom na Cetinju, gdje je bio direktor od kraja 2020. do prve polovine tekuće godine, stanju u CNP-u, planu i programu za dalje, Subotić detaljnije govori za Vijesti.

Kao novi direktor krovne teatarske kuće, šta Vas je sačekalo u CNP-u i da li ste stekli konkretniji uvid u unutrašnje stanje?

Crnogorsko narodno pozorište bez sumnje predstavlja krovnu teatarsku kuću u našoj državi, a svojim višedecenijskim postignućima, jasno koncipiranom strategijom i infrastrukturom, prepoznaje se i kao jedna od naših najznačajnijih institucija kulture. Status narodnog pozorišta CNP-u određuje i njegovu misiju kroz programsku orjentaciju, ulogu u razvoju pozorišnog stvaralaštva i uspostavljanju estetskih vrijednosti, doprinos promociji i prezentaciji crnogorskog kulturno-umjetničkog stvaralaštva, međunarodne saradnje i razmjene, animiranje mladih teatarskih potencijala.

Sve to je doprinijelo da CNP postane više od pozorišne kuće, tačnije - da se pozicionira kao institucija koja ima veliki uticaj na socio-kulturološko stanje našeg društva. Takođe, moram reći da mi kao diplomiranom producentu i u oblasti pozorišne djelatnosti funkcionisanje CNP ne može biti nepoznanica. Uz to, prethodno iskustvo stečeno desetogodišnjim radom u nekadašnjem Ministarstvu kulture, gdje sam, između ostalog, bio zadužen za kreiranje i sprovođenje razvojnih politika u pozorišnoj djelatnosti, omogućilo mi je uvid u rad i funkcionisanje CNP, što podrazumijeva njegovu internu organizaciju, kadrovske i stručne kapacitete, repertoarsko opredjeljenje, učešće u regionalnim i međunarodnim inicijativama - riječju, sve ono na čemu počiva dobro utemeljena teatarska kuća.

Poseban doprinos mom radnom iskustvu u ovoj oblasti svakako je dala i čelna pozicija u drugom nacionalnom teatru, odnosno Kraljevskom pozorištu “Zetski dom”. Na mjesto direktora CNP-a imenovan sam pri kraju 69. sezone, tako da sam za proteklih pet mjeseci, iz pozicije takozvanog pogleda iznutra, stekao i potpun uvid u funkcionisanje ustanove. Ono na što sam posebno obratio pažnju prilikom preuzimanja funkcije bile su započete i nerealizovane pozorišne produkcije, koje su, pored ostalog, usmjerile moj rad u prethodnom periodu.

Da li i šta treba mijenjati u radu CNP-a?

CNP je dobro utemeljena institucija čiji je rad, s obzirom na status nacionalnog teatra, usklađen s propisanim javnim interesom u kulturi i pozorišnoj djelatnosti. To mora biti okosnica i njegovog budućeg rada, što je ujedno i preduslov za dalje razvijanje održivog i funkcionalnog sistema koji integriše savremene organizacione, produkcione i umjetničke tendencije u ovoj oblasti.

Iako je rad CNP usklađen sa zahtjevima i standardima pozorišne djelatnosti, čemu su prilagođeni umjetnički program, kadrovska struktura, produkcioni i tehničko-tehnološki uslovi, međunarodna saradnja i drugi segmenti, mišljenja sam da treba u kontinuitetu stvarati uslove za unapređenje funkcionalnosti tako uspostavljenog sistema.

Uz to, ubrzan tehničko-tehnološki razvoj, svojstven savremenom dobu i svim oblastima društva, nije zaobišao ni pozorište, tako da je recimo infrastrukturno jačanje i modernizacija tehničko-tehnološke baze jedan od uslova daljeg razvoja CNP, koji bi ga učinio respektabilnijim u širem regionalnom i evropskom kontekstu.

Takođe, podmlađivanje glumačkog ansambla jedan je od prioriteta sadašnje uprave, tako da će stvaranje uslova za kadrovsko jačanje i u ovom segmentu biti važan dio naših planova i strategija. Ono što bi trebalo unaprijediti je i rad na boljoj dostupnosti predstava osobama s invaliditetom.

Koji ste cilj postavili za ovu sezonu, a koji za čitav mandat?

Cilj postavljen za period do početka 2025. godine je definisan, a do njega ćemo doći realizacijom planiranog repertoara koji mora da sadrži estetsku i žanrovsku raznovrsnost, zastupljenost dramskih tekstova koji pripadaju dramaturškom kanonu, ali i tekstova koji nastaju u vremenu u kojem živimo. Na taj način ispunjavamo ono što zovemo misijom CNP-a.

Kada govorimo o dugoročnim planovima, onda o tom zadatku moramo mnogo sveobuhvatnije da razmišljamo. Živimo u vremenu u kojem je veoma teško definisati misiju umjetnosti uopšte, pa tako i misiju pozorišne umjetnosti. Iako sinkretička priroda pozorišta lakše omogućava inkorporaciju novih umjetničkih izraza, ta otvorenost bi morala biti uslovljena onim estetskim kriterijumima koji jasno razgraničavaju zahvate čija inovativnost proširuje pozorišni izraz od inovacije radi inovacije.

To pravilo posebno važi za pozorišta kakvo je CNP, čiji repertoar, kako sam već rekao, mora biti izbalansiran između onoga što pripada pozorišnoj tradiciji i onoga što tu tradiciju često radikalno preispitije, pa čak ponekad i odbacuje. Ipak, da bi se to postiglo potrebno je održavati sve preduslove za nesmetano odvijanje samog umjetničkog života jednog pozorišta.

Već ste naveli određene reference, a kakvu saradnju imate sa umjetničkom direktorkom?

Uvjeren sam da samo timski i predan rad može dati dobar rezultat u ostvarivanju planiranih ciljeva i sprovođenju razvojnih politika.

Bliži se premijera predstave “Posjeta” u režiji Aleksandra Morfova, koja je pripremljena 2020. godine, ali nikada nije izvedena pred publikom. Kako teče taj proces?

Poslovna politika i programski cilj za koje se zalaže aktuelna uprava podrazumijeva, između ostalog, potpunu realizaciju svih projekata u koje je CNP uložilo sredstva, što u prvom redu smatram društveno odgovornom obavezom. CNP je s renomiranim evropskim rediteljem Morfovim dogovorio obnovu predstave “Posjeta”, koja zbog pandemije kovid-19, ali i drugih okolnosti nije doživjela premijerno izvođenje pred publikom.

Iako su tri godine obustave rada na jednom projektu isuviše dugo vrijeme, cijeneći značaj i kvalitet ove predstave, kao i uložena sredstva, proces njene obnove i konačno realizovanje premijere nametnulo se kao jedan od prioriteta ove uprave, tako da mi je drago što je CNP stvorilo sve neophodne uslove, a reditelj Morfov ovu inicijativu sa zadovoljstvom prihvatio. Proces je počeo prvih dana oktobra, a premijera nas očekuje 1. novembra.

Koliki je novac prethodno izdvojen za angažman čuvenog reditelja, a onda i za obnavljanje predstave?

CNP ima interni akt koji reguliše pitanje naknade za angažman autorskog tima koji nije stalno zaposlen u pozorištu. I naknada reditelju Morfovu usklađena je s tim aktom.

Hoće li još neke predstave biti obnovljene? Između ostalih, tu je i predstava u režiji Lidije Dedović koja takođe nikada nije premijerno izvedena. Najavljujući repertoar, spomenuli ste reditelje kao što su Ana Vukotić, Boris Liješević, ali i Vito Taufer, a tu su i mlađi reditelji poput Hane Rastoder. Šta nas još očekuje u ovoj, jubilarnoj sezoni?

Cjelokupna 70. sezona biće u znaku jubileja, a dio značajnih programa realizovaćemo uz podršku Ministarstva kulture i medija, odnosno ministarke Maše Vlaović i njenog tima. Sezona je otvorena podgoričkom premijerom predstave “Brod”, prema tekstu i u režiji Ane Đorđević, a u nastavku publiku očekuje niz naslova klasičnog repertoara i autorski projekti, koje će režirati referentna imena domaće i regionalne scene. To su: Ana Vukotić, Boris Liješević, Veljko Mićunović, Vito Taufer, Danilo Marunović i Hana Rastoder. U postavljene ciljeve uvrstili smo i konačni završetak predstave “Smrt i njeni hirovi”, Lidije Dedović.

Među ostalim aktivnostima su i realizacija stručno osmišljenog muzičkog i filmskog programa, kao i projekti izdavačke djelatnosti, među kojima posebna pažnja pripada Monografiji 70 godina CNP-a. Jedan od ciljeva rada je pružanje podrške mladim autorima, pa i u kontekstu produkcije. Nakon nekoliko godina stagnacije, ponovo ćemo organizovati i festival “Bijenale crnogorskog teatra”, nastavićemo i sa konkursom podrške za nove dramske tekstove, razmjenom predstava, ali i gostovanjima naših produkcija u opštinskim ustanovama kulture.

CNP, dakle, ima funkciju matične ustanove kulture, koja je obavezuje da izvođenjem svojih predstava na drugim scenama doprinosi širenju pozorišne umjetnosti i inicira procese koji su od presudnog značaja za sticanje pozorišnih iskustava i jačanje sektora u cjelini, u čemu treba da ima podršku svih aktera tog procesa.

Hoće li se i koliko igrati predstava iz ranijih sezona?

Aktivne predstave biće dio redovnog repertoara CNP, uz jedan broj predstava iz ranijih sezona koje bude moguće obnoviti, kao i one koje će tek da budu realizovane. Inače, među slabim tačkama svih pozorišta u našoj državi vidim i to što jedan broj veoma važnih predstava više nije dio repertoarskih aktivnosti i što samim tim, izuzev u nekoliko slučajeva, sve manje možemo da govorimo o dugovječnosti predstava u Crnoj Gori.

Kakva je situacija što se tiče karata, da li ste povećavali broj “Gratis” karata koji je, kako je ranije rečeno, bio prilično umanjen?

CNP, kao i svaka druga ustanova kulture, ima svoju protokol listu prema kojoj obezbjeđuje gratis ulaznice za premijere ili posebne programe, a u skladu s odlukom o cjenovniku, tako da nema potrebe da se broj gratis karata umanjuje ili povećava.

Na otvaranju sezone je, nakon duže vremena bio prisustan veliki broj ljudi iz Ministarstva kulture. Da li su svi dobili gratis karte? Znači li Vam njihovo prisustvo kao novom direktoru i da li je isti slučaj bio sa posjetama Kraljevskom pozorištu?

Ministarstvo za kulturu, kao manje-više svuda u svijetu, može računati na nekoliko karata za premijere predstava ili druge značajne programe, što je, valjda, legalna i legitimna stvar. Nama znači prisustvo svih zainteresovanih, a samoj kulturi trebalo bi da znači da se u državnom organu zaduženom za funkcionisanje pozorišta prate ne samo administrativni, već i umjetnički aspekti rada.

U tom kontekstu, zainteresovanost Ministarstva kulture i medija za repertoar CNP-a i “Zetskog doma” vidim kao jedan sasvim prirodan odnos. Koliko sam pratio, predstavnici Ministarstva uvijek su posjećivali programe oba nacionalna teatra, budući da rad ovih ustanova predstavlja dio njihove direktne nadležnosti.

Kako ste zadovoljni Aktom o sistematizaciji u kojem glumci čine oko jedne trećine zaposlenih?

CNP generalno gledano ima korektan akt o sistematizaciji, koji obezbjeđuje njegovu potpunu funkcionalnost i pruža adekvatan odgovor na zahtjeve umjetničkog, produkcionog, tehničkog i svih drugih sektora. No, kako uvijek treba težiti unapređenju svih uslova rada i poslovanja, inoviranje tog akta će biti razmatrano u narednom periodu, dok je proširenje ansambla, kao što sam već istakao, jedan od prioriteta.

Tokom prošle sezone CNP je sa svojim predstavama učestvovalo na brojnim festivalima, a zavidan je bio i broj gostujućih predstava. Hoćete li nastaviti sa tom praksom i da li su već najavljene neke razmjene?

Poseban dio rada biće posvećen učešću CNP na domaćim i regionalnim pozorišnim festivalima, ali i drugim međunarodnim događajima ovog tipa. Bićemo fokusirani i na gostovanja pozorišnih produkcija na našoj sceni, razmjenu predstava, koprodukcionu saradnju. Ono o čemu će se u svakom slučaju voditi računa jeste da to bude na bazi reciprociteta, ne samo u programskom već i statusnom smislu - dakle, na referentnim pozorišnim festivalima i sa respektabilnim narodnim pozorištima i pod jednakim uslovima.

Smatram da ovaj segment rada CNP u velikoj mjeri doprinosi povećanju njegovog rejtinga, popularizaciji pozorišnog stvaralaštva, sticanju novih pozorišnih iskustava, povećanju publike i vidljivosti naše kulture i umjetnosti, uspostavljanju profesionalnih standarda, ali i njegovanju dobre saradnje i prijateljskih odnosa u oblasti pozorišne djelatnosti u širem kontekstu.

Koliko je izlazak na međunarodnu scenu, ali i unutar države, važan za uspostavljanje i uzdizanje imidža i vidljivosti CNP-a?

Međunarodna scena je motivacioni faktor u radu svakog pozorišta, pa i našeg. Cijenim da je iz mnogo razloga važno suočiti se i uporediti sa savremenim pozorišnim trendovima, što učešće na inostranoj sceni obezbjeđuje. Takođe, veoma je bitno da CNP participira u radu regionalnih i međunarodnih pozorišnih inicijativa, tako da se već pripremamo za potencijalno članstvo u Evropskoj teatarskoj konvenciji, koja će donijeti niz benefita.

Osim unapređenja saradnje između teatara i umjetnika, razvoj talenata i publike, jačanja kadrovskih kapaciteta, saradnje između pozorišta i uspostavljanje koprodukcija, nesporno da ovakvi projekti umnogome doprinose vidljivosti CNP-a i našeg pozorišnog stvaralaštva, ali i promociji Crne Gore kao značajne kulturno-umjetničke destinacije.

Inače, saradnja i umrežavanje već duže vrijeme predstavljaju ključni preduslov za onim čemu teži današnja pozorišna umjetnost u svijetu, a to je iznalaženje načina kojima će se pozorište dodatno angažovati u prevazilaženju manjka dijaloga među različitim kulturama, koje sve više počinje obilježavati sveopštu društveno-političku stvarnost.

Na stranu što intenziviranje saradnje omogućava i manje razvijenim pozorišnim sredinama da budu dio dominatnih tendencija savremenog pozorišta, svaka saradnja jeste učešće u tom visokom zadatku i zbog toga su u njega uključena i pozorišta velikih kulturnih centara.

Moglo bi se reći da u današnjoj pozorišnoj umjetnosti postoji visoka svijest o neophodnosti stalne i intenzivne međukulturne komunikacije, čime se, nakon sve češćih narušavanja te komunikacije, mnogo toga može popraviti.

Sumiran nedovršeni mandat u Kraljevskom pozorištu

S obzirom na to da nijeste iskoristili puni mandat i dovršili započeti program, da li su možda ostala nedovršena posla u Zetskom domu?

Funkciju direktora Kraljevskog pozorišta “Zetski dom” obavljao sam od kraja 2020. do prve polovine 2023. godine. U odnosu na značajan kulturno-istorijski kontekst, riječ je o specifičnoj ustanovi prema kojoj kao Cetinjanin i kulturni poslenik imam poseban respekt, tako da je rukovođenje tim nacionalnim teatrom izuzetno važan dio moje profesionalne biografije.

Radni angažman bio je posvećen produkcijama visokog umjetničkog dometa, koje su svoje estetske vrijednosti potvrdile pred publikom i stručnom domaćom i međunarodnom javnošću.

Samostalno ili u koprodukciji u tom periodu realizovano je devet premijera, “Zetski dom” je postao član Evropske teatarske konvencije, pokrenut je časopis “Protagonist”, štampane dvije knjige autora Luke I. Milunovića o “Zetskom domu” za period 1884-1896, odnosno 1897-1909. godina, uspostavljena online baza podataka svih predstava od 1884. do danas.

U mjeri finansijskih mogućnosti, radilo se i na tekućem održavanju objekta u enterijeru i eksterijeru. Pozorište ima usvojen Plan rada za 2023. godinu i on se sasvim uspješno realizuje.

Menadžment u kulturi je isti u CNP-u ili Zetskom domu

Postoji li i kakva razlika u odgovornosti i viziji prilikom upravljanja, osmišljavanja programa i planiranja razvoja, između Zetskog doma i CNP-a?

Principi savremenog menadžmenta u kulturi su isti o kojoj god pozorišnoj kući da je riječ. Oni su propisani zakonima i utvrđeni razvojnim strategijama, tako da su rad organa upravljanja i rukovođenja, pitanja njihove odgovornosti, kao i planiranje razvoja standardizovani.

Budući da oba teatra imaju status narodnog pozorišta, njihova repertoarska politika je u suštini tom klasifikacijom predodređena. To znači da se bave inscenacijom djela iz kulturne baštine Crne Gore i svjetske kulturne baštine, posebno njegujući savremenu domaću i stranu dramu, kao i druga muzičko-scenska djela od izuzetnog umjetničkog značaja.

Posmatrajući razvoj oba teatra može se vidjeti da su poštovala te zadatosti i da su se svojim repertoarskim politikama držali one kulturne misije koja se od takvih pozorišnih kuća i očekuje, a to je izbalansirana zastupljenost klasičnog repertoara s jedne i otvorenost za nove dramske tekstove i savremena pozorišna istraživanja s druge strane.

Ako govorimo o razlikama, njih je moguće pronaći u odnosu na ukupne kapacitete. “Zetski dom” je mnogo manji sistem, s manjim godišnjim budžetom, jednostavnijom internom organizacijom i petočlanim glumačkim ansamblom koji je formiran tek prije dvije godine. Sve to uslovljava kreiranje i vođenje programske politike. Ne treba zaboraviti ni tradicionalne uloge i značenja ova dva pozorišta, kao i potrebe sredine u kojoj djeluju.

Kako ocjenjujete dosadašnji rad Zetskog doma?

“Zetski dom” je, u svojoj istoriji dužoj od vijeka, imao kulturnu, ali i prosvjetiteljsku i pedagošku ulogu. Takvu programsku orjentaciju treba da ima i danas, posebno u odnosu na činjenicu da Cetinje predstavlja centar umjetničkih akademija, kojima ova kuća treba da bude i institucionalna i infrastrukturna podrška, a produkcije mladih i talentovanih umjetnika dio njenog redovnog repertoara.

Takođe, u odnosu na deficitarnost ustanova kulture savremenog stvaralaštva na Cetinju, “Zetski dom”, uz novoformirani Centar za kulturu, treba da bude podrška jednom širem krugu kulturnih djelatnika koji učestvuju u stvaranju i potvrđivanju kulturnog identiteta Prijestonice i Crne Gore. Sve ovo ne isključuje potrebu i obavezu angažovanja “Zetskog doma” na produkciji predstava i realizaciji aktivnosti koje proizilaze iz statusa narodnog pozorišta, što on veoma uspješno i ostvaruje.

CNP je u nešto relaksiranijoj situaciji, s obzirom na to da se radi o velikom, kompleksnom i održivom sistemu, koji je u skladu sa svojim značajnim kapacitetima u svim sektorima osposobljen i spreman da kreira, prihvati i odgovori na izazove savremenih pozorišnih tendencija.

( Jelena Kontić )