Deset najboljih filmova 2023: Kanadski film najbolji, Hičkok i dalje u vrhu

10. The Killer (Ubica) - David Fincher

Kao što je to bio slučaj sa prethodnim režiserovim djelom, Mank, koje je zauzelo ovo isto mjesto na listi za 2020, razlog zašto se Fincherov The Killer nalazi među odabranim filmovima za 2023. ne leži u nekom unutrašnjem kvalitetu filma, nego u njegovoj simptomatološkoj zanimljivosti. Zamorni kritičarski stereotip je da je Fincher, i pored određenih narativnih mana, zapravo veliki stilista, da se njegova strateška prednost nalazi u domenu stilizacije koji može da prekrije ostale nedostatke i opet potvrdi povlašteni režiserov autorski položaj.

U tom pogledu, The Killer pruža lijepu priliku da se takvo uvriježeno mišljenje efektno pobije: naime, u ovom ostvarenju, Fincher je ‘sveden’ samo na stil, s obzirom da je scenario Andrewa Kevina Walkera u najboljem slučaju tako koncipiran, ali to ne podrazumijeva da ćete u njemu naći makar i tragove briljantnosti ili posebne virtuoznosti. Štoviše, usredsređen samo na stilsku signaturu, The Killer je tek onda beznadežno isprazan.

No, baš u tome se film i pokazuje kao spomenuti simptom jednog neugodnog stanja, vezanog za provjerene autore kada se oni upoređuju sa starim majstorima. Pa tako, u komparaciji sa očiglednim uzorom, Le Samouraï (1967), Fincherov mise-en-scène izgleda tek bijedno trivijalan u odnosu na Melvilleov transcedentalni stil. Kao što i, da zahvatimo širi kontekst, Scottov abominalni Napoleon i Nolanov Oppenheimer izgledaju naročito blijedo kada se sagledaju unutar kubrikijanske paradigme. Kao što i Scorsesejev Killers of the Flower Moon ne može čak da dosegne ni do Fordovih vesterna iz njegove najslabije, završne revizionističke faze.

9. Leave the World Behind (Ostavi svijet pozadi) - Sam Esmail

Postoji uvijek nešto gotovo perverzno u nastojanju Hollywooda da eksploatiše Apokalipsu u entertejment svrhe: kapitalistička mašinerija nikada se nije ustručavala da (zlo)upotrebi ni mračne želje, ni mračne strahove. Iako je naišao većinom na negativne kritike, Leave the World Behind ipak intrigantno pokušava da svoju retoriku podesi unutar ominoznijeg sadržaja u tom apokaliptičnom tonu, usvojenom nedavno u Hollywoodu.

Za Esmaila, mala, prislino stvorena zajednica (sastavljena od dvije sasvim različite familije), postaje središte globalne drame haosa, dezintegracije i sloma. U prostoru kreiranom proliferacijom teorija zavjera i medijske blokade, gubi se orijentir za razumijevanje svijeta: Apokalipsa svoju najironičniju dimenziju dobija kada uskrati interpretativnu transparenciju onima koji prolaze kroz nju. Zato Esmail i može svoj film da završi malim hepi endom: makar će Rose (Farrah Mackenzie) moći da pogleda posljednju epizodu posljednje sezone Friends.

8. The Holdovers (Ostavljeni) - Alexander Payne

Ništa u The Holdovers nije posebno originalno - štoviše, film profitira na referencijalnom podsjećanju na, recimo, klasik Dead Poet’s Society - ali to i nije bio primarni režiserov cilj: za Payneovo ostvarenje je naročito važna određena vrsta nepretencioznosti, mada su obrađene teme snažnog egzistencijalnog karaktera. U vremenu Božića, sticajem okolnosti, ali i svojevrsnom sudbinskom determinacijom, troje različitih ljudi biće ostavljeni u praznično praznoj školi, da pronađu snagu nove komunikacije koja treba da otkrije nešto novo i drugačije u svima njima.

Payneov film je melanholična posveta sedamdesetim u rekreaciji koja je koliko filmofilska, toliko i svjetonazorska. Ako The Holdovers posjeduje i raznježujuću dozu nostalgije, to je prevashodno jer pokušava da dočara duh u kojem je još uvijek bilo moguće da potraga za vlastitim identitetom bude koliko duhovita, toliko i filozofska meditacija između bunta i rezignacije.

7. Cuando acecha la maldad (Kada zlo vreba) - Demián Rugna

Kao i prošlogodišnji australijski Talk To Me, i argentinski Cuando acecha la maldad pokušava da u okoštale horor trope unese svježinu originalnosti. Radi se o postupku čiju kreativnost valja naročito cijeniti, čak iako završni produkt ne mora do kraja realizovati početni potencijal: u žanrovskom kontekstu, inovacija prerasta u posebno dragocjeni kvalitet.

Originalnost do koje Rugna dolazi u Cuando acecha la maldad vezana je mitologiju živih mrtvaca koja napušta teren uobičajene ili romerovske zombi etiologije, stavljajući akcent na manje istraženi oblik demonske posjednutosti. Upravo zbog tog novog mitosa u generički već propitanom žanrovskom prostoru, Rugnin film posjeduje i snažni svjetonazorski impuls, pa je i izgrađeni dijegetički prostor dovoljno pomjeren da izbjegne već shematizovane semantičke poente u zombi-narativima, čime autorove visceralne poente - repulzivno otjelovljene u zaraznom tijelu demonijaka - dobijaju mučnu egzistencijalnu konotaciju.

6. Anatomie d’une chute (Anatomija jednog pada) - Justine Triet

Pobjednik Kanskog festivala, Anatomie d’une chute je whodunnit koji je urađen u formi bračne melodrame, i obratno. Pošto se ubistvo ili smrt događaju u sniježnom, alpskom ambijentu, autorica Triet kao da preuzima distanciranu analizu kao dominantno sredstvo vizuelnog opisa: upečatljivost Anatomie d’une chute upravo i počiva na toj hladnoj intonaciji koja, iz najpodesnijeg ugla, sagledava ljude i događaje.

Iz najpodesnijeg ugla ovdje jednostavno znači da Triet relativnu jednostavnost krimi zapleta uvijek ispunjava ambivalentnim melodramskim nabojem, tako da svaki sljedeći narativni pokret umjesto da zatvara enigmu, samo uvećava kompleksnosti i protivrječnosti jednog promašenog braka. Jasno je da legalna procedura ne može da razriješi psihološku pozadinu: sudska drama je tek jedan od faktora u složenom procesu pronalaženja motiva. Štoviše, Anatomie d’une chute implicira da i otkrivanje motiva - tog ključnog detalja u mozaiku zločina - možda ne bi sasvim rasvijetlilo zaplet koji strukturiše dramu na kojoj počiva film.

5. Poor Things - Yorgos Lanthimos

Iako nije estetski potentan kao režiserovi najbolji filmovi, The Killing of a Sacred Deer i, naročito, The Favourite, Poor Things svejedno potvrđuje položaj Lanthimosa kao jednog od trenutno najvažnijih svjetskih auteura. Ako filmu - za razliku od njegovih prethodnika - nedostaje malo više koncentracije, to je zato jer je Lanthimos bez ostatka na strani ekscesa: u Poor Things svega ima previše, i parabole, i seksa, i stilističke bravuroznosti, da bi semantičko polje bilo preciznije ili koherentnije zaokruženo.

S obzirom na to da je već sama fabula suštinski pomjerena kroz reinterpretaciju Frankensteina kao prevashodno prosvjetiteljskog a ne horor teksta, režiserov avangardni pridstup, paradoksalno, više djeluje kao vrsta redundance nego eksperimentalne dekonstrukcije.

U tom smislu - još jedan paradoksalni uvid - Lanthimos sa Poor Things svog najbližeg pratioca - i po frontalnom pobijanju mimetičke perspektive i po napadnoj alegorizaciji - nalazi, od svih filmova, baš u Barbie Grete Gerwig: sličnosti između dva ostvarenja su mnogo veće od intonacijske razlike koja se pojavljuje u disproporciji između ideološki pozitivnog praćenja razvoja ženske (samo)svijesti i uvijek subverzivno problematične verifikacije razvoja ženske seksualnosti u njenoj inherentnoj transgresivnosti.

4. El Conde (Grof) - Pablo Larraín

Još od čuvenog Marxovog poređenja kapitalizma sa vampirom, figura krvopije je postala sredstvo snažne simboličke vrijednosti. Košmarna snaga vampira ne nalazi se samo u njegovoj jezovitoj inkarnaciji, nego i u rasprostranjenoj konotaciji koja izuzetno indikativno ulazi u prostor ekonomije, finansija, politike i ideologije: metafora o isisavanju krvi je moćno adekvatna i zlokobno primjenjiva u različitim kontekstima.

Larraín se ovdje odlučuje za preokretanje metafore u doslovni trop, štoviše u ‘denotaciju’: u El Conde, general Pinochet (Jaime Vadell) nije poput, nego zaista jeste vampir koji još od Francuske revolucije širi svoj zloguki uticaj i eksploatiše živote nesrećnih podanika. Iako se može činiti da ovakav režiserov manevar čini isuviše čitljivom ideološku dimenziju filma gdje se singularna politička situacija može objasniti opskurnim metafizičkim segmentom, Larraín sve vrijeme uspjeva da El Conde drži u dovoljno oneobičenim, nadrealnim i ironičnim vodama, tako da nikada ne dolazi do smanjenja intenziteta značenjske profilacije.

3. May December - Todd Haynes

Hrabrost Haynesa, ali i glavnih glumica Natalie Portman i Julianne Moore u May December, lako je uočiti: neophodno je samo zamisliti preokrenutu rodnu konstelaciju, i shvatiti da bi bilo nemoguće snimiti film u toj verziji. Ali, hrabrost režisera i ekipe ne ogleda se samo u spremnosti da se uhvate u koštac sa pričom o zlostavljačici Gracie (Moore) koja, nakon zatvora, nastavlja ‘normalno’ da živi sa Joeom (Charles Melton), svojim nekad maloljetnim supružnikom, nego i u odabiranju smjera koji ionako uznemirujuću priču smješta u još radikalniji okvir, koji je po svojoj suštini - metapoetski.

Naime, Haynes insistira na svoj kontroverznosti metod procedure glumice Elizabeth (Portman) koja koristi svaku priliku da što više spozna i uživi se u krajnje problematični lik seksualne predatorke. Uz pomoć sjajne muzike Michela Legrandea iz izvanrednog Loseyevog The Go-Between (1971) koja je dobila novi aranžman, režiser ‘potcrtava’ dramatičnost tih antropoloških i socijalnih poenti, što sve ima kulminaciju u završnoj inscenaciji: repeticiji scene u kojoj Elizabeth pokušava da što realnije odigra Gracie dok zavodi i ‘trenira’ Joea.

2. My Name Is Alfred Hitchcock (Moje ime je Alfred Hitchcock) - Mark Cousins

Kritička literatura o Hitchcocku je postala nepregledna, neka vrsta borhesovske labirintske biblioteke u kojoj se odvija beskonačni dijalog i interpretativna ekstaza (ili delirijum, kako vam draže). Cousinsov kompetentni dokumentarac My Name Is Alfred Hitchcock pokušava da ‘preokrene’ tu hermeneutičku situaciju: ovdje će ‘sam’ Hitchcock - koga vokalno dočarava Alistair McGowan - tumačiti vlastite scene, kadrove i motive, on postaje sam svoj kritičar.

Cijela postavka - i pored sve očiglednosti gimmicka - nije toliko fikcionalna, s obzirom da se nešto slično već odigralo u Truffautovoj knjizi koja, bez obzira na sva ustručavanja, izbjegavanja i ironična zaobilaženja, i dalje predstavlja najpotpuniju (poetičku) ispovijed Majstora saspensa. U najboljim trenucima, My Name Is Alfred Hitchcock funkcioniše kao intrigantni ilustrovani katalog, kao mali, ali dragocjeni leksikon opsesivnih režiserovih motiva: organizujući svoj dokumentarac uz pomoć šest velikih autorovih ‘tema’ - Bjekstvo, Želja, Samoća, Vrijeme, Ispunjenje, Visina - Cousins (dubinski) zahvata nešto od sublimnosti Hitchcockove estetike.

1. Les chambres rouges (Crvene sobe) - Pascal Plante

Planteova stilizacija je hladna, opservacija precizna, intonacija analitička, naracija strogo proceduralna: u priči koja se bavi monstruoznim ubistvima tinejdžerki u ‘crvenim sobama’ dark weba, da li ovakav mise-en-scène ublažava stvari, jer aktuelni zločin direktno ne prikazuje, ili upravo čitavu problematiku čini još strašnijom i potresnijom, budući da se u krajnje realističkoj stilizaciji ostavlja prostor za imaginarni i imaginativni višak koji jedini i može da prizove neizgovorljivo Zlo.

Kanadski Les chambers rouge je studija o modelu Kelly-Anne (Juliette Gariépy) koja je opsjednuta suđenjem čovjeku koji je najvjerovatnije počinio strašne zločine: fascinacija Zlom glavne junakinje je i fascinacija Zlom svakog gledaoca koji se mora suočiti sa implikacijama vlastite involviranosti u (fikcionalnim) narativima patološke seksualnosti: film je mračno ogledalo koje reflektuje i naš lik, ne samo onih koji su uključeni u dijegezu.

Između ubice i žrtve je čitava jedna siva zona projekcija i ustuknuća, znatiželje i zgroženosti. Kelly-Annin nick je Lady of Shalott (na njenom kompjuteru je slika John Atkinson Grimshawa, a ne mnogo poznatije Waterhouseovo remek-djelo): Tennysonov lik koji ne može da gleda u svijet direktno, nego samo u ogledalu.

Les chambers rouges briljantno rekonstruiše medijsko-tehnološku situaciju koja prerasta u egzistencijalnu, u kojoj ogledanje šalje poruku na realnu adresu: ključna scena u filmu je kada ‘junakinja’, zatvorena u svojoj ‘kuli’ sa slučajnom prijateljicom, gleda snuff snimak. Planteov film vizuelno počiva ne na iščitavanju tog snimka (koji se neće vidjeti), nego na onom što zamjenski, spekularno stoji umjesto užasa - licu same Kelly-Anne.

( Aleksandar Bečanović )