Sukob dvije Evrope u Briselu

Bio sam u više od 20 evropskih država ove godine i vidio sam dvije Evrope. U većem dijelu kontinenta i dalje ste u Evropi, gdje vas brzi vozovi odvode preko granica koje gotovo da ne primjećujete, dok lagano putujete između veoma integrisanih liberalnih demokratija odlučnih da sve preostale sporove riješe mirnim putem. Ali ako uđete u spori voz samo nekoliko sati prema istoku, provodićete vrijeme u skloništima i razgovarati s teško povrijeđenim vojnicima čije priče podsjećaju na one iz rovova Prvog svjetskog rata. Na telefonu mi je i dalje aktivna aplikaciju “Air Alarm Ukraine”, kako bi me upozorenja o vazdušnim napadima na ukrajinske gradove svakodnevno podsjećala na tu drugu Evropu.

Mnoge evropske zemlje i dalje imaju vlade koje se kreću između lijevog i desnog centra, često sa komplikovanim koalicijama, a ipak su uglavnom na ovaj ili onaj način posvećene stvaranju liberalnih demokratija i funkcionisanju Evropske unije. U Poljskoj, ove nedjelje smo slavili povratak jedne takve vlade na čelu sa Donaldom Tuskom, koja je zbacila populističku nacionalnu partiju koja je ozbiljno prijetila demokratiji te zemlje. Sa druge strane, populističke nacionalne partije ekstremne desnice ostvarile su značajne uspjehe, počev od izbora Đorđe Meloni za italijansku premijerku prošle godine, preko zabrinjavajućih uspjeha na regionalnim izborima Alternative za Njemačku (AfD) i nedavne izborne pobjede Gerta Vildersa u Holandiji. Mađarski lider Viktor Orban je agresivniji nego ikada dok radi protiv interesa i vrijednosti EU, dok istovremeno koristi sve prednosti članstva. (Breksitaši su makar bili dovoljno pošteni da napuste klub koji preziru).

Ove dvije Evrope će se politički sukobiti na važnom samitu EU koji danas počinje u Briselu. Ono što odluče značajno će uticati na krupnije pitanje u vezi sa tim da li idemo prema Evropi rata ili mira, diktature ili demokratije, dezintegracije ili integracije. Invazijom Vladimira Putina na Ukrajinu 22. februara 2024. okončan je period koji je počeo padom Berlinskog zida 9. novembra 1989. i sada smo u godinama formiranja novog perioda čije ime i karakter još ne znamo. U politici, kao i u odnosima, početak je bitan. Prvih nekoliko godina nakon 1945. postavile su osnovne parametre za evropski poredak koji je trajao decenijama, kao i godine odmah nakon 1989.

Intelektualno, evropski lideri su toga svjesni. To je tema hiljada političkih govora i seminara. Ruski rat protiv Ukrajine je značajno promijenio stavove prema bezbjednosti u državama kao što su Njemačka i Danska, da ne pominjemo Finsku i Švedsku, koje su nakon dugogodišnje neutralnosti pristupile NATO-u.

Međutim, emotivno, i u širem društvu, to je manje jasno. Ranije ove godine, jedan student na Gutingen univerzitetu pitao me je da li mislim da li će nastati cijela jedna evropska generaciju posvećena izgradnji bolje Evrope oblikovana pod uticajem najvećeg rata u Evropi od 1945.

Otad to pitanje postavljam širom kontinenta, ali odgovori nijesu ohrabrujući. Čak i u Češkoj Republici i Slovačkoj, ljudi odmahnu glavom i kažu “ne”. U zapadnijim zemljama, poput Italije, Španije, Portugalije i Irske negativan odgovor je još odlučniji.

To je djelimično zbog čvrstine evropskog poretka izgrađenog od 1945. godine, a koji je od tada proširen i produbljen. Ljudi koji žive u zemljama koje pripadaju NATO-u i EU još uvijek ne vjeruju da rat može doći do njihovih vrata. S gomilom problema kod kuće, od inflacije do borbe sa socijalnim sistemima, razumljivo je da oklijevaju da se suoče sa izazovima koji su svuda oko nas, od rata na istoku do migracionih pritisaka na jugu, od topljenja ledenog pokrivača na sjeveru do perspektive druge predsjedničke inauguracije Donalda Trampa na zapadu. A njihovi političari oklijevaju da im to direktno kažu, iz straha da neće biti ponovno izabrani.

Ljudi koji žive u zemljama koje pripadaju NATO-u i EU još uvijek ne vjeruju da rat može doći do njihovih vrata.

Rastrgnuta između te dvije Evrope, EU treba da se pozabavi mnogim od tih tema prije Božića. Na ovonedjeljnom Savjetu EU, lideri EU treba da donesu ključnu odluku o otvaranju članstva sa Ukrajinom, o nastavku vojne i finansijske podrške (naročito zato što je pomoć iz Vašingtona upitna), i da sastave budžet kako bi to bilo moguće. Međutim, Orban prijeti da će staviti veto na sve to. Takođe bi trebalo da razgovaraju o ratu između Izraela i Hamasa - oko kojeg je EU podijeljena i neefikasna, mada taj konflikt direktno prijeti odnosima unutar njihovih društava - kao i o bezbjednosnoj i odbrambenoj politici, temi koja je postala urgentna budući da se suočavamo sa mogućnošću Trampovog povratka u Bijelu kuću.

Sljedeće nedjelje, ministri finansija EU trebalo bi da se dogovore oko francusko-njemačkog kompromisnog dogovora o novim fiskalnim pravilima koja su toliko komplikovana i nejasna da ih je teško razumjeti. Ipak, budući ekonomski rast Evrope i radna mjesta koja nude životne šanse mladim Evropljanima zavisiće od njih.

Špansko predsjedavanje EU takođe teži postizanju sporazuma o novom EU paketu o migracionoj politici. Pitanje migracija uzburkava politiku većine evropskih zemalja. Italija je postigla dogovor sa Albanijom o obradi tražilaca azila u toj zemlji. Koaliciona vlada Njemačke uvodi stroži set politika o migraciji. U Francuskoj, vlada Emanuela Makrona je upravo pretrpjela bolan poraz u vezi sa novim zakonom o migraciji jer ga desnica nije smatrala dovoljno oštrim. (U tom pogledu, Britanija je tipična evropska zemlja, osim što toga nije svjesna i želi da to učini sama).

U osnovi svih ovih pitanja, koja su već dovoljno značajna sama po sebi, stoji još veće: može li demokratska, pravna politička zajednica od 27 veoma različitih zemalja, bez jednog hegemona, zaista ostati ujedinjena i dati rezultate? Pitanje reforme EU kako je ne bi mogli opstruirati odmetnici poput Orbana generalno se postavlja u kontekstu mogućeg proširenja za stvaranje Unije od preko 35 država članica, ali dilema već postoji. Evropska stranačka politika je rasparčana što znači rvanje ne samo sa 27 različitih nacionalnih interesa, već i sa dodatnim komplikacijama višestrukih koalicionih vlada. I da budemo jasni: svojevoljna nehegemonska unije ove vrste i razmjera nikada nije postojala u evropskoj istoriji, a nigdje u današnjem svijetu ne postoji ništa slično.

Koja će od dvije Evrope prevaganuti. To je pitanje koje postavljam svuda ove godine, jer naravno da istoričari moraju znati budućnost. Međutim, odgovor ne leži u neizbježnim istorijskim procesima već u nama. Od nas zavisi.

Tekst je preuzet iz “Gardijana”

Prevod: N. B.

( Timoti Garton Eš )