Slika sa Bjelasice tek dogodine: Crna Gora neće ispuniti obećanje dato NATO-u i aktivirati dobijeni radar do oktobra

Osmatrački radar dugog dometa namijenjen za nadzor i kontrolu vazdušnog prostora Crne Gore biće montiran i stavljen u upotrebu na planini Bjelasici tokom naredne godine.

Potvrđeno je to “Vijestima” iz Ministarstva odbrane (MO), kojim rukovodi ministar Dragan Krapović (Demokrate). To znači da realizcaija ovog projekta kasni u odnosu na ranije planiranu dinamiku, jer je Crna Gora pred NATO partnerima preuzela obavezu da radar na Bjelasici postavi i aktivira najkasnije do oktobra 2024.

“Imajući u vidu izazove i prijetnje na globalnom nivou, pokazalo se da je kontrola i zaštita vazdušnog prostora prioritet u odbrani teritorije i suvereniteta jedne države. U skladu sa tim, Crna Gora je 2019. godine dobila od NATO na korišćenje polovni 3D osmatrački radar tipa HR 3000, čime se stvaraju mogućnosti da se vrši neprekidno osmatranje i nadzor vazdušnog prostora i obezbijedi razmjena radarske slike u NATO sistemu odbrane”, podsjetili su iz MO.

Radar za nadzor i kontrolu vazdušnog prostora koji je NATO ustupio na besplatno korišćenje je polovni radar tipa “Raytheon HR-3000”. Ranije je iz MO saopštavano da će prije isporuke Crna Gora za njegovu modernizaciju izdvojiti oko milion eura.

“Dobijeni radar se nalazi u NATO Agenciji za podršku i nabavke (NSPA) u Luksemburgu, gdje se u kontinuitetu radi na njegovoj adaptaciji i modernizaciji. Izrada Glavnog projekta za njegovo instaliranje je u završnoj fazi. To će stvoriti uslove za raspisivanje tendera i izbor izvođača građevinskih radova”, odgovoreno je “Vijestima” iz MO na pitanje u kojoj je fazi realizacija projekta instaliranja osmatračkog radara dugog dometa za kontrolu vazdušnog prostora na Bjelasici.

Radar će se, kako je ranije najavljeno, uz saglasnost NSPA, kao i na osnovu preporuke NATO Vrhovne komande savezničkih snaga u Evropi (NATO SHAPE) instalirati na lokaciji Zekova glava na Bjelasici, a koja je odabrana iz razloga što ispunjava potrebne uslove pokrivenosti vazdušnog prostora.

Sa lokaliteta Zekova glava, koji je na nadmorskoj visini od 2.117 metara, radar će moći da “vidi” najveći dio vazdušnog prostora Crne Gore, ali i djelove vazdušnog prostora susjednih država - BiH, Srbije, Kosova i Albanije, kao i neba nad većim dijelom južnog Jadrana i Otrantskih vrata.

Radar Raytheon HR-3000 pripada nešto starijoj generaciji osmatračkih radara iz sredine 1990-ih, ali je još dovoljno moderan i sposoban da zadovolji potrebe Crne Gore za elektronskim nadzorom i kontrolom njenog vazdušnog prostora. Iako polovan, radar koji je od NATO dobila Crna Gora je modernizovan, a Alijansa će za njega našoj zemlji obezbjediti i punu tehničku podršku u narednih 15 godina.

HR-3000 je naprednija i sposobnija varijanta HADR radara za osmatranje vazdušnog prostora koji je američka kompanija “Hughes Aircraft” razvila početkom 1990-ih sa namjenom da se takvi uređaji instaliraju pretežno na jugoistočnom krilu NATO-a u Evropi.

Alijansa je tada naručila ukupno deset takvih radara koji su postavljeni na osmatračke položaje u Italiji, Portugalu, Grčkoj i Turskoj. Ove radare kasnije je kupila i Njemačka i Norveška, ali i Malezija i Tajvan, pa je ukupno proizvedeno oko 60 komada koji su kao novi, zavisno od prateće opreme, koštali između osam i 10 miliona dolara po primjerku.

HR-3000 je 3D osmatrački radar velikog dometa koji koristi tehnologuju tzv. fazne rešetke. Minimalnog je domata 5,6, a maksimalni domet mu iznosi 500 kilometara. Po vertikali radar otkriva ciljeve na visinama od 0 do čak 30.480 metara.

Radeći na frekvenciji od dva do četiri gigaherca, radar otrkiva cilj u vazdušnom prostoru refleksne površine od jednog kvadratnog metra (što odgovara većini današnjih borbenih aviona), na daljini od 200 nautičkih milja (370 km).

Za razliku od većine drugih radara za osmatranje vazdušnog prostora, HR-3000 zbog svoje fazne rešetke nema odvojene antene za određivanje visine, odnosno daljine cilja, već sve to radi sa jednom antenom koja je dimenzija 4,8 puta 6 metara i koja se rotira oko svoje ose svakih 10 sekundi, a po potrebi i brže. HR-3000 je napravljen tako da ga je relativno lako transportovati, ne zahtijeva veći broj objekata u kojima se instaliraju njegove komponente, a sama radarska antena mu je otporna na loše vremenske uslove i ne zahtijeva da bude pokrivena zaštitnom kupolom - radomom.

HR-3000 se dodatno oprema IFF transponderom (identifikatorom pripadnosti cilja) sa posebnom antenom. Radar ovog tipa je napravljen tako da može dejstvovati i u složenim meteo, kao i uslovima intenzivnog elektronskog ometanja od strane protivnika, a njegove ključne komponente su izolovane kako bi on bio zaštićen i od oštećenja izazvanih tzv. elektromagnetnim pulsom.

Da bi se ovaj radar instalirao na lokalitetu Zekova glava, potrebno je ukloniti postojeći i na lokaciji u blizini gdje on neće smetati radaru, izgraditi novi antenski stub visok 80 metara, za opremu civilnog Emisionog centra “Bjelasica” koji je dio Radio-difuznog centra Crne Gore. Za to i ostale neophodne infrastrukturne radove koje će omogućiti dalje funkcionisanje Emisionog centra “Bjelasica” na Zekovoj glavi, RDC-u će prema predračunu radova trebati 1,82 miliona eura bez PDV-a.

Što se same infrastrukture za postavljanje radara tiče, koja je u domenu nadležnosti MO, iz resora ministra Krapovića “Vijestima” je rečeno da je izrada Glavnog projekta za instaliranje radara na Bjelasici “u završnoj fazi”.

“To će stvoriti uslove za raspisivanje tendera i izbor izvođača građevinskih radova. Projektovani troškovi za građevinske radove biće finansirani iz kapitalnog budžeta za 2024. godinu. Očekivati je, uz ispunjenje planiranog toka dinamike radova, da radar bude instaliran na Bjelasici tokom 2025. godine”, poručili su iz MO.

U kapitalnom dijelu budžeta Crne Gore za 2024. na stavci “izgradnja objekata za postavljanje radara na Bjelasici” predviđeno je million eura.

( Siniša Luković )