Razvoj elektronske državne uprave: Godine ulaganja, a sistemi klimavi

Nakon skoro deceniju i po ignorisanja propisa, u maju prošle godine završen je popis zemljišta i objekata u vlasništvu Crne Gore i formirana elektronska baza, registar državne imovine. Za izradu tog softvera još 2014. godine plaćeno je skoro 200 hiljada eura, ali registar ni danas nije funkcionalan na način kako je predviđeno.

Popisana državna imovina još ne sadrži i informacije o tome kolika je njena vrijednost.

Registar državne imovine obaveza je utvrđena Zakonom o državnoj imovini još iz 2009. godine. Jedna od obaveza je bila i nabavka integrisanog informacionog sistema za jedinstvenu evidenciju državne imovine, sa ciljem da se u u svakom trenutku ima tačan uvid u stanje, kako ukupne imovine, tako i imovine po pojedinim organima, i da se na brz i efikasan način raspolaže tačnim i kompletnim podacima.

Za taj posao, na tenderu koji je raspisan krajem oktobra 2014. angažovana je privatna firma “Atos” iz Beograda, kao jedini ponuđač. Plaćeno im je 199.800 eura, a rok za izvršenje ugovorne obaveze je bio septembar 2015.

Koča Đurišić, koji bio direktor Uprave za katastar i državnu imovinu, “Vijestima” je u martu prošle godine rekao da po dolasku u Upravu nije zatekao ništa od onoga što zakon propisuje kad je u pitanju registar, a da softver iz 2014. godine “nikada nije profunkcionisao”.

Izvještaji DRI pokazuju da taj sistem nije uspostavljen na način na koji je bilo predviđeno ugovorom, da Ministarstvo finansija nije potpisivalo aneks(e) ugovora nakon isteka roka za izvršenje ugovorene obaveze. U konačnom izvještaju o reviziji upravljanja Registrom nepokretnosti državne imovine iz 2023. godine, DRI konstatuje da “integrisani informacioni sistemi SAP FI-AA modul, do okončanja postupka revizije ili juna 2023. godine, nije bio uspostavljen na način predviđen opisom i specifikacijom projekta, koja je sastavni dio Ugovora i nije bilo moguće da Uprava za katastar i državnu imovinu i organi državne isti operativno koriste u predviđenom obimu”.

Aktivnosti na unapređenju funkcionalnosti IT rješenja za upravljanje državnom imovinom i kvaliteta podataka, planirane su Programom reforme upravljanja javnim finansijama za period 2022-2026. godinu. Za tu namjenu predviđeno je 500.000 eura sredstava iz budžeta.

Otvoreni podaci “na pauzi” skoro dvije godine

Preko 33 hiljade eura uloženo je od 2017. godine u izradu i održavanje Portala otvorenih podataka (data.gov.me), gdje od maja 2022. nije objavljen nijedan novi set podataka.

Za različite poslove - izradu, održavanje i analizu ranjivosti portala potpisana su tri ugovora, posljednji 2021. godine. Od maja 2022, međutim, na lokaciji data.gov.me ne dešava se ništa.

Iz MJU su u međuvremenu najavili i izradu novog portala i kazali da Ministarstvo, u tom pogledu, ima ekspertsku pomoć kanadskih stručnjaka, koje je angažovao Nacionalni demokratski institut (NDI).

O tome nisu donijeli konkretnu odluku, a kako su naveli u odgovoru od 22. februara, taj posao je u prvoj fazi realizacije.

“Konkretna odluka o izradi portala ne postoji iz razloga što potreba za Portalom otvorenih podataka proizilazi iz velikog broja strateških dokumenata koji su dio zvaničnih politika Ministarstva javne uprave”, kazali su iz tog resora.

Rok za završetak novog portala, kako su dodali, je do kraja četvrtog kvartala tekuće godine.

Prvi ugovor, tada za uspostavljanje portala otvorenih podataka, 2017. potpisan je sa firmom “Smart Tech” iz Podgorice. Portal data.gov.me predstavljen u julu sljedeće godine.

Ugovor vrijedan 14.042 eura (sa PDV-om), prema dostupnoj dokumentaciji, potpisala je sekretarka Ministarstva javne uprave (MJU) Vesna Ćalović.

Taj resor dvije godine kasnije, za 14.497 eura (sa PDV-om) angažovao je istu firmu za poslove unaprjeđenja i održavanja portala. Novi ugovor potpisala je tadašnja ministarka Suzana Pribilović.

U dokumentaciji koja je dostavljena redakciji na zahtjev za slobodan pristup informacijama (SPI), postoji i treći ugovor, koji je 2021. tadašnja ministarka javne uprave, digitalnog društva, kulture i medija Tamara Srzentić potpisala sa firmom “Codingo”. Ugovor se, kako se navodi u dokumentaciji, odnosio na uslugu analize ranjivosti portala otvorenih podataka sa uslugom podizanja nivoa bezbjednosti i otklanjanja utvrđenih ranjivih tačaka. Za taj posao firmi “Codingo” plaćeno je 4.501,20 eura (sa PDV-om).

Iz MJU, koji u aktuelnoj i prethodnoj Vladi vodi Maraš Dukaj, kazali su da je taj posao sklopljen nakon je “CEED Consulting” d. o. o. iz Podgorice za potrebe tog resora sproveo istraživanje, kako bi identifikovali ključne nedostatke u funkcionisanju portala.

“Kao i skupove nedostajućih najčešće korišćenih otvorenih podataka, jasno praveći razliku između otvorenih podataka i podataka i informacija dobijenih u skladu sa Zakonom o SPI. S obzirom na to da nije bio moguć redizajn portala, u okviru projekta se pristupilo izradi novog, a novi portal je objavljen 26. maja 2022. i konfigurisan na produkcionom serveru MJU. Funkcionisao je do sajber napada krajem avgusta 2022. godine”, navode u odgovoru.

Posljednji setovi podataka na data.gov.me, međutim, objavljeni su tri mjeseca prije sajber napada. Iz resoru javne uprave nisu objasnili šta se dešavalo u ta tri mjeseca - zbog čega nije bilo novih unosa od maja do avgusta 2022. godine

Prema podacima koje su iz MJU saopštili nakon sajber napada, do tog kritičnog događaja, na data.gov.me, 20 institucija objavilo je 197 setova podataka, iz 15 oblasti.

Iako i dalje javno dostupan, a nefunkcionalan, portal otvorenih podataka ima i opciju za registraciju, odnosno prijavu korisnika. Na pitanje čemu ta registracija služi i koliko je korisnika registrovano, iz resora Maraša Dukaja odgovorili su kratko: “Nemamo podatak”.

Papir još na snazi

Za licence i održavanje sistema za elektronsko upravljanje dokumentima (eDMS), prema ugovorima sa portala za javne nabavke (cejn.gov.me), od 2017. zaključno sa 2022. godinom, plaćeno je preko 678,5 hiljada eura.

Te poslove dobijale su firme SRC sistemske integracije iz Beograda, te S&T Crna Gora, Digit Montenegro i Čikom iz Podgorice.

Sa Čikomom je u oktobru prošle godine potpisan novi ugovor vrijedan 429.550 eura (sa PDV-om), a taj posao sklopljen je za izradu i održavanje sistema za eDMS, ali i upravljanje procesom elektronskih sjednica Vlade Crne Gore.

Sistem za elektronsku razmjenu dokumenata, kako se navodi u godišnjim izvještajima resora javne uprave i Strategiji digitalne transformacije Crne Gore 2022-2026. iz decembra 2021, jedan je od ključnih Vladinih servisa koji omogućava unaprjeđenje poslovnih procesa postepenim prelaskom sa papirnog na elektronski vid upravljanja dokumentima.

Cilj uvođenja tog sistema bila je brža razmjena informacija, smanjenje papirologije i veća sigurnost pri skladištenju dokumenata.

Sa realizacijom tog projekta, tadašnje Ministarstvo za informaciono društvo i telekomunikacije, koje je vodio Vujica Lazović, kako se navodi u različitim izvještajima, započelo je u oktobru 2009, a sistem za elektronsko upravljanje dokumentima uspostavljen je 2011. godine.

Prema Informaciji o eDMS koju je Vlada usvojila u decembru 2023, taj sistem implementiran je u 23 institucije.

U istom dokumentu navedeno je i da eDMS i sistemi za upravljanje procesom elektronskih sjednica i za digitalno potpisivanje dokumenata “funkcionišu na zastarjelim platformama, za koje je podrška istekla i koje nije moguće nadograditi”.

“Iz navedenog razloga, biće uspostavljeni novi sistemi, zasnovani na najsavremenijim tehnologijama i u skladu sa najboljim svjetskim praksama i međunarodnim standardima koji uređuju ovu oblast i oblast informacione bezbjednosti”, navedeno je u dokumentu.

Iz Vlade su u istoj informaciji naveli i da je uspostavljanje sistema planirano za prvi kvartal 2024. godine.

Laris koristan, ali nije obavezan

Zajednica opština i UNDP 2019. godine započeli su rad na projektu “Efikasne i transparentne lokalne samoprave”, u okviru kojeg je razvijen LARIS, integrisani sistem administracije lokalnih prihoda.

Javni poziv za razvoj softvera objavio je u maju 2020. UNDP, a posao vrijedan 148.725 eura, tada je povjeren firmi “E Smart” iz Srbije.

Iz Zajednice opština rekli su da su projektu pristupili “prvenstveno zato što je DRI u više navrata ukazivala opštinama na manjkavosti njihovih softvera”.

Na pitanje o broju opština koje koriste LARIS, nisu dali precizne podatke, već su rekli da softver u cjelosti koristi najveći broj opština, da ga pojedine primjenjuju parcijalno, a da manji broj uopšte ne koristi.

“Ovo zato što su prethodno razvile svoje softvere. Naime, jedinstveni softver još nije imperativna obaveza, već stvar odluke opštine i poštovanja preporuke DRI”, navode u odgovorima.

U Izvještaju DRI o tematskoj reviziji “Naplata i evidencija sopstvenih prihoda u lokalnim samoupravama”, objavljen 2021. navedeno je da posebni softveri koje koriste neke opštine ne omogućavaju evidentiranje i razdvajanje lokalnih javnih prihoda po godinama i da u nekim opštinama sofver uopšte ne postoji, već se prihodi evidentiraju u Wordu ili Excelu.

“Nakon uvida u funkcionalnosti softvera LARIS, DRI je svim opštinama preporučila da koriste LARIS radi pojednostavljenja i unapređenja poreskog postupka, lakše komunikacije i nižih troškova poreskih obveznika”, piše u tom izvještaju DRI.

Iz Zajednice opština kazali su da je ta preporuka prihvaćena od dijela opština koje do tada nisu koristile LARIS, “pa je, recimo, tokom 2023. godine Opština Ulcinj postala jedna od korisnica, dok je Opština Bar pokazala interesovanje za korišćenje najvećeg broja modula”.

Pitanja o tome da li koriste LARIS, upućeno je svim lokalnim samoupravama. Odgovor su dostavili iz opština Bijelo Polje, Cetinje, Rožaje i Tivat.

Sudeći prema odgovorima, opštine koje ga koriste, zadovoljne su ti softverom, iako ga koriste na različite načine. Navode i da im taj softver pruža mogućnost umrežavanja sa drugim javnim registrima, koji su važni za obračun lokalnih prihoda.

Tivat nudi onlajn plaćanje poreza

Među opštinama koje koriste LARIS i koje su dostavile odgovor u vezi sa tim, jedino tivatska nudi mogućnost građanima da usluge plate putem interneta.

“Moguće je plaćanje onlajn poreza na nepokretnost, turističke takse i naknade za puteve, ali se ono ne oslanja na Laris program. Pokušaćemo u budućnosti u saradnji sa Larisom unaprijediti sistem onlajn plaćanja”, rekli su iz Opštine Tivat.

Iz Opštine Bijelo Polje kažu da za onlajn plaćanje nema interesovanja građana.

“Što se tiče onlajn plaćanja, njega još ne praktikujemo, zbog nezainteresovanosti građana, jer isti više vole da plaćanje izvrše na našoj blagajni ili kod terenskih radnika zaduženih za naplatu”, rekli su iz bjelopoljske Opštine.

U Opštini Cetinje kažu da bi onlajn plaćanje bilo poželjno i da bi dobro bilo i da se sistem poveže sa elektronskom ličnom kartom (eLK), koju Ministarstvo unutrašnjih poslova izdaje već tri godine.

Iz Glavnog grada nisu odgovorili na pitanja o korišćenju LARIS sistema. Uvidom u platformu, nakon prijave, registruje se da dugme za onlajn plaćanje postoji, ali ne radi.

U Informaciji o statusu projekta “eUsluge i digitalna infrastruktura kao mjera odgovora na kovid-19”, koja je usvojena na sjednici Vlade 21. decembra, prošle godine, pored ostalog, navodi se da je onlajn plaćanje poreza na nepokretnost sa Glavnim gradom stopirano “do prevazilaženja određenih izazova koji su uslijedili nakon organizacionih promjena koje su uslijedile, kako na lokalnom, tako i na centralnom nivou”.

Kroz LARIS sistem Glavnog grada, osim toga, u dijelu koji se odnosi na porez na nepokrenosti, iako kao mogućnost postoji, ne može se i preuzeti elektronska verzija rješenja.

Elektronsku verziju rješenja moguće je dobiti na zahtjev putem elektronske pošte.

Pomoć UNDP i EU

Za različite aktivnosti koje se sprovode kroz projekat “E-usluge i digitalna infrastruktura kao odgovor na COVID-19”, Program Ujedinjenih nacija za razvoj u Crnoj Gori (UNDP) uz podršku Evropske unije, za tri godine opredijelio je oko 824 hiljade dolara.

Projekat je započeo u januaru 2021. i završava krajem ove godine. Do kraja prošle godine, utrošeno je 622,88 hiljada.

Prema podacima sa vebsajta UNDP u Crnoj Gori, kroz taj projekat za konsultantske usluge firmi CEED, koja je radila analizu portala otvorenih podataka, u 2021. godini plaćeno je 92.875 eura.

( Damira Kalač )