Evropa mora ponovo da se naoruža

Potencijalni povratak Donalda Trampa u Bijelu kuću 2025. godine predstavlja ozbiljnu prijetnju po evropsku bezbjednost. Kako se rat u Ukrajini nastavlja, evropske zemlje imaju odgovornost da ojačaju svoju odbranu od revanšističke agresije ruskog predsjednika Vladimira Putina - prije nego što bude prekasno.

Izgledi da će neobuzdani i neumjereni Tramp ispuniti svoje prijetnje - odustajanje od istorijske posvećenosti SAD odbrani Evrope - toliko je zastrašujuća za većinu evropskih lidera da izgleda da je ignorišu. Nakon Trampovih ubjedljivih pobjeda na predizbornim izborima u Ajovi i Nju Hempširu, nema sumnje da će on biti republikanski kandidat za predsjednika u novembru. A uzimajući u obzir da je u nacionalnim anketama i u mnogim ključnim državama ispred predsjednika Džoa Bajdena, Trampov povratak na vlast je realna opasnost.

Tokom svog prvog predsjedničkog mandata, Tramp je više puta prijetio da će povući Sjedinjene Države iz NATO-a, vojnog saveza koji garantuje američki nuklearni kišobran u Evropi. Od ovog nauma su ga odvratili savjetnici za spoljnu politiku, a prije svega bivši savjetnik za nacionalnu bezbjednost Džon Bolton. Međutim, Trampova izolacionistička retorika se pojačava, što znači da će se, ako bude ponovo izabran, okružiti poslušnim ljudima, a ne iskusnim ličnostima iz establišmenta.

Trampu je potrebno odobrenje Kongresa za povlačenje Sjedinjenih Država iz NATO-a, ali bi mogao da potkopa američke bezbjednosne garancije bez formalnog napuštanja Alijanse. Dovoljno je da objavi da SAD neće stati u odbranu evropskih zemalja ako budu napadnute. On to sada upravo i govori: Tramp ne samo da neće braniti NATO zemlju koju je napala Rusija, već će “ohrabriti” Rusiju da “radi šta god hoće” ako bude smatrao da dotični saveznik u NATO-u ne troši dovoljno novca na odbranu.

Umjesto da se jednostavno nada najboljem scenariju, u kojem će Bajden ponovo pobijediti na izborima, nastaviti da podržava Ukrajinu i poštuje odbrambene obaveze Amerike prema NATO saveznicima, Evropa bi trebalo da se pripremi za najgore. U idealnom slučaju, takve pripreme je trebalo da počnu mnogo ranije, kada je Putin anektirao Krim 2014. ili nakon što je Tramp izabran 2016. godine.

Ako su temelji za evropsku odbrambenu alijansu u okviru NATO-a bili postavljeni prije deset godina, onda bi EU sada mogla imati koristi od poboljšanih istraživanja o kolektivnoj odbrani i efikasnije strategije nabavki za odbranu. U najmanju ruku, više evropskih zemalja moglo bi da slijedi primer Poljske i Estonije koje su tokom dvije godine, otkako je Rusija napala Ukrajinu, značajno povećale svoje budžete za odbranu.

Iako je nemoguće vratiti sat unazad, izostanak reakcije sada bi predstavljao vrhunac neodgovornosti. Prije svega, Evropa mora da poveća svoju podršku vojnim naporima Ukrajine. Pošto republikanska većina u Predstavničkom domu odbija Bajdenov zahtjev za dodatnu vojnu pomoć Ukrajini od 60 milijardi dolara, opkoljena zemlja ostaje bez oružja i municije.

Na sreću, Evropska unija je konačno odobrila četvorogodišnji paket pomoći Ukrajini od 50 milijardi eura, koji je prethodno, u decembru, blokirao proputinovski mađarski premijer Viktor Orban.

Evropa takođe treba da obeća dugoročnu pomoć Ukrajini, čak i ako SAD prestanu da je pružaju. Ako Orban ne pristane na ovo, ostalih 26 zemalja EU mora da ga zaobiđe i Ukrajini obezbijedi neophodne resurse.

Danas je apsolutno jasno da će Putin, ako Rusija ne bude poražena u Ukrajini, napasti druge evropske zemlje. Kremlj već radi na destabilizaciji evropske demokratije finansiranjem krajnje desnih i krajnje lijevih anti-EU partija preko legija botova za širenje izbornih dezinformacija na društvenim medijima. U međuvremenu, hakeri koje podržava Putin ciljaju kritičnu infrastrukturu kao što su električne mreže i vladine baze podataka, dok ruski borbeni avioni narušavaju vazdušni prostor Švedske i Estonije.

Shodno tome, Evropa mora da povećati sopstvene izdatke za odbranu. U najmanju ruku, od evropskih zemalja se traži da poštuju ciljnu potrošnju NATO-a od 2% BDP-a. U februaru 2022. njemački kancelar Olaf Šolc je proglasio Zeitenwende (“prekretnicu”) u spoljnoj politici zemlje, signalizirajući nova opredjeljenja za ponovno naoružavanje. Ipak, skoro dvije godine kasnije, on još nije ispunio obećanje da će uložiti 100 milijardi eura u modernizaciju oružanih snaga zemlje. Treba napomenuti da se procjenjuje da će njemačka potrošnja na odbranu dostići samo 1,2% BDP-a za 2023.

Osim toga, potrebno je povećati finansiranje iz EU. Tijeri Breton, evropski komesar za unutrašnje tržište, nedavno je predložio osnivanje odbrambenog fonda EU od 100 milijardi eura za finansiranje zajedničkih nabavki odbrane i povećane proizvodnje oružja i municije. Bretonov predlog (koji će vjerovatno podržati njegov bliski saveznik, francuski predsjednik Emanuel Makron) prvi je korak koji obećava.

Pošto je evropska ekonomija neuporedivo veća od ruske, zemlje EU mogu lako da proizvedu dovoljno oružja kako bi zadovoljile i odbrambene potrebe Ukrajine i svoje sopstvene. Takve investicije, međutim, zahtijevaju vrijeme i stalnu podršku nacionalnih vlada, pa vremena za gubljenje nema.

Da, Rusija ima ogroman nuklearni arsenal. Nasuprot tome, u Evropi samo dvije zemlje imaju nuklearno oružje - Francuska i Velika Britanija (koja više nije dio EU i u velikoj mjeri zavisi od američke tehnologije). S obzirom na to da je Putin već zaprijetio da će upotrijebiti taktičko nuklearno oružje u Ukrajini, Evropa mora da razvije sopstvenu strategiju nuklearnog odvraćanja. A to bi onda zahtijevalo kredibilnu posvećenost i Francuske i Velike Britanije da iskoriste svoje nuklearne mogućnosti za odbranu zemalja poput Estonije i Poljske.

Još kontroverznije, zemlje koje izgube zaštitu američkog nuklearnog kišobrana mogu početi da se osjećaju prinuđenim da steknu sopstvene nuklearne arsenale. Ukrajina, koja je napustila nuklearno oružje koje je ostalo na njenoj teritoriji nakon raspada SSSR-a, naučila je lekciju na teži način: bezbjednosne garancije nisu bile dovoljne da odvrate potencijalne ruske napade.

Sve zemlje sa nuklearnim elektranama i neophodnim naučnim znanjem imaju potencijal da relativno brzo razviju sopstveno nuklearno oružje. Pored toga, Francuska bi svoje tehničko znanje mogla da podijeli sa drugim evropskim zemljama.

Evropsko ponovno naoružavanje može izgledati kao radikalan korak, ali ulozi su životno važni. S obzirom na to da se junski izbori za Evropski parlament brzo približavaju, tema odbrane bi trebalo da bude visoko u svijesti birača.

Autor je gostujući viši saradnik na Evropskom institutu Londonske škole ekonomije; bio je ekonomski savjetnik predsjednika Evropske komisije

Copyright: Project Syndicate, 2024. (prevod: N.R.)

( Philippe Legrain )