Nelikvidnost raste brže od ekonomije

Nelikvidnost crnogorske privrede na kraju prošle godine iznosila je 1,18 milijardi eura, to su potraživanja koja povjerioci pokušavaju naplatiti blokadom računa. U blokadi je, prema podacima Centralne banke, bilo skoro 20 hiljada pravnih lica, ili svako peto preduzeće.

U odnosu na kraj 2019. godine, kada je vrijednost prinudne naplate iznosila 641 milion, nelikvidnost je porasla za 84 odsto. U istom periodu brutodomaći proizvod (BDP) je povećan sa 4,95 milijardi na 6,6 milijardi, koliko je procijenjen na kraju prošle godine, što je rast od 34 odsto.

U ekonomskoj teoriji se smatra veoma zabrinjavajućim kada nelikvidnost raste po većim stopama od BDP-a, jer to ukazuju na krizu privrednog poslovanja, visok rizik za naplatu potaživanja i rast nepovjerenja među privrednicima.

Na pitanja “Vijesti” o ovom problemu iz Centralne banke su kazali da je svaki rast nelikvidnosti zabrinjavajući, ali kada se pogleda struktura nelikvidnosti, zabrinutost nije tolika jer se većina potraživanja odnosi na 50 najvećih dužnika koji su godinama u blokadi i čiji dugovi se samo gomilaju. Ima firmi koje su u blokadi i 20-ak godina.

Iz Unije poslodavaca (UPCG) smatraju da rast nelikvidnosti jeste zabrinjavajući i da je jedan od kjučnih problema, zbog čega predlažu hitno donošenje novih zakonskih rješenja koji bi pojednostavili naplatu potraživanja i omogućili automatski stečaj.

Za četiri godine privreda imala previše šokova

Iz CBCG navode da je crnogorska privreda u posljednje četiri godine prošla kroz nekoliko eksternih šokova, koji su svi negativno uticali na poslovanje preduzeća.

“Smanjenje prihoda i povećanje troškova poslovanja zbog uticaja pandemije koronavirusa, konflikta u Ukrajini i povezane energetske krize, zatim visoka inflacija i rast kamatnih stopa usljed normalizacije monetarne politike ECB-a, tekuća međunarodna neizvjesnost zbog situacije u Izraelu i usporavanje globalnog rasta i sl., u prethodnom periodu su jednim dijelom doprinijeli rastu nelikvidnosti realnog sektora u Crnoj Gori. Takođe, značajan uticaj na iznos blokade ima i struktura preduzeća u blokadi. Naime, visoka koncentracija duga u okviru malog broja dužnika, kao i dugoročnost blokade, ukazuju da se u evidenciji ove statistike gomilaju blokade starih dužnika, za koje je malo vjerovatno da će izaći iz blokade bez značajnog restrukturiranja”, naveli su iz CBCG.

Polovinu duga napravilo 50 preduzeća

Kako su kazali na 50 najvećih dužnika, što je 0,3 odsto ukupnog broja privrednih subjekata, odnosi se 51,47 odsto ukupnog duga.

“Svako povećanje nelikvidnosti je faktor koji zabrinjava. Međutim, ako se uzme u obzir dinamika i struktura blokade, kao i nedovoljno jasna evidencija stvarnih novododatih blokada u realnom vremenu, onda se zabrinutost po ovom pitanju može djelimično relaksirati. Navedeni problem se kumulirao u dužem vremenskom periodu, a za njegovo rješavanje je potreban sveobuhvatni pristup. Između ostalog, potreban je angažman i nadležnih pravosudnih instanci, odnosno mehanizam za iniciranje rješavanja nagomilanih potraživanja, ili pokretanje stečaja subjekata koji ne mogu da nađu riješenje za ponovno uspostavljanje radnih procesa”, naveli su iz CBCG.

Centralna banka je od oktobra na svom sajtu aktivirala sistem koji omogućava svakodnevno praćenje informacija o blokadi transakcionih računa izvršnih dužnika, umjesto dosadašnje prakse objavljivanja tih podataka jednom mjesečno. Time se privrednicima omogućava da unaprijed provjere likvidnost potencijalnih poslovnih partnera.

Poslodavci zabrinuti, traže hitnu reakciju

Iz Unije poslodavaca navode da rastući trend nelikvidnosti realnog sektora, mjeren posljedičnim rastom broja preduzeća čiji su računi u blokadi, predstavlja jedan od ključnih problema s kojima se Crna Gora suočava duže od deset godina.

“Kada se analiziraju dostupni podaci, lako je uočiti rastući trend i po pitanju broja dužnika i ukupnog iznosa duga, što ukazuje na problem hronične nelikvidnosti koja još uvijek traje, a s kojom Crna Gora nije uspjela da se izbori u ovih 11 godina koliko CBCG objavljuje navedene izvještaje. Imajući u vidu podatke CBCG na koje ukazujete, jasno je da se trend rasta broja blokiranih preduzeća u Crnoj Gori nastavio i narednih godina, dostižući alarmantnu brojku”, naveli su iz Unije poslodavaca.

Iz ove organizacije poslodavaca navode da godinama ukazuju na povećanje ovog problema da su o njemu imali brojna saopštenja, strateška dokumenta i javne nastupe u kojima konstantno pozivaju nadležne na hitna postupanja.

“Međutim, da se to još nije desilo potvrđuje izostanak njihove adekvatne reakcije i na nacionalnom i lokalnom nivou. U naporima za rješavanje davno prepoznatih problema privrede potreban je proaktivan i afirmativan odnos Vlade, kao regulatora i donosioca politika kojima se propisuju i uređuju uslovi za obavljanje biznisa, i ostalih činilaca. Uspostavljanje istovjetnog tretmana svih poreskih obveznika, efikasne uprave, predvidljivog poslovnog okruženja, uvođenje u legalne tokove onih koji posluju u ‘sivoj’ zoni, te rasterećenje od nepotrebnih procedura, samo su neke od neophodnih aktivnosti i mjera koje se moraju preduzeti bez odlaganja. U cilju rješavanja problema nelikvidosti privrede i ukupnog iznosa duga po registrovanim blokadama računa mogu se realizovati brojne mjere, pri čemu prvo treba izvršiti dodatnu analizu predmetne zakonske regulative i, ako je potrebno, pristupiti doradi i donošenju novih akata. Takođe, jedna od mjera je uvođenje automatskog stečaja, posebno jer se njime omogućava brže i efikasnije rješavanje statusa preduzeća, doprinosi smanjenju vremena i troškova potrebnih za uvođenje stečaja sudskim putem, i ubrzava rješavanje pitanja naplate potraživanja od strane povjerilaca takve firme. Konačno treba uvesti red i po pitanju predaje godišnjih finansijskih izvještaja, u smislu oročenosti te obaveze i konkretnih sankcija za one koji kasne ili iste ne predaju”, naveli su iz Unije poslodavaca.

EK ukazivala da se nenaplativost dugova hitno rješi

Iz CBCG ukazuju da je na potrebu rješavanja i ublažavanja ovog problema ukazala i Evropska komisija u zajedničkim zaključcima sa Ekonomskog i finansijskog dijaloga između EK i zemalja zapadnog Balkana i Turske. Tada je Crnoj Gori data preporuka da identifikuje i prioritetno ukloni prepreke za brzo i uspješno rješavanje nenaplativih dugova, posebno poboljšanjem pravnih, pravosudnih i institucionalnih postupaka.

Nakon toga je u julu 2022. godine CBCG koordinisala ponovno uspostavljanje radne grupe koju čine i predstavnici Udruženja banaka i mnistarstava finansija i pravde.

“Cilj je jasnije definisanje sadržaja ugovora o bankarskim aranžmanima, pravilan obračun efektivne kamatne stope, otklanjanje konflikta različitih odredbi o zaštiti potrošača, kao i usvajanje zakona koji bi unaprijedili proces prinudne naplate. S jedne strane, proces prinudne naplate bi bio dovoljno efikasan, a sa druge strane, obezbijedio bi dovoljnu zaštitu osnovnih prava stranaka u postupku na osnovu pravnih tekovina razvijenih država”, naveli su iz CBCG.

Da makroekonomsko okruženje nije zdravo i stabilno smatra 80 odsto privrednika

Iz UPCG ističu da otežana likvidnost realnog sektora predstavlja produkt sistemskih slabosti s kojima se crnogorska privreda suočavala godinama unazad, a da ih je naglasila i još više produbila kriza uzrokovana pandemijom kovida, ratom u Ukrajini i drugim globalnim dešavanjima.

U takvom okruženju, ne čudi podatak o rastućem trendu kako broja pravnih lica i preduzetnika sa blokiranim računima, tako i njihovih iznosa. U prilog tome izdvajamo novi izvještaj “Podsticajno okruženje za održiva preduzeća” koji je UPCG objavila 13. decembra, a koji kao tri najveća izazova sa kojima se preduzeća suočavaju evidentira neefikasnost javne uprave (ocjena 43% ispitanika), političku nestabilnost (35%) i sivu ekonomiju i nelojalnu konkurenciju (35%). Ovaj nalaz sugeriše da su napori na unapređenju efikasnosti sistema javne uprave i političke stabilnosti bili ispod očekivanja u protekloj deceniji, što je rezultiralo značajnim izazovima u poslovnoj aktivnosti preduzeća”, naveli su iz UPCG.

Preduzeća koja su učestvovala u istraživanju UPCG navela su da su poreski propisi najvažnija i najhitnija oblast za reforme, dok se skoro 80 odsto ispitanika nije složilo sa stavom da je makroekonomsko okruženje zdravo i stabilno.

Skoro 50 odsto preduzeća navodi da postoje monopolske prakse i aktivnosti na tržištu njihovih roba ili usluga, čak 63% ocjenjuje da je regulatorni okvir za zaštitu od nelojalne konkurencije i monopolske prakse neefikasan, dok više od polovine navodi da se suočava sa konkurencijom neformalnih preduzeća na svojim primarnim tržištima.

Najveći dužnici Jovana Barać, Petrović, Brković...

Listu najvećih dužnika na kraju decembra predvodila je podgorička firma “Barać”, čiji je račun u blokadi 15 godina, a ukupno je dužna 114 miliona eura. Prema podacima iz registra njena vlasnica i direktorica je izvjesna Jovana Barać. Firma je u neprekidnoj blokadi od septembra 2008. godine.

Na drugom mjestu je “Cijevna komerc” podgoričkog biznismena Danila Petrovića. Ona je u neprekidnoj blokadi od aprila 2020. godine, a povjerioci bezuspješno pokušavaju da naplate 24,2 miliona eura.

U vlasnišvu porodice ovog biznismena nalaze se još dvije firme na listi najvećih dužnika. Na sedmom mjestu je “Cijevna commerc” sa dugom od 16,4 miliona i “Montenegro premier” sa dugom od 16,1 milion eura.

Na trećem mjestu je “Casino Avala”, sa dugom od 23,9 miliona eura. U okviru ove firme je radio istoimeni kazino u Budvi koji je zatvoren 2021.

Na četvrtom mjestu je “Vektra Jakić” biznismena Dragana Brkovića sa dugom od 22,2 miliona eura. Ona je u blokadi već duže od sedam godina. I “Vektra Boka” istog biznismena je takođe u blokadi već duže od četiri godine sa dugom od 12,4 miliona eura.

“Adriatic Apartments” iz Podgorice je na petom mjestu najvećih dužnika sa dugom od 17,9 miliona eura. Blokada njenih računa traje već 15 godina. Vlasnici su Ljiljana Hrnjez, Dragoljub Lekić. Radomir Marić i Vukić Raspopović.

Na šest mjestu je bjelopoljska firma “Komp-As” sa dugom od 16,5 miliona eura. Njena vlasnica je, prema registru, Milanka Jovanović.

Na devetom mjestu sa dugom od 14,3 miliona eura je firma “SlobŠar&Cok”, u vlasništvu pokojnog Slobodana Šaranovića.

Na desetom mjestu je “Atlas grupa” Duška Kneževića sa dugom od 13,4 miliona eura.

( Goran Kapor )