„Strele” odlaze u Ukrajinu i istoriju

Iako Vojska Crne Gore ima izraženu potrebu za novim savremenim lakim prenosnim protivvazduhoplovnim raketnim sistemom kategorije MANPADS (Man-Portable Air-Defence System), Ministarstvo odbrane neće u ovoj godini nabavljati neki od takvih sistema koji bi trebalo da zamijeni dosadašnje zastarjele ovakve sisteme tipa “strela 2M” kakvi se definitivno izbacuju iz upotrebe u VCG.

Potvrđeno je to “Vijestima” iz resora kojim rukovodi ministar Dragan Krapović.

“Imajući u vidu raspoloživa finansijska sredstva i stvorene obaveze po pitanju plaćanja po već sklopljenim sporazumima o nabavci naoružanja i opreme za VCG u 2024. godini, nijesu se stvorili povoljni uslovi za nabavku ovih sredstava. Napominjemo da su dugoročnim planom razvoja odbrane definisani prioriteti opremanja VCG, kao jedan od prioriteta, definisana je nabavka i opremanje lakim prenosnim PVO sistema, a planski period nabavke je period od 2025. do 2028. godine”, rečeno je “Vijestima” u Ministarstvu odbrane (MO).

MANPADS odnosno laki prenosivi raketni PVO sistemi kratkog dometa namijenjeni su osnovnoj zaštiti trupa na terenu od napada vazduhoplova na nižim visinama. Iako su oni daleko od performansi namjenskih raketnih PVO sistema srednjeg i dugog dometa, jednostavnost konstrukcije i načina upotrebe, odnosno relativno niska cijena i masovnost prisustva na bojištu, MANPADS sisteme, čini vrlo opasnim i faktorim rizika na koji moraju računati piloti jurišnih aviona namijenjenih za blisku vatrenu podršku trupama na zemlji, odnosno borbenih i transpornih helikoptera.

MANPADS sistemi poput sovjetske “strele 2M” i “igle”, te njihovog američkog pandana” stinger” i britanskog “javelina”, pokazali su se vrlo uspješnim i na ratištu u Ukrajini gdje su njima obarane brojne besposadne letjelice, krstareće rakete, helikopteri, ali i čak i nasavremeniji ruski borbeni avioni 4++ generacije tipa “suhoj Su-34” i “suhoj Su-35”. Lakom PVO raketom dometa samo oko 5.000 metara koja zavisno od generacije i zemlje proizvođača košta od 20.000 do maksimalno 100.000 eura, tako su uništavani borbeni avioni pojedinačne vrijednosti i preko 30 miliona eura.

“MANPADS prenosivi protivvazdušni raketni sistemi predstavljaju jedan od najefikasnijih sistema za zaštitu snaga na manjim visinama. To što ih, pored efikasnosti, karakteriše i pouzdanost i jednostavnost upotrebe sigurno da će ih preporučiti za jednu od varijanti koju treba ozbiljno razmotriti prilikom opremanja VCG. Iskustva iz rata u Ukrajini potvrđuju njihovu pouzdanost”, kazali su u MO, bez preciziranja o konkretno kojem tipu ovih sistema se razmišlja kao potencijalnom novom naoružanju jedinica VCG.

Do sada je za te svrhe u crnogorskoj vojsci korištena vremešna “strela 2M” – sistem konstruisan u nekadašnjem SSSR-u (9K32, odnosno SA-7B Grail), a koji je licencno proizvođen i masovno korišten u nekadašnjoj Jugoslaviji i jedinicama JNA.

Crna Gora je lani 226 komada ovih PVO lansera sa raketama za jednokratnu upotrebu, poslala kao dio svoje vojne pomoći Ukrajini, dok je prethodnih godina više stotina “strela 2M” iz skladišta VCG uništeno kao zvanično, višak i nepotrebno naoržanje koje bi bilo veoma opasno da padne u ruke terorista. Iz MO su “Vijestima” potvrdili da se “više ne računa korištenje zastarjelog sistema ‘Strela 2M’”, i istakli da će njegova odmjena biti nabavljena i uvedena u naoružanje VCG u periodu od naredne do kraja 2028. godine.

“Važno je istaći da na zadacima izvan granica Crne Gore, crnogorske snage zaštićene jedinicama protivvazdušne odbrane partnerskih država”, poručili su iz MO.

Iz tog resora navode da se zbog njihove kompleksnosti i cijene, ne može računati na opremanje VCG tzv. loitering ammunition sistemima, odnosno dronovima-kamikazama koji preko operatera na daljini ili samostalno korišćenjem vještačke inteligencije, pronalaze, identifikuju i uništavaju cilj na udlajenosti i do nekoliko desetina kilometara od mjesta lasiranja.

Ovakvi dronovi-kamikaze poput ruskog “lanceta” ili američkih “switchblade-a” na ratištima u Ukrajini pokazuju izuzetnu efikasnost u uništavaju protivničke žive sile, artiljerije i oklopnih sredstava, pritom ne dovodeći u opasnost živote svojih operatera i korisnika, a protivniku stvaraju velike glavobolje kako da se od njih efikasno odbrani.

“Kod opremanja VCG, posebno sredstvima čija je vrijednost izraz savremenih tehnoloških i tehničkih dostignuća, prvenstveno se vodi računa o zadovoljenju nacionanih potreba i interesa, kao i ispunjenju preuzetih NATO ciljeva sposobnosti. Pored želje da Vojska ove brojne veličine raspolaže sa što je većim brojem sredstava iz raznih sfera, ipak se mora biti realan i racionalan. Činjenica je da potrebe izvođenja savremenih operacija zahtijevaju sve više upotrebu i dronova i sličnih sitema, ali i sistema koji ‘sami sebe traže cilj’, prosto krstareći bojištem. To ne znači da su sve zemlje u mogućnosti da prate ta dostignuća, da obezbijede popunu jedinica tim sredstvima, da obezbijede redovan servis i održavanje, opitovanje i obuku, i u krajnjem nacionalnu privredu koja će ponuditi nacionalnim oružanim snagama da zajedno dođu do najboljih rješenja. Iz tih razloga se i u ovom dijelu vraćamo na benefite kolektivnog sistema bezbjednosti i usklađenog kreiranja odgovora na bezbjednosne rizike i prijetnje”, kazali su “Vijestima” u MO na pitanje hoće li VCG u dogledno vrijeme nabavljati “loitering ammunition” sisteme poput npr. “switchbladea 300 ili “switchbladea 600”.

“Neoprostivo bi bilo da brzo ne nabavimo antidron sisteme”

Uz sofisticirane i prilično skupe dronove, iskustva iz rata u Ukrajini pokazuju i na aspolutnu neophodnost u svrhu uspješnog vođenja borbenih dejstava, posjedovanja i masovnog korišćenja raznih vrsta drugih manjih i komercijalno lako dostupnih besposadnih letjelica-dronova koji se upotrebljavaju u izviđačke i svrhe napada na živu silu i borbenu tehniku protivnika. Za to obje zaraćene strane u Ukrajini veoma uspješno koriste i komercijalno dostupne male dronove koji se prodaju civilima kao oprema za snimanje i fotografisanje iz vazduha.

Te letjelice, tzv. FPV (First Person View) dronovi, opremljeni manjim eksplozivnim punjenjima, danas su na ratištu izuzetno opasna sredsva kojima se eliminiše živa sila, vozila, artiljerija čak i tenkovi protivnika.

Iz MO nisu konkretno odgovorili da li VCG namjerava da razvija sposobnosti u domenu upotrebe FPV dronova i obuke vojnika za njihovo korišćenje, ali se iz odgovora vidi da su svjesni opasnosti koje besposadne letjelice raznih tipova i veličina danas predstavljaju, te da u tom smislu treba tražiti prvenstveno odbrambena rješenja.

“Bilo bi i više nego prestižno u ovom trenutku za crnogorsku vojsku da ima na raspolaganju savremene sisteme iz oblasti dejstva na ciljeve upotrebom dronova raznoliko naoružanih, isto kao što bi bilo neoprostivo da se za nacionalne potrebe u skorije vrijeme ne obezbijede sistemi za zaštitu kritične infrastrukture od dejstva ‘oružjem’ kakvi su dronovi”, poručili su iz Ministarstva odbrane.

( Siniša Luković )