Redovnička vjernost izabranom putu

(Nastavak od prošle subote)

Izvjesne inovacije, imanentne datom konceptu i očitovane u likovno-sadržajnoj strukturi slike, konstatovane su nakon Stanićevog boravka u Italiji tokom 1973. godine. Primarni činioci modaliteta na ovom planu su neposredno upoznavanje problematike majstora rane italijanske renesanse i usvajanje nekih postulata metafizičkog slikarstva Đorđa de Kirika - “pitura tišine”. Narativna efemernost u odnosu na elemente likovnosti, manji broj figura plastično oblikovanih i dijelom izobličenih, sintetizovan crtež, slobodnija koloristička paleta sa izraženim sjenčenjem i svjetlosnim intenzitetom, čine putokaz za nove kreacije. Ranije izraženu tendenciju razvoja u odnosu na problem konstrukcije prostornog svijeta sada karakteriše arhitektura u funkciji scenografije i zanimljiva perspektiva, koja je katkad plod geometrijskih istraživanja, a katkad izraz “emotivnih efekata”, sa reminiscencijama iz baštine nadrealizma i metafizičkog dekirikovskog postupka, posebno u vaspostavljanju odnosa figura, predmeta i prostora. Prostor pokadšto tretira magritovski, zapravo kao “predio varke”. Elementi iz metafizičko-nadrealističkog konteksta posebno su prisutni na platnima sa romanskim pjacetama, imaginarnom pozornicom plebejske zabave. Te kreacije umnogome podsjećaju na Felinijev antologijski film Amarkord - satiričnu dramu sa nizom nadrealnih sekvenci sred “cirkusa društvenih rituala.” Naime, “kao što se u Amarkordu čitav život odvija na jednoj pjaci u Riminiju, tako je i na ovim slikama pjaca mjesto velike predstave života.”

Velika pjaca, platno iz 1975. godine, suštinski je sklop dramatičnih slika iz predjela sna, koje potvrđuju činjenicu da Stanić ne izvodi egzibicije kako bi raznorodne motive integrisao u okvir svoje slike. Niz detalja suštastvenih za ukupni smisao i likovnu koncepciju, osobenosti su jedne velike partiture, nastale stvaralačkom imaginacijom i rafiniranim jezikom. Crno-humorno je dat tragizam životnog vegetiranja i otuđenosti čovjeka u vremenu i prostoru. Glava bogalja sa štakama, uokvirena crnim ramom, asocira na smrtovnicu, i ovu epizodnu figuru čini centrom zapažanja. Ovakav postupak ponavlja se u nekolikim radovima, dajući impuls figurama da izbiju u prvi plan, uz iluziju izlaska iz okvira slike. To su, čini se, rudimentarni koraci formiranja ogledala u nekim kasnijim radovima, mada ne posve završenog u smislu holandske slikarske tradicije u kojoj ogledalo omogućava udvostručavanje, zapravo preplitanje nivoa stvarnosti.

Evolucija u tretmanu ljudskog lika - od doze anonimnosti, bliske naivističkom maniru, do kompleksne karakterizacije - znatno je podstaknuta usvajanjem osobenosti renesansnog portretnog slikarstva. Suptilnim psiholoških poniranjem i koncentracijom pažnje na fizionomije, razotkriva tipove temperamenata, realizujući ih u ravni “emocionalnog realizma”, sa blagim recidiviranim deformacijama. Oštrina i preciznost kontura, uz kohezivnu modelaciju, sada odlikuje obradu raznih tipova, u principu preuzetih iz autentičnog svijeta.

Neurotičnu tenziju i tragizam nosi u sebi portret Žena koja pije, iz 1975. godine, izazivajući osjećanje nelagodnosti svojom životnošću i nemilosrdnom jasnoćom. Istraživanjem anatomskog sklopa kostiju glave, sa licem izboranim vremenom i porokom, izduženim nosem - tipično za “drevne popilice” - blijedim i ukočenim očima, postignuta je snažna karakterizacija. Nota hladne sive tonalnosti doprinosi mučnoj afekciji animiranoj ovim likom, što neodoljivo podsjeća na brojne tipične likove iz njemačke umjetnosti, koji često izazivaju identične osjećaje.

U tematu, pejzaž je prisutniji, oblikovan u rasponu od moderno-naivističke do neometafizičke vokacije. Lokalna boja, prije potencirana, povlači se i primat dobija ekspresionistički izražena boja u skali autorovog sentimenta. Pokadšto su to arkadijski toposi, realizovani harmoničnim tonalitetom žute i blago zelene, zaodjenuti nostalgijom svjetlosti (platno Mamula iz 1982).

Sve date registracije potvrda su vitaliteta, karaktera i alhemičarske moći Stanićeva slikarstva. Oboružan godinama malo mijenja svoj stil. Tretman forme postao je slobodniji, “potez kičicom je krupniji, gibak i energičan.” Ono što fascinira u njegovom opusu, to je stvaralačka svježina koju vrijeme nije prahom natrunilo. Egzemplarno potvrđuje to platno Koncert iz 2000. godine, tkano poput ostalih “međ’ javom i međ’ snom”. Orkestar marioneta svira nokturno, stojeći do pola u vodi koja ih, zajedno sa usnulim gradom, polagano zaodjeva ništavilom vremena i prolaznosti. Redovnički vjeran izabranom putu gradio je tako slikarsku palatu - apoteozu moći ljudske imaginacije, tajanstvenu i čarobnu - gotovo slijedeći davno zapisanu misao “da je jasno samo ono što nije u pamćenju nego u vječnosti.”

Uz već prezentirane tehničke osobenosti Stanićevog postupka, treba istaći besprekorno izvođenje kao potvrdu cjelovitog vladanja zanatom; kaligrafski instinkt u crtežu u funkciji je definisanja forme i nije neoklasičan; odsustvo kolorističke disonance; dominaciju osnovnog tona; niz čudesnih stafaža. Stanić slika direktno uljem na platnu, češće kičicom nego špahtlom, tankim nanosom boje, pokadšto polazeći od crteža ili bojenih skica. Kolorističku simfoniju, na svoj način “freskovanu”, ostvaruje spektrom blagih i prigušenih boja i tonskim nijansiranjem nadasve žute, bjeličasto-plave, sivo-zelene, smeđe i ružičaste, koje reflektuju dah Mediterana, njegovu blagost i svjetlost.

Brojnim izložbama u evropskim i svjetskim metropolama (Beograd, Zagreb, Rim, Berlin, Prag, London, Oslo, Budimpešta, Moskva, Vašington, Njujork, Peking, Šangaj, Dubai, Monako, Venecija - Bijenale 1997) gradio je internacionalni ugled velikog majstora od palete, istovremeno afirmišući Crnu Goru, koja je svojom istorijom i svojom prirodom gotovo predodređena za liturgiju slikarstva. Njegove slike krase zidove mnogih prestižnih muzeja i galerija, te privatnih kolekcija.

Humanist i progresist, imanentno velikanima duhovnosti i moralnosti, svagda je spreman da slikom i riječju reaguje na izazove vremena, da stane na stranu slobode i pravde, istine i ljepote, kao što je to uradio u vremenu destrukcije i dehumanizacije na prostoru bivše Jugoslavije, vremenu bezumlja. Njegov javno iskazani stid zbog granatiranja drevnog Dubrovnika, od iskona urešenog kultom ljepote i apoteozom boja, dobio je u vremenskom slijedu atribuciju našeg moralnog patrimonijuma.

Rječju, svojom etikom i svojom estetikom, Vojo Stanić je istinski vajar i afirmator crnogorskog identiteta i duha. Kreacije ovog autentikuma vremena, jedinstvene duhovne mudrosti i čestitosti, ovaploćuju El Grekovu misao: “Slikarstvo nije umjetnost, slikarstvo je duh.”

( Niko Martinović )