Mjesec kolašinske, ali i crnogorske istorije

Za Kolašin je 2023. godina važnih jubileja, i podsjećanja na događaje i ljude koji su obilježili lokalnu, ali i crnogorsku istoriju tokom prve polovine prošlog vijeka.

Za desetak dana navršiće se 80 godina od formiranja Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja (ZAVNO) Crne Gore i Boke. Taj važan datum, i ove godine, koliko je do sada poznato, obilježiće jedino Savez udruženja boraca NOR-a i antifašista Crne Gore, u saradnji sa kolašinskim Centrom za kulturu.

Međutim, zgrada u kojoj je održano zasijedanje ZAVNO-a 14. i 15. novembra 1943. godine, iz dana u dan je u sve gorem stanju. Vlasti se ne mogu pohvaliti da su pokazale minimum brige o tom, zakonom zaštićenom objektu, iako su istoričari saglasni da je ZAVNO udario temelje moderne crnogorske državnosti.

“Temelji obnove crnogorske državnosti dati su decidno i u Rezoluciji o organizaciji ZAVNO Crne Gore i Boke, gdje su u tački 1. navedeni zadaci, među kojima je i onaj koji se odnosi na stvaranje uslova za bolju i srećniju budućnost u slobodnoj, demokratskoj i federativnoj Jugoslaviji. Sva navedena opredjeljenja iz pomenutih rezolucija imala su svoju provjeru ‘na terenu’ jer su nakon novembarskog zasijedanja u Kolašinu ona bila predmet brojnih konferencija i narodnih zborova koji su održavani širom Crne Gore, a odluke ZAVNO bile su publikovane i u glasilima koja su u to vrijeme izlazila u Crnoj Gori. Na taj način održana je svojevrsna javna rasprava o ovim dokumentima ustavnog karaktera...”, piše u jednom od radova prezentovanih na naučnom skupu “Drugo zasjedanje AVNOJ-a i državnost zemalja naslednica Jugoslavije 1943 - 2013”.

Prvo zasijedanje ZAVNO, najvišeg organa narodne vlasti, održano je uz prisustvo oko 540 delegata - narodnih predstavnika iz svih krajeva Crne Gore. Definisano je “da položaj naroda Crne Gore i Boke, može biti politički i državno valorizovan samo ako bude građen na ravnopravnim osnovama sa drugim narodima na području Jugoslavije”.

Na kraju zasijedanja izabrana je Skupština kao “politički i predstavnički organ” koju je činilo 118 narodnih predstavnika i Izvršni odbor koji je imao 10 članova.

Događaj važan za modernu crnogorsku istoriju, za Kolašin je značajan i zbog odluke da se na novooslobođenoj teritoriji formira “umjetnička trupa koja bi davala moralnu podršku borcima”. Bili su to počeci sadašnjeg KUD “Mijat Mašković”, koje je jedno od simbola i najaktivnijih promotera grada.

“Ta trupa ubrzo prerasta u kulturno-umjetničko društvo koje dobija ime po pjesniku i borcu iz kolašinskog kraja poginulom u Španskom građanskom ratu - Mijatu Maškoviću. Od tada pa do danas KUD kontinuirano funkcioniše, trudeći se da stalno unaprjeđuje svoj rad i vaspitno-obrazovno djeluje na omladinu Kolašina kroz česte kulturne aktivnosti”, detalji su iz zvanične “biografije” kolašinskog KUD-a.

Uzimajući za svoj rođendan dane kada je održano ZAVNO, KUD ove godine, takođe sredinom novembra, slavi osamdeseti rođendan.

130 godina Kuće Vujisića

Dio onoga zbog čega Kolašin nosi “titulu” “ratne prijestonice Crne Gore” može se vidjeti i u Zavičajnom muzeju tog grada, koji je smješten u zgradi koja ove godine obilježava 130. godišnjicu.

Taj objekat, započet kao kuća Vujisića, tokom minulih 13 decenija na razne načine je isprepletan i sa lokalnom i sa crnogorskom istorijom.

Gradnju zgrade u centru Kolašina počeo je 1903. godine komandir Pavle Vujisić, kako kaže direktor Centra za Kulturu Branislav Jeknić, bio je miljenik dvora i knjaževske porodice. Komandir je, navodno, živio raskošnim životom na relaciji Kolašin - Cetinje, da bi 1903/04. godine, u vrijeme kada je bio oblasni sudija u Kolašinu, zapao u finansijske probleme, a pominjali su se i “kockarski dugovi i zloupotrebe državnog novca”.

Zbog toga, ubrzo poslije podizanja, prodao je kuću opštinskoj upravi, kako bi razdužio kredit podignut kod tadašnje Hipotekarne banke.

“Crnogorska vlada je toku 1905. godine odlučila da investira u izgradnju objekatu u Kolašinu od značaja za državu. Na predlog Jova Martinovića, država je odlučila da kupi kući komandira Pavla Vujića. Ugovor o kupovini kuće Vujisića je potpisan 9. jula 1905. godine... Raspisani su inkanti (tenderi) za izgradnju tamnice pri istražnom sudu, carinarnice i zgrade u kojoj bi se smjestile državne institucije... Radovi na završetku kuće počeli su odmah po potpisivanju ugovora i bili su pod strogom kontrolom sa Cetinja. Materijal za završne radove je naručen iz Italije i početkom avgusta je stigao u luku Kotor”, kaže Jeknić.

U zgradi, na kojoj je ove godine adaptirana fasada po uzoru na autentičnu s početka prošlog vijeka, bilo je sjedište kolašinskog okruga, pa okružnog suda i između dva rata načelstvo sreza kolašinskog.

U toku Drugog svjetskog rata bila je spoljnja zgrada četničkog zatvora (1942-1943).

U zgradi je 1982. godine otvoren Zavičajni muzej, govorom predsjednika Savjeta muzeja u osnivanju Branka Bulatovića. Zavičajni muzej je otvoren, još aktuelnom, stalnom postavkom Kolašin u NOR-u i socijalističkoj revoluciji. Tematsko ekspozicioni plan na osnovu prikupljenog materijala iz perioda nove istorije grada, na osnovu literature i sugestija članova Savjeta, uradila je istoričar umjetnosti Draginja Kujović, kustos muzeja.

“Muzeološko-likovni špigl stalne postavke ove zbirke uradio je akademski slikar Božidar Bošković iz Novog Sada. On je rukovodio realizacijom postavke u izložbenom prostoru. Radove je izvela ekipa radnika Muzeja Socijalističke revolucije Vojvodine iz Novog Sada. Božidar Bošković bio je likovni saradnik na realizaciji stalne postavke Muzeja socijalističke revolucije Vojvodine i to ga je preporučilo da uradi muzeološko likovno rješenje stalne postavke Kolašin u ratu i socijalističkoj revoluciji”, objašnjava Jeknić, direktor Centra za kulturu, ustanove u čijem je sastavu Muzej.

Sedam decenija prvog Doma zdravlja

Za zgradu Zavičajnog muzeja važan je još jedan jubilej, 70 godina od otvranja prvog kolašinskog Doma zdravlja. Naime, prema odluci tadašnjeg Ministarstva narodnog zdravlja i socijalnog staranja Crne Gore, u Kolašinu je 1953. godine formiran Dom narodnog zdravlja.

Bila je to, kaže Jeknić, nova organizacija kolašinskog zdravstva i značajan korak u razvoju zdravstva.

“Od 1953. godine u zgradi u kojoj je sada Muzej, u prizemlju bile su ljekarska ordinacija, čekaonica, injekciono odjeljenje, kartoteka. Na spratu u dvije prostorije bile su smještene kancelarije računovodstva i arhiva Doma zdravlja. U preostale dvije prostorije na spratu bile su, od 1955. godine, zubna ambulanta i protetika, a u prostoru ispred je bila čekaonica zubarske ordinacije. Dom zdravlja je iseljen iz tog objekata 1976. godine u zgradu pored Bolnice u Smailagića Polje” podsjeća Jeknić.

Adaptacija fasade zgrade završena je tokom ljeta, pa zahvaljujući vraćanju autentične boje, taj objekat sada dominira gradskim centrom. Dio radova izveden je novcem koja je obezbijedila prethodna uprava, donacijom od Glavnog grada, dok je dio novca obezbijedila Opština.

( Dragana Šćepanović )