Proširenje nudi sigurnost EU, ali po visokoj cijeni

Lideri Evropske unije polako shvataju geopolitičku nužnost prihvatanja Ukrajine, Moldavije i zemalja zapadnog Balkana kao budućih članica EU, ali će borba za reformu bloka kako bi ga prilagodili proširenju biti mučna.

Ruska invazija na Ukrajinu je proširenje EU vratila na dnevni red nakon dvije decenije u kojima su vlade odugovlačile sa prijemom šest malih zapadnobalkanskih država s ukupnim stanovništvom od 20 miliona. Tim zemljama je “evropska perspektiva” data još 2003. godine, ali su od tada malo učinile da se reformišu i već duže vrijeme su se u Briselu osjećale neželjeno. Vladimir Putin takođe računa na zamrznute konflikte i neriješene sporove u Moldaviji, Gruziji, Kosovu i Bosni i Hercegovini kako bi destabilizovao granice Evrope.

Svjesna te borbe u sivim područjima između Rusije i zapada, Evropska komisija je ovog mjeseca preporučila otvaranje pristupnih pregovora sa Ukrajinom, Moldavijom i Bosnom kada ispune ključne uslove, i davanje Gruziji statusa zemlje kandidata.

Uz izuzetak opstrukcija u posljednjem trenutku od strane proruske Mađarske, lideri 27 članica će na samitu u decembru prihvatiti ove naredne korake ka eventualnom širenju. Međutim, ostaje krajnje nejasno da li će početi preispitivanje procedura donošenja odluka, administracije, budžeta i finansiranja EU kako bi se pripremili za prijem do 10 novih članica u narednim godinama.

Predsjednik Evropskog savjeta Šarl Mišel ponovio je ove nedjelje u Kijevu stav da i EU i države kandidati treba da budu spremne za proširenje 2030 - što je cilj koji se u velikoj mjeri smatra ambicioznim, i za koji mnoge diplomate strahuju da je doveo do nerealnih očekivanja u Ukrajini. Kandidati su daleko od ispunjenja standarda EU u oblastima vladavine prava i borbe protiv korupcije.

Integrisanje Ukrajine, poljoprivrednog giganta od 40 miliona ljudi koji je bio daleko siromašniji od najsiromašnije sadašnje članice EU čak i prije razaranja koje je nanijela Ruska invazija, biće ogroman ekonomski i politički izazov. Bez radikalnih internih promjena, poput ukidanja prava na veto na inostranu, poresku i spoljnu politiku, EU možda neće biti u stanju da se jednoglasno dogovori oko prijema novih članica, niti da efikasno funkcioniše nakon njihovog pridruženja. “Ne možemo imati ista pravila za 30 i nešto država. To će biti nemoguće”, kazala je Marija Ledo, visoka zvaničnica u Španiji koja trenutno predsjedava EU.

Njemačka i Francuska, dvije centralne sile u evropskom ujedinjenu od 1950-ih, zalažu se za donošenje odluka kvalifikovanom većinom. One su takođe objavile izvještaj nezavisnih eksperata u kojem se predlaže Evropa koncentričnih krugova, u kojem unutrašnji krug država može praviti dublje integracije ukoliko ostali ne žele da im se pridruže.

Ipak, rijetke zemlje EU su spremne da razmatraju promjene u Lisabonskom ugovoru, strahujući od godina pregovora i rizika od gubitka na referendumu o ratifikaciji rezultata. Većina želi da se eventualne izmjene u sistemu glasanja i budžetu sprovedu aktiviranjem neiskorišćenih klauzula u postojećem sporazumu.

Procjenjuje se da bi prijem Kijeva po sadašnjim pravilima koštao 186 milijardi eura iz fondova EU tokom sedam godina. Bez dodatnih poreskih resursa, to bi ugrozilo dva glavna programa potrošnje EU - zajedničku poljoprivrednu politiku i fondove namijenjene smanjenju nejednakosti između najbogatijih i najsiromašnijih regiona

Nekoliko malih i srednjih država EU odbacuje svaku pomisao na odustajanje od prava na veto, strahujući da će ih Pariz i Berlin potisnuti ako izgube moć blokiranja. To ne uključuje samo neobičnu ekipu kada su u pitanju vladavina prava i demokratija, Poljsku i Mađarsku, već takođe i zemlje s povlašćenim poreskim režimima za multinacionalne kompanije, poput Irske i Luksemburga, ili one s štedljivim biračkim tijelom, poput Holandije i Švedske.

Rijetke zemlje su takođe voljne da se odreknu simbolike koju im pruža nacionalni predstavnik u komisiji, iako komesare obavezuje zakletva da služe zajedničkom evropskom interesu, a ne njihovim domovinama. Međutim, izvršno tijelo od 35 članova bi bilo disfunkcionalno kada ima samo 15 realnih radnih mjesta u komisiji a sporazum ne omogućava hijerarhiju na visoke i niže komesare.

Prijem novih članica bez promjene pravila glasanja i politika potrošnje rizikuje paralizu unije u političkom smislu i pretvaranje nekih od njenih trenutno najvećih neto primalaca u neto doprinosioce budžetu koji bi se suočio s ogromnim troškovima prilagođavanja za Ukrajinu.

U internom dokumentu, urađenom za Savjet vlada EU prošlog mjeseca, procjenjuje se da bi prijem Kijeva po sadašnjim pravilima koštao 186 milijardi eura iz fondova EU tokom sedam godina, od čega bi oko polovina išla na isplate poljoprivrednicima. Bez dodatnih poreskih resursa, to bi ugrozilo dva glavna programa potrošnje EU - zajedničku poljoprivrednu politiku i fondove namijenjene smanjenju nejednakosti između najbogatijih i najsiromašnijih regiona.

Poruka je bila jasna: EU će morati temeljno preoblikovati način subvencionisanja poljoprivrede i razvoja svojih najsiromašnijih regiona kako bi mogla priuštiti prijem Ukrajine, a da pritom ne udaljava poljoprivrednike i druge učesnike u postojećim članicama, čak i ako bi pristup Kijeva fondovima EU bio uveden postepeno tokom deset godina.

Političari u zapadnoevropskim zemljama koje su izgubile referendume 2005. godine o predloženom ustavnom sporazumu EU naročito su zabrinuti zbog mogućeg otpora javnosti žrtvovanju koje će biti potrebno da bi se omogućilo pristupanje Ukrajine.

Federalisti u Evropskom parlamentu, predvođeni bivšim belgijskim premijerom Gijem Verhofštatom, žele već sljedeće godine da pokrenu proces sveobuhvatne reforme sporazuma. Oni pozivaju vlade da sazovu konvenciju nacionalnih i EU zakonodavaca i predstavnika vlada kako bi radili na nacrtu novog sistema glasanja, širih kompetencija EU, pojednostavljene komisije i, naravno, na sopstvenom pravu za iniciranje zakona.

Mnogi iskusni posmatrači EU, koji sumnjaju da bi proširena unija mogla efikasno funkcionisati sa trenutnim aranžmanima, insistiraju da institucionalna reforma mora ili prethoditi ili ići u korak s procesom pristupanja. To može zvučati kao rasprava o “širenju nasuprot produbljivanja” koja je prethodila “velikom prasku” proširenja na istok, prihvatajući 10 novih članica 2004. godine. Međutim, ovog puta, geopolitički pritisak da se evropska porodica ujedini pod jednim krovom EU je još jači, a volja za reformama rijetko kada je izgledala slabija.

Članak je preuzet iz “Gardijana”

Prevod: N. B.

( Pol Tejlor )