Uzalud podsticaji, stanovnika u Nikšiću, Plužinama i Šavniku sve manje

U Nikšiću je u prvih 11 mjeseci prošle godine zabilježen negativni prirodni priraštaj stanovništva od -143. Od januara do novembra rođene su 583 bebe, a u istom periodu preminulo je 726 osoba. I u opštinama Plužine i Šavnik, kao i u još deset opština, prošle godine je zabilježen negativni prirodni priraštaj. Tako je u Plužinama prošle godine rođeno 18 beba, a preminula je 31 osoba (-14), dok je u Šavniku preminulo njih 23, a rođeno je deset beba (-13).

To pokazuju podaci Uprave za statistiku (Monstat).

Nikšić, Plužine i Šavnik bilježe negativan saldo i kada su u pitanju migracije. Tako se iz Nikšića odselilo 336 građana, a doselilo njih 294. Iz Šavnika je otišlo 130 osoba, a deselilo se pet, dok je Plužine napustila 31 osoba, a doselilo se 18.

Prema podacima Monstata, u Nikšiću je za 11 mjeseci prošle godine sklopljen 331 brak, a zabilježen je i 31 razvod. U Šavniku i Plužinama nije bilo razvoda, a što se sklopljenih brakova tiče u Plužinama ih je sklopljeno šest, a u Šavniku samo jedan.

Nedavno završeni popis stanovništva pokazao je da je Nikšić od 2011. godine ostao bez 5.718 stanovnika, u Plužinama ih je manje 1.014, a u Šavniku 482. I broj učenika u osnovnim školama u tim opštinama se smanjio.

Prema podacima Ministarstva prosvjete broj učenika u osnovnim školama na teritoriji opština Nikšić, Plužine i Šavnik se od školske 2013/2014. do ove školske godine (2023/2024) smanjio za 791, i to u Nikšiću za 642, u Plužinama 92, a u Šavniku 57.

Sociolog Goran Ćeranić smatra da su negativne demografske tendencije uslovljene ukupnim društveno-ekonomskim razvojem.

“Postsocijalistička etapa razvoja nije inicirala samo ekonomsku krizu, već i urušavanje ključnih institucija koje su u prethodnom sistemu podržavale rani brak i roditeljstvo, što je bitno promijenilo način sagledavanja i proračunavanja troškova i dobiti u ovom domenu. Nezaposlenost, produženo školovanje, neriješeno stambeno pitanje, nizak životni standard, nesigurnost posla, te osjećanje neizvjesnosti i društvena anomija, bez sumnje imaju važnu ulogu u odluci o odlaganju braka i roditeljstva”, kazao je Ćeranić za “Vijesti”.

Nove vrijednosti, kako je kazao Ćeranić, u prvi plan stavljaju drugačije ciljeve koncentrisane oko rastućeg individualizma i rastućeg nivoa vlastitih ambicija i aspiracija pojedinca.

“Akcenat je prije svega na samoodgovornosti i samoispunjenju pojedinca, na sve većoj sklonosti izbjegavanju ‘trajnih’ opterećujućih obaveza, orijentaciji na vlastite, lične ciljeve i želje pojedinca. Sve to slabi uticaj porodice, a pojačava se uticaj pojedinaca, te s time u vezi i njihov pogled na svijet u kojem dominira individualizam, hedonizam i konzumerizam”.

Promjene u vrednosnoj orijentaciji koje su se dogodile u posljednje tri decenije, smatra Ćeranić, uzroke imaju i u uspostavljanju novih ekonomsko-društvenih odnosa kojima je osnovni cilj maksimalizacija profita.

Lokalne uprave Plužina i Šavnika donijele su niz podsticajnih mjera koje, nažalost, nijesu dale očekivane rezultate. I nikšićka lokalna uprava je prije dvije godine pribjegla sličnim mjerama.

Opština Plužine za svako prvorođeno dijete izdvaja 500 eura, za drugo hiljadu, a za treće 2.000 eura. Iznosi se dvostruko uvećavaju ako je podnosilac zahtjeva vlasnik registrovanog poljoprivrednog gazdinstva na seoskom području.

I Opština Šavnik je pribjegla sličnim mjerama ne bi li povećala natalitet - roditelji za prvo dijete dobijaju 500 eura, iznos je dvaput veći za drugo dijete, dok za treće i svako naredno izdvajaju po 1.500. Lokalna uprava grada pod Trebjesom je prije tri godine donijela odluku, a odbornici je podržali, da prvorođeno dijete dobije hiljadu eura.

Međutim, demograf Miroslav Doderović smatra da su demografski trendovi toliko loši da pojedinačne intervencije populacionih politika nijesu dovoljne da dovedu do očekivanih brojki.

“Natalitet, mortalitet, emigracije i imigracije uglavnom zavise od nivoa privrednog razvoja regije ili cijele zemlje, ali i od obrazovanja, vjerskih uvjerenja, braka, društvenog statusa, strukture porodice, zdravstvene zaštite. Brojni problemi u društvu, situacija tokom devedesetih, sankcije, recesija, restrukturiranje ekonomije, neuspješna tranzicija i industrijalizacija, sve je to uticalo na naše društvo i pad prirodnog priraštaja”, kazao je Doderović ranije “Vijestima”.

Kada je riječ o uzrocima smanjenog nataliteta, prema riječima Doderovića, dijelom su posljedica određenih globalnih tendencija i tranzicijskog problema, a dobrim dijelom ti odnosi su posljedica nekih specifičnosti karakterističnih za ove tri opštine. Pet je takvih razloga, ističe Doderović: kriza genetskog materijala, manji broj skloplјenih brakova, loše materijalne mogućnosti i nizak kvalitet života, migraciona kretanja selo-grad i sjever-središnji i južni dio i nepostojanje dugoročne i sistemske državne strategije za unapređenje populacione politike.

“Pored navedenih razloga negativnih demografskih trendova u 2020. i 2021. godini, na alarmantni pad nataliteta uticala je i pandemija virusa kovid 19. Ako je demografska slika i natalitet u 21. vijeku stvarno, a ne deklarativno, cilј broj jedan Crne Gore, koja sve više stari, sa navedenim razlozima i njihovim izopštavanjem iz fenomena nataliteta, moći će se riješiti demografski deficit. Iako vlast u Crnoj Gori godinama unazad pokušava da prikrije stvarne razmjere i uticaje iseljavanja iz Crne Gore, pa čak i da pokaže neke pozitivne pomake u smislu povećanog broja povratnika, na podacima kao što su ovi jasno se reflektuje stvarno stanje. Takođe, jasno je da ni samo ekonomske mjere za podsticanje rađanja ne mogu da obezbijede odgovarajući efekat, na šta su upozoravali i demografski stručnjaci koji se bave temama roditeljstva”, upozorio je Doderović.

Da bi Nikšić, Plužine i Šavnik, smatra on, bila poželjna destinacija za život mladih ljudi, rađanje i podizanje djece, potrebno je poboljšanje u ukupnoj slici crnogorskog društva, sigurnost i predvidivost sistema, uslovi za dostojanstven rad, odgovarajuće vrednovanje obrazovanja i rada, kao i suštinska decentralizacija zemlje kao neophodan uslov ravnomjernog ekonomskog i društvenog razvoja svih djelova Crne Gore, a što bi za posljedicu imalo smanjivanje motivacije za iseljavanje ljudi s prostora u kojima su rođeni, odrasli i školovali se.

Manje beba zbog promjene načina života

Promjena načina života, ali i razmišljanja, kako je nedavno za “Vijesti” kazao ljekar Mirko Varajić, načelnik porodilišta u Nikšiću, glavni je razlog sve manjeg broja rođenih beba.

“Prvi razlog za smanjenje broja porođaja je taj što se parovi sve češće odlučuju da imaju samo jedno ili dvoje djece. Drugi, a ne manje bitan, razlog je to što se i muškarci i žene sve kasnije odlučuju da stupe u brak, a dobro je poznato da je reproduktivni vijek žena ograničen. Treći razlog je svakako veliki broj razvoda brakova, kad parovi već imaju djecu”, kazao je Varajić.

( Svetlana Mandić )