Čovjek koji je promijenio Evropu: Knjiga “Napoleon” Mereškovskog vrhunsko istorijsko štivo

Knjiga “Napoleon” Dimitrija Sergejeviča Mereškovskog (1866 - 1941), je vrhunsko istorijsko štivo, mada je ovdje istorija sagledana iz perspektive prilično radikalnih ideja. Knjiga (sa ruskog preveo Nikola Nikolajević) prati Napoleonov dramatičan uspon - od djetinjstva na Korzici, obrazovanja u Francuskoj, zadivljujućih vojnih pobjeda i donošenja izuzetno važnih reformi koje je sprovodio na položaju prvog konzula (1799 -1804) sve do kontroverznog proglašenja carem i, naposljetku, protjerivanja iz Francuske i smrti. U vrijeme koje je donijelo još jedan film o Napoleonu, ova knjiga djeluje kao protivotrov za površnost i promašenost pomenutog filma, makar sa potpisom Ridlija Skota.

U ovoj je knjizi D. S. Mereškovski prikazao ovog velikog francuskog imperatora ne samo onakvog kakavog možemo sresti i u istorijskim udžbenicima, već i onakvog kakvog se u tim knjigama ne može naći. Neki su kritičari za objašnjenje takvog prikaza, dosta objektivnijeg, ali i opširnijeg i detaljnijeg pogotovo u sferi njegovog karaktera i ličnosti, pribjegavali praktičnim razlozima jer su pojedini Napoleonovi savremenici smatrali da je Napoleon u znatnoj mjeri izumio apsolutnu tiraniju zasnovanu na ideji prava da više intelektualne elite nameću demokratske standarde prostim ljudima, dok su u biti Francuzi često i giljotinom sprovodili “duh revolucije”. U ovoj je knjizi eksplicitno naglašena Napoleonova genijalnost koju je, gledano sa pozicije vojne doktrine, ovaj veliki vojskovođa zaista posjedovao i na čemu su mu zavidjeli mnogi visoki vojni oficiri pa čak i neki generali tog vremena. Međutim, u ovoj knjizi su prisutni i primjeri njegovih strateških promašaja i previda, što je rezultiralo velikim a ujedno i gubitničkim ratnim pohodima. “Napoleon” je jedna od najboljih i najčitanijih knjiga D. S. Mereškovskog u kojoj ne samo da imresivno i jasno oslikava Napoleonovu osobenost u svjetlu u kakvom su ga doživljavali njegovi savremenici, već pregledno i sažeto govori i o njegovoj rodnoj Korzici i Francuskoj. O velikim bitkama, o italijanskom ostrvu Elbi - po površini najvećem od svih predivnih toskanskih ostrva u Tirenskom moru, svega pedesetak kilometara istočno od Korzike. To je bilo poznato mjesto Napoleonovog izgnanstva od 1814 - 1815. godine. Zbog toga se kaže da je to ostrvo tako lijepo da je jedino Napoleon želio da sa njega što prije ode. I otišao je. Vladavina Luja XVIII Francuskom, svakodnevno je izazivala stalna nezadovoljstva u narodu i uskoro je počelo žaljenje za slavnim godinama pod Napoleonovom vlašću. Mnogi su željeli njegov povratak. Napoleon je okupio nekoliko stotina vojnika i 1. marta 1815. godine pobjegao je sa Elbe na jug Francuske. Povratak mu je omogućila snažna podrška koju je uživao u narodu. I vojnici su oduševljeno dočekali čovjeka koji im je dao osjećaj moći i ponosa. Luj XVIII, poznavajući Napoleonovu narav, uplašio se za soj život i iz Pariza je pobjegao u izgnanstvo.

U knjizi se navodi da je Napoleon nakon što je povratio vlast, prvo pokušao da zaključi mir sa Englazima i njihovim saveznicima. Ali, zakasnio je. Njegovi protivnici su prije toga na sastanku u Beču već bili odlučili da slome Napoleonov uticaj u Evropi, a rat su smatrali jedinim i najefektnijim načinom da to i urade. Krajem juna Napoleon je u Parizu mobilisao oko 130.000 vojnika, koji su trebali da se bore protiv združenih snaga, i izgledalo je da su svi bili odlučni da se u tome ne zaustavljaju do konačne pobjede. Međutim, 18. juna na Vaterlou, južno od Brisela, pretrpjeli su katastrofalan poraz. Bilo je to tačno sto dana nakon što se Napoleon vratio na vlast.

Nakon što je drugi put poražen, oduzeta mu je titula i ukrcan je na britanski brod kojim je odveden na Svetu Jelenu, vulkansko ostrvo u južnom Atlantiku. To okeansko ostrvce u obliku mrtvačkog sanduka, nenaseljeno, takoreći pusto i udaljeno od kopna, ime je dobilo po svetoj Jeleni, majci cara Konstantina, a administrativno je pripadalo britanskom prekomorskom području. Geografski je bliže Africi nego Evropi i život na njemu je bio izuzetno težak, surov. Napoleon je bio smješten u dotrajaloj, ruševnoj kući i pod stalnim nadzorom britanskih vojnika.

Šest godina kasnije, 5. maja 1821. Napoleon je umro. Autopsija je otkrila promjene na hipofizi. Smatra se da je ovo bio uzrok njegovih zdravstvenih i duševnih problema. Bez obzira na vojni poraz, promjene koje su u narednim decenijama zahvatile Evropu, u velikoj mjeri su Korzikanca prikazale u svijetlu jedne od najuticajnijih političkih ličnosti u istoriji.

Knjiga “Napoleon” D. S. Mereškovskog ne bavi se samo početkom i krajem života ovog francuskog vojskovođe, već i mnogo više od toga. Ona prati sudbinu Napoleona od rođenja do najvećeg vrhunca njegove karijere, zapravo, sve do tragičnog kraja. Svojim sadržajem smjelo dodiruje interesantne teme i događaje s kojima se u udžbenicima istorije obično ne susrijećemo. Autor je u ovoj knjizi napravio bogat prikaz velikog vojskovođe i državnika, neponovljivu snagu njegovog duha kao i njegovo političko i vojno značenje ne samo za Francusku već i za vaskoliku Evropu jer je Napoleon Bonaparta uspio da u toku samo petnaestak godina, zauvijek promijeni društveno-političke mape pa čak i geografske granice mnogih zemalja tog dijela svijeta. Ova knjiga je vrlo bliska istorijskoj istini zbog čega je od samog njenog objavljivanja bila veoma tražena i čitana. Višestruko je nagrađivana a stručnjaci su je proglasili prvom velikom interpretacijom vječne teme Napoleonovog već dvjestogodišnjeg uticaja na svjetsku istoriju.

Knjiga “Napoleon” predstavlja jedan nadahnuti panegerik o Napoleonu u kom je Mereškovski ostvario portret Napoleona na esejistički način, navodeći veliki broj citata iz različitih izvora. Ljepotom stila i kazivanja dočarava autentičan ambijent u kome je Napoleon Bonaparta odrastao, sazrijevao i vodio odsudne životne bitke. U ovoj se knjizi otkriva istina da je Napoleon vjerovao kako se mnoge važne stvari mogu riješiti ratom, ali da ipak rat za njega nije imao krajnji smisao političkoga djelovanja, zbog čega u ovom djelu njegov politički aspekt ima posebno mjesto.

U vojnu školu Napoleon Bonaparta poslat je sa samo devet godina, i brzo je stekao najviše činove u francuskoj vojsci. Ali briljantna vojnička karijera nije bila dovoljna. Uskoro je preuzeo svu vlast u Francuskoj - a onda krenuo u osvajanje čitave Evrope.

Ova knjiga se u svjetskim razmjerima smatra najboljom i najdetaljnijom Napoleonovom biografijom do sada te je dobitnica prestižnih nagrada: “J. Russel Major” Američkog povijesnog udruženja (American Historical Association) kao najbolja knjiga na području francuske istorije za 2004. godinu, kao i nagrade za najbolju stranu knjigu fondacije “Napoléon” (La Fondation Napoléon).

U knjizi “Napoleon”, autor govori i o porijeklu Napoleona Bonaparte, njegovom obrazovanju, vojnim uspjesima, dvobojima sa Engleskom, abdikaciji, zatočeništvu na Elbi, vojnom porazu u bitci na Vaterlou, drugoj abdikaciji, a potom i o ponovnom zatočeništvu na Svetoj Jeleni i smrti. U knjizi se kaže da je rođen na Korzici u relativno skromnoj porodici italijanskog porijekla nekoliko mjeseci nakon što je Kraljevina Francuska ostrvo pripojila sebi. Dijete je korzičkog plemića Carla Maris di Buonaparte i majke Maria Letizia Ramolino za koju se govorilo da je najljepša Korzikanka i pored toga što su žene sa tog ostrva smatrane najljepšim ženama Evrope.

Sa 26 godina je započeo svoju prvu vojnu kampanju protiv Austrije i italijanskih kraljeva gdje je pobijedivši u gotovo svakoj bici zauzeo Apeninsko poluostrvo i uspostavio “sestrinske republike” sa lokalnom podrškom. Nakon Vojne invazije na Egipat 1798. godine, Napoleon otpočinje svoje velike osvajačke pohode o kojima se u knjizi “Napoleon” najviše i govori.

Dimitrij Sergejevič Mereškovski (1865-1941) bio je ruski pisac, pjesnik, vjerski mislilac, dramaturg, prevodilac, osoben istoričar i uticajan književni kritičar. Jedan je od najistaknutijih predstavnika čudesnog Srebrnog vijeka u ruskoj književnosti, poznat je kao jedan od utemeljitelja ruskog simbolizma, začetnik novog žanra istoriozofskog romana za rusku književnost, jedan od pionira religiozno-filozofskog pristupa analizi književnosti... Njegove flozofske ideje i često radikalni politički stavovi, izazvali su oštre reakcije, ali su ga čak i protivnici prepoznavali kao izvanrednog pisca, žanrovskog inovatora i jednog od najoriginalnijih mislilaca 20. vijeka. Zajedno sa svojom ženom, velikom pjesnikinjom Zinaidom Hipius, dva puta je bio prisiljen na političko izgnanstvo. Tokom drugog izgnanstva (1918-1941) nastavio je da objavljuje romane i stekao je priznanje kao kritičar Sovjetskog Saveza.

Bio je jedan od najkontroverznijih, ali i najintrigantnijih pisaca svoga doba. Jednom prilikom za sebe je rekao da ga u otadžbini nijesu cijenili, a u Evropi jesu, ali da je i na jednoj i na drugoj strani ostao neshvaćen.

Njegov život i djelo izazivali su oprečne stavove, i kod običnih čitalaca, i kritike. Ovaj pisac smatrao je komunizam i fašizam najvećim zlim silama ovog svijeta i nadao se da će se oni međusobno uništiti. Aleksandar I Karađorđević odlikovao je Mereškovskog (1925. godine) ordenom Svetog Save I reda za doprinos cjelokupnoj evropskoj kulturi. Početkom tridesetih godina prošlog vijeka Benito Musolini finansirao je štampanje njegove knjige o Danteu, a nakon Hitlerove invazije na Rusiju, glas Mereškovskog čuo se na nacističkom radiju, tada je ovaj ruski pisac uporedio Hitlera sa Jovankom Orleankom. Mereškovski je devet puta nominovan za Nobelovu nagradu za književnost.

( Vujica Ognjenović )