Promjena vlasti u Crnoj Gori nakon dvodecenijske stabilokratije otvara nove horizonte, ali i izazove nepredvidivosti

Dvodnevni međunarodni naučni skup u organizaciji Crnogorske akademije nauka i umjetnosti i Univerziteta Donja Gorica “Država, demokratija, građanin - kriza i izazovi” koji se održao u Crnogorskoj akademiji 28. i 29. novembra, okupio je neka od najvećih imena u oblasti savremene političke filozofije, prava, sociologije, politikologije i drugih humanističkih nauka sa ciljem da odgovori ili makar postavi kritička pitanja na ključne dileme savremenog političko-društvenog trenutka u Crnoj Gori i svijetu.

U pozivu organizacionog odbora skupa, u sastavu prof. dr Žarko Puhovski, prof. dr Milan Podunavac i prof. dr Ilija Vujačić, naveden je tematsko-problemski okvir ovog naučnog skupa u kojem je učešće uzelo više od dvadeset učesnika iz zemlje i regiona.

Globalne krize savremenog svijeta, migracije, pandemije, ratovi, sve radikalnije politike identiteta poljuljali su povjerenje u institucionalne, kulturalne i simboličke alatke, koji su društvima, u jednom složenom “procesu civilizovanja” (Elias), služili kao oslonac da se oslobode egzistencijalnih strahova, uspostavljajući tako “goli život” (Agamben), ograničavanja ljudskih prava i negiranja ljudskog dostojanstva, kroz obnovu “ustavnih diktatura” (Rositer) i iliberalnih političkih poredaka. Gotovo sve poluge na kojima počivaju savremene ustavne demokratije stavljene su na probu. Teritorijalni integritet država, suverenost, ustavnost, demokratska legitimnost, zadobijaju pervertirane i patološke forme. Na djelu su: povratak predmodernih formi političke konstitucije; razaranje granica između spoljašnje i unutrašnje suverenosti; demonstracija “prava jačeg”, praćena nasilnim pozivima na svrstavanje i kolektivni ostrakizam; ustavna hipokrizija, praćena urušavanjem vladavine prava; opšta militarizacija savremenih političkih društava; prošireno nepovjerenje u demokratiju i uzlet “neprijatelja demokratije” (autoritarizam, populizam, nacionalizam, demagogija, plutokratija), sa dominacijom semiideološkog konstrukta populizma uz i depluralizaciju javne sfere.

Ove duboke tektonske promjene imaju snažan uticaj na region, uključujući i Crnu Goru. Stabilokratije ovog regiona, uz ustavne hipokrizije i niski integrativni potencijali i nemoć ustava da ovlada političkim suverenitetom narodam suočavaju se sa starim i novim izazovima demokratske tranzicije, i izgradnje pravne i građanske države.

Promjena vlasti u Crnoj Gori nakon dvodecenijske stabilokratije otvara nove horizonte, ali i izazove nepredvidivosti neučvršćene nove vlasti nakon 2020. godine u formi svojevrsne fragilokratije. Politička konfuzija izoštrila je pitanje neadekvatnih i “nedovršenih”, pa i nepostojećih, zakonskih i ustavnih rješenja i krnjih pravosudnih institucija, što sve produkuje ustavnu krizu i produbljuje probleme ustavnosti i zakonitosti. Deceniju i po nakon ustavnog uspostavljanja, koncept građanske države je u ozbiljnoj krizi i osnovno integrativno pitanje o kolektivnom identitetu i osnovama zajedničkog života je i dalje otvoreno, a proces etnifikacije javnih politika i nacionalizacije javnog diskursa nastavljen je i poslije političkih promjena. Sve ovo u ustavnom i političkom poretku Crne Gore proizvodi formu napetosti između “ustavnog identiteta” utemeljenog na konstruktu građanske države i “vanustavnih identiteta” - koji se utemeljuju na politici pretpolitičkih ili nepolitičkih identiteta. Građanska država i građanski identitet traže kompleksnije mehanizme organizovanja i proizvodnje saglasnosti. Ovaj skup bio je prilika za otvaranje takve rasprave.

Uvodnim izlaganjem “Oblikovanje građanina” i pozdravnom riječju, naučni skup otvorio je predsjednik Crnogorske akademije nauka i umjetnosti akademik Dragan K. Vukčević.

Naučni skup imao je tri tematska bloka.

Prvi, naslovljen “Država i kriza demokratije: populizam, depluralizacija javne sfere i gubitak povjerenja u demokratiju”, bavio se polaznim pitanjima, osnovnim teorijskim i praktičkim dilemama savremene demokratije. U ovom dijelu svoje referate iznijeli su: prof. dr Siniša Jelušić “O građaninu ili kako postati ličnost?” prof. dr Nenad Dimitrijević “Ustav kao ‘ono što se stvarno događa’ - kriza ustavne demokratije ili kraj ere konstitucionalnog pragmatizma?”, prof. dr Alpar Lošonc “Deglobalizacija: restauracija ili transformacija državnosti u Centralnoj i Istočnoj Evropi”, prof. dr Đorđe Pavićević “Proizvodnja i legitimizovanje praznine: vanredne premije vlasti i nemoć građana”, prof. dr Miodrag Jovanović “Društveni ugovor - od ‘oblika udruživanja’ do ‘ustavnog identiteta’”, prof. dr Milan I. Marković “Ustavna demokratija - problemi i izazovi”, prof. dr Nerzuk Ćurak “Kriza kosmopolitske evrope i trijumf suverenitetskih populizama”, prof. dr Petar Popović “Koliko je moćna EU? Analiza europskog vanjskopolitičkog pozicioniranja”, prof. dr Marko Dokić “Individualna sloboda i preobražaji uloge države” i prof. dr Marko Simendić “Građani onakvi kakvi misle da jesu i poredak onakav kakav može da bude: nekoliko makijavelijevih lekcija”.

Drugi tematski blok posvećen je regionalnoj društveno-političkoj i ustavno-pravnoj dinamici: “Transformacija i integrativna svojstva osnivačkih ustava i razlozi legitimacijskih deficita novih demokratija u regionu”. U ovom segment skupa govorili su: prof. dr Siniša Tatalović “Etnički odnosi, manjinska prava i sigurnost u Jugoistočnoj Evropi”, akademik Slavo Kukić “Bosna i Hercegovina u procjepu između građanskoga i nacionalnog te pravne države, kriminala i korupcije”, prof. dr Nebojša Vladisavljević “Konsocijacije bez demokratije i sukobi naroda oko samoopredeljenja na području bivše Jugoslavije”, prof. dr Duško Radosavljević “Prostor post-Jugoslavije između fašizma i postfašizma” i prof. dr Asim Mujkić “Model Brčko distrikta BIH kao pragmatični građanski model lokalne samouprave u etnonacionalističkoj zemlji”.

Treći tematski blok ovog naučnog skupa bio je kontekstualan i bavio se pitanjima savremene istorijske, društvene i političke zbilje Crne Gore, sa nazivom: “Država između građanskog i nacionalnog: građanska država shvaćena kontekstualno”. U ovom dijelu svoja izlaganja imali su: prof. dr Milan Podunavac “Crna Gora između harizmatskog i demokratskog legitimiteta”, prof. dr Ilija Vujačić “We the people u crnogorskom ‘ključu’: integrativna svojstava konstrukta ‘građanske države’”, prof. dr Srđan Darmanović “Crna Gora od vladavine dominantne partije do fragmentiranog partijskog sistema”, prof. dr Mladen Vukčević “Narušavanje načela ustavnosti u uslovima političkih kriza (oblici i odgovori)”, prof. dr Živko Andrijašević “Nacionalni identiteti u Crnoj Gori u XXI vijeku”, prof. dr Nermina Mujagić “Nevolje multikulturalnih država: Bosna i Hercegovina i Crna Gora u potrazi za svojim građanima”, doc. dr Predrag Zenović “Postavgustovski politički horizont - Crna Gora kao fragilokratija”, doc. dr Branko Bošković “Mediji i demokratija u Crnoj Gori: izazovi slobode govora”, doc. dr Nikoleta Đukanović “Demokratizacija i evropeizacija Crne Gore u svjetlu političkih promjena nakon 2020. godine”, dr Nikola Šaranović “Religija i politika identiteta u Crnoj Gori” i mr Boris Bastijančić “Ogled o (ne)ustavnosti Zakona o predsjedniku Crne Gore”.

Nakon izlaganja u okviru pojedinačnih sesija vođena je diskusija, a publika je bila u prilici da učesnicima skupa postavi pitanja. Naučni radovi predstavljeni tokom konferencije biće objavljeni u okviru posebnog izdanja Crnogorske akademije nauka i umjetnosti.

Ako je Sokrat bio u pravu rekavši na sudbinskom suđenju da “nepromišljen život nije vrijedan življenja”, onda bi slično moglo da važi i za politički život jedne političke zajednice bilo da je razumijemo kosmopolitski ili, realističnije, u ključu nacionalne države.

Ovim naučnim skupom, Crnogorska akademija nauka i umjetnosti i Univerzitet Donja Gorica dali su nesumnjiv doprinos promišljanju globalnih i evropskih društveno-političkih tokova, ali i izazova pred kojima se nalazi politička zajednica Crne Gore i otvorili akademski forum razložnog, raznorodnog i različitog argumentovanja, u duhu najbolje tradicije društveno-kritičke misli ovog prostora.

( Predrag Zenović )