Slike Crne Gore u angloameričkom pismu

Na Trgu pjesnika u Budvi predstavljena je svojevrsna studija “Slike Crne Gore u anglo-američkoj književnosti i filmu” (Images of Montenegro in nglo-American Creative Writing and Film), koju je objavila prestižna izdavačka kuća “Cambridge Scholar Publishing”, čiji su koautori Marija Krivokapić, profesorica engleske književnosti i studija kulture na Univerzitetu Crne Gore, i Nil Dajmond, jedan od vodećih kanadskih reditelja dokumentarnog filma.

Moderator razgovora sa koautorima bila je spisateljica Dragana Kršenković Brković, koja je istakla da je riječ o jedinstvenoj knjizi, koja na više od tri stotine strana obrađuje slike Crne Gore u angloameričkom pismu od kasnog XVIII vijeka do danas.

Kako su izjavili Marija Krivokapić i Nil Dajmond, u njenoj hronološkoj strukturi susrijećemo se sa ranim engleskim zapisima o Crnoj Gori i Crnogorcima, od kojih su mnogi bili zasnovani na uvidima koji su o Crnogorcima dobijali od njihovih neposrednih komšija, Mletaka, Austrijanaca i Turaka, i koji su začetak kasnijeg stereotipnog oslikavanja ovog prostora kao “lijepog i divljeg”.

“Knjiga sadrži zabilješke britanskog liberala Vilijama Gledstona, analize putopisa Harija De Vinda, Edit Durham, Roja Trevora…, a najznačajniji je svakako putopis Rebeke Vest “Crno jagnje i sivi soko”. Poznata britansko-irska spisateljica i feministkinja putovala je ovim prostorom između dva svjetska rata, 1936. i 1939. svoj putopis je objavila 1941. godine.

Marija Krivokapić pročitala je dio iz njenog obimnog romansiranog zapisa o Crnoj Gori, u kojem se Rebeka Vest razračunava sa zapadnim predrasudama prema Balkanu, ali je iz izloženog materijala koji knjiga posjeduje (romani “Blue Mountains” Brema Stokera, “The Black Mountain” Reksa Štuta…), ipak bilo vidljivo da je i drugu polovinu XX vijeka obilježilo jedno fiktivno viđenje Crne Gore koje je dolazilo sa zapada, i to iz vizure imperijalističkih sila, kao i nepoznavanje suštinskih kulturnih vrijednosti, kako je na kraju programa zaključila publika koja je otvorila polemiku.

To se naročito odnosilo na oblast filmske umjtenosti, jer se u kjizi daju primjeri filmske produkcije koja se koristila na prostorima Crne Gore u senzacionalističke svrhe - film “Mračna strana sunca” iz 1988, jedno od prvih pojavljivanja Breda Pita na velikom ekranu, Antonijevićev “Spasitelj”, gdje su užasi građanskog rata snimljeni u okruženju Rijeke Crnojevića, do “Kazino Rojala”, “November Mena”…

Neočekivanost i uzbudljivost koju kreira publika

Dogodilo se da Trg pjesnika u najljepšem smislu pokaže svu svoju uzbudljivost i neočikivanost u odnosu na uobičajene i već stereotipne promocije knjiga, jer ovo veče nije pripalo autorima, nego publici. Pozorišni reditelj Blagota Eraković rekao je da bi Nil Dajmond, kao reditelj dokumentarista, morao da zna da Crna Gora ima jedinog oskarovca za dokumentarni film u Evropi, reditelja Dušana Vukotića, koji je najznačajniju filmsku nagradu dobio 1962. za film “Surogat”.

“Crna Gora ima i reditelja i scenaristu Vlatka Gilića, čiji su filmovi pohranjeni u Muzeju moderne umjetnosti u Njujorku, među filmovima Orsona Velsa, Hičkoka, svjetskih velikana, u kapsuli najvećih stvaralačkih vrijednosti baštine čovječanstva, u bezbjedno sklonište od mogućeg atomskog razaranja ili bilo koje druge katastrofe, kao svjedočanstvo da je na zemlji postojala civilizacija.

Crna Gora je imala jedan od prvih bioskopa u Evropi, na Cetinju 1910. godine, snimila je i jedan od prvih filmova u Evropi, “Vjenčanje kralja Emanuela i princeze Jelene”, a cetinjska štamparija objavila je prvu knjigu 1492, pet godina prije nego što je otkrivena Amerika. Džordž Bernard Šo je, zadivljen crnogorskim ustankom u Drugom svjetskom ratu, predlagao da se na Lovćenu podigne spomenik antifašizmu. To je mnogo važnije od toga koji su američki glumci i reditelji snimali svoje filmove u Crnoj Gori”, istakao je Eraković.

( Vuk Lajović )