Uzaludnost zla

Tokom posjete Ramali 2002. godine, portugalski pisac nobelovac Žoze Saramago uporedio je uslove života Palestinaca na Zapadnoj obali sa istrebljenjem Jevreja u Aušvicu. Ovaj komentar je izazvao međunarodnu pometnju, ali je Saramago tvrdio da kao intelektualac ima dužnost da “pravi emocionalna poređenja koja će šokirati ljude i navesti ih da razumiju”.

Saramago nikako nije bio prvi (a sigurno ne i posljednji) koji je pomenuo pokušaj uništenja jevrejskog naroda od strane nacističke Njemačke kako bi osudio postupke jevrejske države. U posljednjem tomu knjige “A Study of History” objavljene 1961. godine, britanski istoričar Arnold Dž. Tojnbi je napisao da su, kroz cionizam, “zapadni Jevreji asimilirali nejevrejsku zapadnu civilizaciju u najnesrećnijoj mogućoj formi. Oni su asimilirali nacionalizam i kolonizaciju Zapada”. Po njegovom mišljenju, “oduzimanje kuća, zemlje i imovine 900.000 palestinskih Arapa koji su sada izbjeglice” bilo je “na moralnom nivou sa najgorim zločinima i nepravdama koje su tokom posljednjih četiri ili pet vjekova počinili nejevrejski zapadnoevropski osvajači i kolonisti u inostranstvu”.

Svaka od ovih tvrdnji je apsurdna: izjednačavanje zločina nejevrejskog Zapada sa “nejevrejskom zapadnom civilizacijom”; sugestija da su većina evropskih Jevreja koji su migrirali u Izrael bili nacionalisti, osvajači i kolonizatori, a ne raseljene izbjeglice od pogroma i genocida; i pokušaj da se povuče moralna jednakost između zauzimanja palestinske zemlje i imovine - koliko god to bilo za osudu - i ekstremnog nasilja zapadnih kolonizatora nad nezapadnim narodima. Nadamo se da Tojnbi nije uključio zločine nacističke Njemačke.

Dok je istorija puna masovnih ubistava, pokušaj nacista da iskorijeni čitav jedan narod na osnovu groteskne rasističke ideologije ostaje bez premca. Poređenje sa drugim oblicima nasilja, bilo iz zlobe ili čistog neznanja, kao što je slučaj kada je američki kongresmen Voren Dejvidson uporedio obavezu vakcinisanja protiv kovida-19 sa holokaustom, nije samo pogrešno već i destruktivno. Takva poređenja uvijek banalizuju zločine počinjene nad Jevrejima tokom 1930-ih i 1940-ih i iskrivljuju naše razumijevanje trenutnih događaja.

Pa ipak, ove analogije sa holokaustom se ponovo koriste za opisivanje tragičnih događaja koji se odvijaju u Gazi. Na zajedničkoj konferenciji za novinare sa njemačkim kancelarom Olafom Šolcom, izraelski premijer Benjamin Netanjahu nazvao je Hamas “novim nacistima”. On je istakao da su “divljaštvo kojem smo svjedočili, a koje su počinile ubice Hamasa koje su izašle iz Gaze, bili najgori zločini počinjeni nad Jevrejima od holokausta”.

Netanjahuovi komentari nesumnjivo odražavaju stav mnogih Izraelaca. Čuo sam jednog izraelskog kritičara Netanjahua kako kaže da je trenutna situacija kao 1940. godine, a rat protiv Hamasa je “rat protiv zla” koji se mora dobiti kroz “potpunu eliminaciju” neprijatelja. Ali Hamasov užasan pokolj više od 1.400 Izraelaca 7. oktobra po obimu je više uporediv sa brutalnim pogromom nego sa skoro potpunim uništenjem evropskih Jevreja.

Sasvim je prirodno da su Izraelci bili duboko šokirani Hamasovim opakim napadom. Primarna motivacija za osnivanje Izraela bila je stvaranje sigurnog utočišta za Jevreje i pružanje sigurnosti manjini koja se suočila sa vjekovima progona. Srž Netanjahuove poruke je zaštita Jevreja od pokolja. Nekoliko generacija izraelskih lidera smatra Izrael bastionom protiv drugog holokausta.

To što su Palestinci morali da pate od jevrejske težnje da se osjećaju bezbjedno u svojoj državi je tragedija koju je David Ben-Gurion, osnivač modernog Izraela, već 1919. vidio da dolazi. Samo dvije godine nakon što je britanska vlada objavila da podržava “nacionalni dom za jevrejski narod” u Palestini, Ben-Gurion je ocijenio: “Nema rješenja. Želimo da Palestina bude naša kao nacija. Arapi žele da to bude njihovo - kao nacija. Ne znam koji bi Arap pristao da Palestina pripada Jevrejima”.

Od tada je bilo dosta nasilja, pogrešnih procjena i loše vjere sa obje strane. Slično kao i Ben-Gurion prije njega, Netanjahu vjeruje da se sukob ne može riješiti, već samo njime upravljati. Izazivanjem političkih podjela među Palestincima, širenjem jevrejskih naselja na Zapadnoj obali i pokretanjem periodičnih vojnih ofanziva u Gazi, Netanjahu je mislio da može da zadrži kontrolu nad Palestincima i osigura bezbjednost Izraela. Iako je ova strategija spektakularno propala, povlačenje paralela između akcija izraelske vlade i nacističke Njemačke je istovremeno lažno i gotovo uvijek antisemitsko.

Istovremeno, insistiranje izraelskih lidera da se rat protiv Hamasa predstavi kao egzistencijalna bitka između dobra i zla pogoršaće stvari. Zlo je pojam koji pripada metafizici, a ne politici. Kako je sam Ben-Gurion rekao, izraelsko-palestinski sukob se u osnovi tiče teritorije i suvereniteta. Takvi sporovi zahtijevaju političko rješenje.

Ali sve dok izraelski lideri vide kapije Aušvica iza svakog slučaja palestinskog neprijateljstva, ne može biti rješenja. Može biti samo potpuna dominacija.

Isto važi i za Palestince. Sve dok se Izraelci posmatraju kao zli “doseljenici-kolonijalisti” i upoređuju ih sa nacistima, stravični teroristički napadi poput onog 7. oktobra biće hvaljeni kao hrabri i neophodni akti otpora. Kako stvari sada stoje, političko rješenje je veoma daleko, imajući u vidu traumatski ciklus terorističkog nasilja i brutalne osvete. Ali u ratu protiv zla, ono će biti nemoguće.

project-syndicate.org

Prevod: A.Š.

( Ian Buruma )