Vraneš i zločini Pljevaljske bitke
Fašisti su ubijali zarobljene partizane, među kojima i ranjene, koji nijesu uspjeli da se povuku iz grada nakon neuspjelog napada, a tokom sukoba srušili su i mnoge kuće. Stradali su i građani Pljevalja koji su pokušali da pomognu borcima, među kojima i apotekar Risto Vukotić, ali to predsjednik Opštine ne pominje, trn u oku su mu “komunistički pustolovi”...
Zagovornici četničke ideologije najmanje su pozvani da govore o žrtvama fašističkog terora, osim ako nijesu spremni da se pokaju i izvine.
To su poručili predsjedniku Opštine Pljevlja Dariju Vranešu iz Udruženje boraca narodno-oslobodilačkog rata i antifašista tog grada, nakon njegove nedavne izjave da je uzrok “svirepog zločina” nad mještanima pljevaljskih sela, počinjen u decembru 1941. godine nakon Pljevaljske bitke, “drugi svirepi zločin koji su komunisti učinili prema italijanskim vojnicima”.
“Što se tiče izjave aktuelnog predsjednika opštine Pljevlja gospodina Vraneša, Udruženje boraca narodno-oslobodilačkog rata i antifašista Pljevalja smatra da se radi o politikantskoj zloupotrebi žrtava fašističkog terora za dnevno političke svrhe kojom se pokušavaju abolirati ubice, fašistički zločinci, a krivica prebaciti na antifašistički oslobodilački pokret. Nažalost, u Crnoj Gori, sloboda nikada nije izvojevana bez žrtava, ali mislimo da su zagovornici četničke ideologije najmanje pozvani da i govore o njima i posjećuju njihove grobove osim ako ne namjeravaju da se na tom mjestu pokaju i izvinu. Na predsjedniku opštine je velika odgovornost i on bi trebalo da miri a ne svađa ljude u ovom gradu”, saopštili su “Vijestima”.
Vraneš je prošlog vikenda, tokom opela u selu Sažići, u pljevaljskoj Mjesnoj zajednici Crljenice, služenoj za stradale žrtve fašističke odmazde 7. decembra 1941. kada je ubijeno 67 mještana, većinom žena i djece, između ostalog kazao:
“Najmlađa žrtva Jelenka Terzić imala je svega 37 dana! Da bi znali i osjetili vrijeme u kojem živimo i našu budućnost mi se moramo osvrnuti na našu prošlost. Motiv ovog svirepog zločina je drugi svirepi zločin koji su komunisti učinili prema italijanskim vojnicima i on je bio uzrok za ovu odmazdu nad nevinim stanovništvom... Mi kao narod moramo da shvatimo da je potrebno da slijedimo ozbiljne ljude, a ne nikako pustolove. Neka nam događaji iz prošlosti budu opomena za buduće vrijeme”.
Vraneš je u izjavi za “Vijesti” ponovio da je zločinu u selu Crljenice prethodio zločin nad italijanskim vojnicima na Savinom laktu, na Jabuci, za šta su, tvrdi on odgovorni, “komunistički pustolovi”.
“Razumijem bijes gospode iz boračkog udruženja koji su konačno shvatili da je istina, koju smo inače svi znali, i zvanično izašla na svjetlost dana posle punih 82 godine. Pozivam sve koji su u bilo kakvoj nedoumici samo da pogledaju slike unakaženih tijela italijanskih vojnika koje su komunistički pustolovi pobili i izmasakrirali im tijela na Savinom laktu neposredno prije događaja u Crljenicama. Punih 82 godine zvanična vlast je ćutala o zločinu u Crljenicama upravo znajući ko je iziritirao italijanskog okupatora da izvrši ovako brutalnu odmazdu”, kazao je Vraneš, pojašnjavajući svoj raniji stav izrečen tokom govora nakon parastosa.
“Vijesti” su pitanja prvo uputila Vranešu, a tek onda tražile komentar Udruženja boraca narodno-oslobodilačkog rata i antifašista Pljevalja, pa priča o “bijesu gospode” pada u vodu.
Dan oslobođenja, Sveta Petka i svijeće za četnike
Ali, vodu pije priča o pokušaju prekrajanja istorije i izjednačavanja oslobodilačkog - partizanskog i kvinslinškog - četničkog pokreta, što nije prvi put da čini Vraneš, kadar Nove srpske demokratije. Vraneš je 20. novembra, kada Pljevlja slave Dan opštine - dan kada su partizani 1944. oslobodili grad od Njemaca i četnika, odao počast stradalim borcima za slobodu, a potom, svega dvadesetak metara od spomenika na Stražici, zapalio svijeće na mjestu jame u kojoj su, kako tvrde pojedini istoričari i političari, komunisti bacili 25 četnika...
On je tada istakao i da smatra da će 20. novembar zadnji put slaviti kao Dan opštine, s obzirom na to da je skupštinska većina nedavno usvojila 27. oktobar za novi praznik grada, dan kada se obilježava Sveta Petka. Za tu odluku lokalnog parlamenta neophodna je saglasnost Vlade...
Na pitanje “Vijesti” - da li u Zavičajnom muzeju postoje slike masakriranih italijanskih vojnika, koje pominje Vraneš, iz Udruženja boraca narodno-oslobodilačkog rata i antifašista Pljevalja su odgovorili da to to pitanje treba uputiti muzeju, i da bi tako imali jasnu sliku o tome.
Direktorica Zavičajnog muzeja Dijana Drobnjak kazala je da ta ustanova posjeduje slike iz vremena italijanske okupacije, ali nije mogla da kaže da li muzej posjeduje slike koje Vraneš pominje, bez detaljnije provjere.
Predsjednik druge boračke organizacije SOBNOR-a 1941-1945 Milenko Jović nije želio da komentariše Vranešove navode.
Zločini koje Vraneš ne pominje
O Vranešovom viđenju Pljevaljske bitke i počinjenih zločina, nijesu željeli da govore ni istoričari koje su “Vijesti” kontaktirale. Nezvanično su kazali da ne žele da se upliću u priču zasnovanu na djelima “opskurnih revizionista” i da je o Pljevaljskoj bici mnogo toga napisano u vrijeme dok su o dešavanjima mogli da svjedoče njeni učesnici...
Prema brojnim istorijskim izvorima, Pljevaljska bitka odigrala se 1. i 2. decembra, kada su partizani bezuspješno pokušali da osvoje grad...
Prve zločine, koje Vraneš ne pominje, počinili su okupatori - pripadnici italijanske divizije Pusterija. Prema brojnim svjedočenjima, fašisti su ubijali zarobljene partizane, među kojima i ranjene, koji nijesu uspjeli da se povuku iz grada, nakon neuspjelog napada. Tokom sukoba srušili su i mnoge kuće. Stradali su i građani Pljevalja koji su pokušali da pomognu borcima, među kojima i apotekar Risto Vukotić. O Vukotiću, čije ime danas nosi državna apotekarska ustanova u tom gradu, “Vijesti” su ranije pisale...
Ti zločini dogodili su se nekoliko dana prije navodnog “svirepog zločina komunista” nad zarobljenim italijanskim vojnicima, koji je Vraneš istakao tokom opela stradalim civilima.
Viđenje događaja i istoričara, odbornika Nove
Zločine okupatorske vojske počinjene prije 7. decembra i stradanja civila u okolnim selima ne pominje ni istoričar i odbornik Nove u lokalnom parlamentu Božidar Jelovac.
On tvrdi da u Zavičajnom muzeju postoje fotografije masakriranih italijanskih vojnika:
“Godinama se govori da je odmazda izvršena nad civilnim stanovništvom u Crljenicama zato što su partizanske snage na Savinom laktu 2. i 3. decembra 1941. vodile borbu sa Italijanima i nanijeli im gubitke. Željelo se prikriti šta se desilo 6. decembra”.
A tog dana, kako kaže Jelovac, masakrirani su italijanski vojnici.
“Do Pljevaljske bitke nigdje na ovim prostorima nije bilo sukoba između partizana i četnika. U Selu Bučje, u pribojskoj opštini, četnici i partizani su zajedno napali na karabinjersku stanicu i zarobili 20 italijanskih karabinjera. Te su karabinjere uoči Pljevaljske bitke upotrijebili da sijeku stabla i da blokiraju put Priboj - Pljevlja na prevoju Čemerno. Zarobljene Italijane preuzeli su pripadnici partizanskog bataljona Bajo Pivljanin. Nakon neuspjeha na Pljevaljskoj bici i velikih gubitaka, ti karabinjeri su odvedeni na Jabuku, i na putnom pravcu Prijepolje - Pljevlja, 6. decembra uveče, masakrirani. Fotografije postoje u Zavičajnom muzeju. Sedmog izjutra naišla je italijanska kolona iz Prijepolja i zatekli su mrtve i masakrirane pripadnike, i odmah su krenuli u odmazdu. Civilno stanovništvo bilo je zatečeno i nije se nadalo tome”, rekao je Jelovac, istakavši da osuđuje gnusan zločin italijanskih vojnika nad nedužnim mještanima Crljenica, ali da se “konačno mora saznati razlog zbog čega je to urađeno”.
“Postavlja se pitanje zašto je zarobljenike neko likvidirao na putu i čija je to bila namjera. Zašto je to neko uradio, kada je znao da će doći do odmazde nad nedužnim civilima”.
Jelovac tvrdi i da posjeduje video svjedočenje jednog mještanina o ubistvu i masakriranju zarobljenih italijanskih vojnika...
Pljevljak Drago J. Lončarević u svojoj knjizi “Posledice Drugog svjetskog rata u Crljenicama”, objavljenoj 2010. godine, piše da “mnogi sudionici smatraju da je je ubijanje italijanskih vojnika bio glavni razlog tragedije u Crljenicama”.
Kaže da je taj događaj opisao i “jedan preživjeli italijanski vojnik” u svojoj knjizi “Crni orlovi sa visokih planina”.
Zasjeda na Savinom laktu
“Pobjednička istorija”, kako je danas često nazivaju oni koji pokušavaju da izjednače partizanski i četnički pokret, govori o Savinom laktu i odmazdi nad civilnim stanovništvom koja je uslijedila. Prema istorijskim izvorima, nakon napada partizana na Pljevlja, iz Prijepolja je kao pomoć upućena italijanska motorizovana kolona. Na Savinom laktu partizani su postavili zasjedu i tom prilikom zarobljeno je više od 60 italijanskih vojnika. Italijani nijesu uspjeli da se probiju ka Pljevljima ni narednog dana, uz više desetina mrtvih i ranjenih. Treći napad je navodno bio uspješan i 4. decembra Italijani su uspjeli da potisnu partizanske snage, a potom na putu ka Pljevljima 6. i 7. decembra pobiju više od stotinu stanovnika okolnih sela, uglavnom žena, staraca i djece.
Novinar “Vijesti” je prije četrdesetak godina slušao svjedočenja učesnika Pljevaljske bitke iz durmitorskog kraja - da se pričalo o ubijanju manjeg broja zarobljenih italijanskih vojnika, ali da to lično nijesu vidjeli...
Koga krive za Bukovicu, Brezu i ostale četničke žrtve
Iz Udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata i antifašista Pljevalja postavili su hipotetičko pitanje “zagovornicima četništva, iako znamo da tamo neće otići”, koga će okriviti za žrtve ako odu, na primjer, na stratište u Bukovici gdje su kvislinške četničke jedinice ubile 1.500 nevinih civilnih žrtava.
“Koga će okriviti ako odu na Sjenjak kod Pljevalja ili Brezu kod Kolašina gdje je strijeljano nekoliko stotina rodoljuba koje su u italijanske zatvore odvele baš kvislinške četničke formacije koje su bile vjerne sluge fašista sve do kapitulacije Italije 1943. a i kasnije? Šta će reći ako odu na grobove majki Pljevalja, majke porodice Tasovac, majke porodice Stamenić, majke Miše Janketića, majke Radomira Matovića, žene koju je crna četnička trojka tri puta streljala za 24 sata? Svih onih majki koje su od kuće i djece odveli četnici i čiji se grobovi ne znaju”.
Najavljuje ulicu po ratnom predsjedniku opštine
Vraneš je poručio da vjeruje da “gospodu iz boračkog udruženja” iritira i pomen i javna zahvalnost, koju je izrekao prema tadašnjem predsjedniku opštine Pljevlja Bogdanu Nenadiću.
“Omiljenom Pljevljaku na čije je vapaje i molbe prema Italijanima prekinuta dalja odmazda nad civilima. Čovjeku čijom su zaslugom spašeni mnogi životi a koga su upravo komunisti označili kao klasnog neprijatelja i bez suda i suđenja ubili u Novom Pazaru 1945. bez prava da mu porodica zna za grob. A možda iz boračkog udrużenja i naslućuju inicijativu građana da jedna od pljevaljskih ulica dobije ime ovog velikog Pljevljaka, prvog predsjednika opštine koji je na neposrednim izborima 1933. ubjedljivo pobijedio. Omiljenog Pljevljaka koji je kao predsjednik opstine živio kao podstanar i koji je bio najuspješnijeg presjednik opštine Pljevlja do sada. Istina i pravda jesu spore ali su dostižne, istinsko pomirenje bez frustracija i pogled u budućnost”, rekao je Vraneš “Vijestima”.
Neuspjeh oslabio partizane i ojačao četnike
Pljevlja je, prema istorijskim izvorima, 1. decembra 1941. napalo više od tri i po hiljade partizana, i riječ je o najvećoj bici u okupiranoj Jugoslaviji te godine.
Grad je branio italijanski garnizon sa više od dvije hiljade vojnika, a teške borbe vođene su do 2. decembra u zoru, kada su se partizani povukli iz zauzetih djelova grada.
U borbama su ubijena i ranjena 252 italijanskih vojnika, a zarobljena 84 i 4 oficira. Partizani su imali 218 mrtvih i 269 ranjenih boraca.
Neuspeh je demoralisao veliki broj boraca, pa ih se oko 2.500 vratilo kućama, a samo 700 ostalo u jedinicima.
Partizansko rukovodstvo zaključilo je da su razlozi za neuspjeh bili višestruki, a kao glavni naveden je što su tek formirane jedinice bez dovoljno iskustva i artiljerije frontalno napale dobro utvrđenog i višestruko bolje opremljenog i naoružanog neprijatelja.
Poraz na Pljevljima doveo je do slabljenja partizanskog pokreta u Crnoj Gori i istovremeno jačanja četnika....
Apotekar strijeljan zbog pomoći ranjenima
Apotekara Rista Vukotića strijeljali su Italijani tokom Pljevaljske bitke jer je pružao pomoć ranjenim partizanima.
“Vijesti” su ranije objavile da je Vukotić u Carigradu završio apotekarsku školu i bio prvi visokoškolovani Pljevljak.
Ostalo je zapisano da mu je po povratku u Pljevlja 1901. godine priređen veličanstven doček, kojem je prisustvovao veliki broj ljudi, čak i sandžački paša.
Prvu apoteku u Pljevljima otvorio je 1875. godine turski vojni ljekar Besim efendija. Apoteka je u njegovom vlasništvu bila sve do 1912. kada je otišao u Tursku. Apoteku je preuzeo Vukotić koji je radio kao pomoćnik kod Besima. Vukotić je u njoj radio sve do smrti...
( Slavko Radulović )