Epidemija nikotinske zavisnosti: Sve više maloljetnika izloženo otrovu iz običnih i e-cigareta, nargila i vejpova

Dvadesetogodišnji Miloš je prvi put probao duvanske proizvode u sedmom razredu, u dvorištu osnovne škole, a već na maturi pušio je dnevno paklicu i po cigareta.

Iako je još kao dječak bolovao od bronhitisa, a u porodici ima pušače, želja da se uklopi u društvo i slijedi trendove vršnjaka, uvukli su ga u zavisnost od nikotina. Priznaje da ima želju da ostavi cigarete, jer pušenje opterećuje njegov skromni studenski budžet, ali i tvrdi da ga duvan, pogotovo uz kafu ili alkoholno piće, “smiruje”.

Kaže i da je više puta, “baš kao i većina drugara”, preskočio doručak da bi sačuvao novac za cigarete. Roditelji u početku nijesu primjećivali, ali su kasnije zbog mirisa duvana na garderobi shvatili da je pušač, čemu su se usprotivili.

Miloš kaže da veliki broj njegovih vršnjaka sada slijedi i neke druge “trendove”, kao što su e cigarete, a da neki već godinama odlaze u nargila barove.

Statistika Instituta za javno zdravlje (IJZ), kada je u pitanju broj pušača među maloljetnicima i mladima, je poražavajuća. Inspektori, sa jedne strane, tvrde da su nemoćni da iskontrolišu prodaju duvanskih proizvoda maloljetnicima, dok država po ugledu na razvijene zemlje još ne zabranjuje e cigarete ili makar njihovu upotrebu u zatvorenim javnim prostorima.

Očekivano trajanje života pušača je deset godina manje u poređenju sa nepušačima, a polovina korisnika duvana će izgubiti 20 godina zdravog života prije nego što umre od bolesti povezanih sa upotrebom duvana, upozorila je Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) u dokumentu još iz 2021.

U dodiru sa cigaretama i prije sedme godine

Prema podacima iz Globalnog istraživanja upotrebe duvana među mladima, skoro jedan od pet stanovnika Crne Gore uzrasta između 15 i 24 godine aktivno puši, dok je svaki deseti nekad konzumirao duvanske proizvode.

Među mladima koji imaju između 12 i 15 godina, čak 39 odsto je onih koji su pušili cigarete nekada u životu.

Podaci su, takođe, pokazali da je najviše učenika, starosti od 13 do 15 godina eksperimentisalo sa cigaretama (prvi put probali cigarete) između 12 i 13 godina starosti (29,4 odsto), a zatim između 14 i 15 godina (26,3 odsto).

Oko 21,4 odsto učenika navelo je da su eksperimentisali sa upotrebom duvanskih proizvoda sa sedam i manje godina, i to značajno više dječaci, nego djevojčice.

Kada je riječ o šesnaestogodišnjacima, podaci ESPAD-a pokazuju da je 35 odsto učenika u Crnoj Gori probalo cigarete bar jednom, do svoje šesnaeste godine (37 odsto ukupnog broja dječaka, a 32 odsto djevojčica).

“Istraživanje je pokazalo da skoro svaki šesti učenik, šesnaestogodišnjak u Crnoj Gori aktuelno konzumira cigarete. Svaki deseti učenik u Crnoj Gori puši svakodnevno, dok svaki pedeseti puši više od pakle cigareta svakog dana. Pet procenata djevojčica je manje nego dječaka među aktivnim konzumentima cigareta, i to u kategoriji svakodnevnog pušenja. Pri tome, evidentno je da su dječaci zastupljeniji u strukturi svakodnevnih konzumenata duvanskih proizvoda, u odnosu na djevojčice. Međutim, važno je ukazati da su podaci istraživanja u populaciji odraslih pokazali da u populaciji žena, starosti od 18 do 24 godine, ima za jedan odsto više žena, nego muškaraca koji konzumiraju duvanske proizvode”, odgovorili su “Vijestima” iz Instituta za javno zdravlje (IJZ).

Tvrde da posljednji podaci pokazuju da je svaki peti učenik probao elektronske cigarete bar jednom do 16. godine.

Ovo istraživanje sprovedeno je 2018, godinu prije usvajanja Zakona o ograničavanju upotrebe duvanskih proizvoda, kojim je pušenje tradicionalnih cigareta zabranjeno u zatvorenom prostoru.

Upravo od tada kreće masovnija upotreba novih duvanskih proizvoda među mladima, o čemu ne postoje nova istraživanja i statistika.

U IJZ procjenjuju da je upotreba novih duvanskih proizvoda značajno povećana u odnosu na podatke istraživanja, ali ne preciziraju za koliko.

Kancerogene arome iz e cigareta

Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) je sačinila specijalan izveštaj o elektronskim cigaretama i sličnim proizvodima koji se koriste za pušenje. Još je na nivou tadašnjih znanja (izvještaj je predstavljen 2016. godine) bilo jasno da se u tečnosti (aerosolu) elektronskih cigareta nalazi ogroman broj hemijskih supstancija, od kojih su mnoge toksične, te mogu inicirati patološke promjene u organizmu.

“Danas se autori, u potpunosti, slažu da su evidentne intezivne promjene na ćelijama mozga, kao i vrlo brzo stvaranje zavisnosti od nikotina sa svim prepoznatim efektima (sadržaj se dobija ekstrakcijom nikotina iz duvana, čija koncentracija može da se kreće od od 0 do 24-36mg po mL što predstavlja vrlo visoke koncentracije nikotina)”, navode iz IJZ.

Tvrde da se intenzivne promjene na plućima dešavaju zbog sastojka koji se zove diacetil, usljed čijeg djelovanja se razvijaju trajna oštećenja plućnog tkiva, kojim se povećava rizik za nastanak raka pluća.

Proizvođači uređaja za isporuku nikotina obično dodaju arome tečnostima iz kojih nastaje nikotinski aerosol, koji, pored nikotina, sadrži isparljiva organska jedinjenja, teške metale kao što su nikl, diacetil, arome i druge ultrafine partikule koje se opisuju kao “štetne” ili “potencijalno štetne”, kancerogene i mogu uzrokovati teške bolesti pluća, poručuju iz IJZ.

Stručnjaci širom svijeta upozorili su da kod mladih korišćenje e cigareta izaziva zavisnost i djeluje na smanjenje pažnje i efekte učenja, kao i na kontrolu impulse.

Posebno naglašavaju negativne efekte po zdravlje koje izazivaju arome, kojih ima više od 8.000, sadržanih u tečnostima tih duvanskih proizvoda, a čiju upotrebu je zabranila Američka uprava za hranu i ljekove.

Maloljetnici lako dolaze do nargila

U Crnoj Gori postoje ugostiteljski objekti u kojima se konzumira nargila, a arome i oprema se slobodno prodaju online. Na različitim sajtovima u ponudi je i duvan za žvakanje, koji i maloljetnici mogu kupiti za svega sedam eura, kao i vejpovi sa različitim aromama. Postoje i profili na društvenim mrežama preko kojih je moguće iznajmiti nargilu, što mladi koriste za rođendane ili slična slavlja.

Iako je zakonom zabranjena upotreba nargila među maloljetnicima, srednjoškolci, pogotovo stariji, česti su posjetioci barova u kojima se puši nargila, što potvrđuju i fotografije na Instagramu i drugim socijalnim platformama.

Iz IJZ pojašnjavaju da su nargile jedan od “novih duvanskih proizvoda” koji vrlo često koriste i djeca, a čiji je osnovni sastojak duvan.

“Za razliku od duvana u cigaretama, duvan za nargile može imati različite ukuse, što se dopada mlađim potrošačima. Taj duvan, takođe, proizvodi aromatičan dim koji je lakši i prijatniji za udisanje od duvanskog dima. Međutim, važno je naglasiti da su dodaci aditivi, koji ostvaruju dodatni negativni efekat po zdravlje korisnika”, tvrde u IJZ.

Poručuju da upotreba nargila ima komplikacije po organizam, naročito mladih.

“Istraživanja su potvrdila da se nargilama unesu dosta visoke koncentracije katrana, CO i nikotina, zatim veće koncentracije arsena, olova i nikla, a ove supstancije djeluju kancerogeno i toksično na organizam. Ovi štetni sastojci dima iz nargila koji izazivaju maligna i druga oboljenja ne filtriraju se prolaskom dima kroz vodu, a dim koji se udiše je štetan i utiče na srce i pluća”, navode iz IJZ.

Pušenje nargile traje od 30 minuta do sat vremena, čime se produžava izlaganje mladih toksinimai štetnim hemikalijama.

Kako pušenje nargile podrazumijeva dubok udisaj i izdisaj, pospješuje se negativan uticaj koji SZO izjednačava sa upotrebom paklice cigareta.

Inspektori nemoćni da riješe problem

Kontrola inspektora na terenu pokazala je da je skoro pa nemoguće utvrditi prodaju duvana maloljetnoj osobi.

To priznaju iz Uprave za inspekcijske poslove (UIP). Pojašnjavaju da je inspektor u obavezi da nepravilnost konstatuje u momentu same prodaje duvanskog proizvoda licu mlađem od 18 godina.

“Pritom se i postavlja pitanje identifikacije osobe koja kupuje proizvod, jer se često dešava da to lice navodi da nije ličnu kartu ponijelo sa sobom, zbog čega se ne može utvrditi njegova starost, odnosno da li je mlađe od 18 godina”, ističu iz Uprave.

Kazali su da je sa tim problemom upoznato i Ministarstvo zdravlja, kao resorno za donošenje Zakona o ograničavanju upotrebe duvanskih proizvoda.

(Tekst urađen i podržan u okviru implementacije SZO/FCTC 2030 Projekta za podršku implementacije Okvirne konvencije za kontrolu upotrebe duvana)

( Ana Komatina )