"Kuga i kolera" Patrika Devila - priča o jednom izuzetnom životu

Roman Kuga i kolera francuskog pisca Patrika Devila (sa francuskog prevala Melita Logo Milutinović) je izmišljena biografija Aleksandra Jersina, naučnika, pustolova i genija, doktora medicine, poznatog mikrobiologa i imunologa koji je zadužio čovječanstvo otkrićem i izučavanjem bacila kuge. Naratorov gotovo lirski monolog o Jersinu počinje dok je ovaj bio pri kraju života, 1940. godine, kada Jersin bježi iz Francuske, u toku invazije njemačkih okupacionih snaga, kako bi ostatak života proveo u Vijetnamu. Pripovjedač zauzima poziciju svojevrsnog duha budućnosti koji se kroz niz primjera povremenih napada bolesti i oporavaka, vraća čitaocu kroz Jersinov život, stavlja ga u kontekst javnog života Francuske devetnaestog vijeka i upoređuje ga sa svojim savremenicima kao što su Rembo, ali i njegov rival Kitasat Šibasaburo, ali i njegov učitelj Luj Paster. Devil piše biografiju velikog naučnika u istančanom i izrazito složenom stilu, koga nije zanimalo ništa vezano za umjetnost, ali mu je na kraju upravo umjetnost poslužila kao neposredni motiv.

Aleksandar Jersin smatran je suotkrivačem uzročnika bubonske kuge, bakterije štapićastog oblika kasnije, njemu u čast, nazvane Jersinija pestis. Jersin je takođe uspio da prvi dokaže da je isti bacil prisutan i kod glodara i kod ljudi, što je ukazivalo i na mogući prenos te bolesti sa životinja na ljude i sa ljudi na životinje.

Posljednjeg majskog dana, 1940. godine, dok su nacističke trupe zauzimale Pariz, Aleksandar Jersin napušta Francusku posljednjim avionom kompanije Er Frans koji je toga dana uzletio sa pariskog aerodroma. U knjizi Kuga i kolera se kaže da je Jersin još pedeset godina ranije bio donio odluku da ode iz Evrope. Pravim mjestom za stalan i miran život smatrao je Aziju. Tamo je proveo Prvi svjetski rat, pa je bio odlučio da tamo provede i Drugi. Sam, naravno, onako kako je oduvijek i živio. Istina, tamo je bio stvorio nekakvu zajednicu, svojevrsni manastir povučen od svijeta u koga je želio da se vrati. Bio je prestar da bi ostao da se s oružjem bori protiv nacista, mada je već spasao tolike milione života, jer je još ranije, kao mladi ljekar, učenik Luja Pastera, 1894. godine, napravio vakcinu protiv bacila bubonske kuge. To je bio Jersinov posljednji let iz Pariza jer se on, kako je Devil u knjizi zapisao, nikada poslije toga dana nije vratio u Francusku. Nikad poslije toga dana nije ušao u svoju sobu na šestom spratu hotela Lutecija. I Jersinove komšije morale su se iseliti iz toga hotela kada su stigli nacisti.

Aleksandar Jersin je bio Švajcarac školovan u Njemačkoj i Francuskoj. Još kao dijete bio je pristalica evropske tradicije i težnji za naprednijim odnosima u društvu, ali, kako autor kaže, posjedovao je i romantičarsku glad za avanturama koje su se razbuktale Livingstonovim i Konradovim pričama, što ga je navelo da otplovi u Aziju da upoznaje svijet.

Avion u koji se ukrcao Jersin već uzlijeće. Pri posljednjem pogledu na Luteciju, hotel u kojem je stanovao, vidio je kako se u njega useljavaju dobrovoljci iz Civilne odbrane sa žutim trakama oko mišice. Kada su i te scene iščezle, Jersin se zatvorenih očiju prepuštio razmišljanju. Prisjećao se dana svoje mladosti. Potom je uzeo svoju bilježnicu kao da je htio da nešto zabilježi. Ali, to mu nije polazilo za rukom. Jersin se rodio poslije smrti svoga oca Žan Aleksandra Marka i nije znao kako da počne pisati povijest sina, bez povijesti oca. A oca nikad nije upoznao.

Prisječao se djetinjstva provedenog u Moržu, u kantonu Vaud. U porodici Jersin i njenom susjedstvu tada nije vladala nemaština kao u nekim drugim djelovima njihovog malog mjesta, ali se živjelo veoma skromno, dobro se pazilo kud odlazi koja para.

Aleksandar Jersin (22. septembar 1863. - 1. mart 1943) bio je švajcarsko-francuski ljekar i bakteriolog. Zapamćen je kao suotkrivač izazivača bubonske kuge, najtežeg oblika kuge opisanog u to doba. Još jedan bakteriolog, japanski ljekar Kitisato Šibasaburo, izučavao je uzročnika kuge i obzirom na njegovu samostalnu identifikaciju tog mikroba, smatrao se zaslužnim za njegovo otkriće. Kasnije su sumnje pale na mogućnost da je japanski bakteriolog otkrio neki drugi mikrob a ne izazivača kuge.

Jersin je rođen u Obonu, u kantonu Vo u Švajcarskoj. Tu je proveo djetinjstvo, stekao osnovno školsko obrazovanje, a onda odlazi u Lozanu gdje završava prve godine studija medicine. Međutim, ni tu se ne zadžava predugo jer su ga snažno privlačile studije u Marburgu i Parizu gdje su u to vrijeme profesori bili veoma poznati stručnjaci i odlaskom tamo okončava započeto izučavanje medicinskih nauka. Jersin je ušao u istraživačku laboratoriju Luj Paster Više normalne škole, na poziv Pjer Pola Emila Rua, gdje je učestvovao u razvoju seruma protiv bjesnila. Doktorirao je i proveo dva meseca kod Roberta Koha u Njemačkoj. Pridružio se tek osnovanom Pasterovom institutu kao Ruov saradnik i sa njim je otkrio toksin koga proizvodi bacil Corynebacterium diphtheriae, nepokretne, ali veoma kontagiozne bakterije štapićastog oblika. To je inače veoma jak egzotoksin koji u svojoj blizini sprečava sintezu proteina u ćelijama i na taj način izaziva izumiranje ćelija, a ovi naučnici iskoristili su ga za spravljanje spasonosne vakcine protiv difterije.

Da bi mogao da se bavi medicinom u Francuskoj, Jersin se prijavio i stekao francusko državljanstvo. Ubrzo zatim otputovao je u francusku Indokinu (Vijetnam, Laos i Kambodža). Potom je Jersin na zahtjev francuske vlade i Pasterovog instituta poslan u Hong Kong da istraži kugu koja se bila tamo pojavila.

Ovdje se autor knjige “Kuga i kolera” pita: gdje bi tada bio taj sjedobradi starac da nije uzeo francusko državljanstvo, da je ostao Njemac, ili Švajcarac, da je izabrao Koha umjesto Pastera, da se oženio Njemicom iz Marburga, čiju bi uniformu nosila njegova djeca, unuci…?

Godine 1895. Jersin se vratio u Institut Paster u Parizu i sa svojim kolegama pripremio prvi serum protiv kuge. Potom je ponovo otputovao u Indokinu, gdje je u Nja Čangu instalirao malu laboratoriju za proizvodnju seruma koja je uskoro postala-ogranak Pasterovog instituta. Odlučivši da ostane u svojoj zemlji stvaranja, aktivno je učestvovao u osnivanju Medicinske škole u Hanoju 1902. i bio je njen prvi direktor. Godine 1934. nominovan je za počasnog direktora Pasterovog instituta i člana upravnog odbora.

Njegova kuća u Nja Čangu, napravljena u neposrednoj blizini ušća rijeke i kilometrima duge morske plaže, sada je Muzej Jersin. U njoj je ovaj veliki istraživač i naučnik, čovjek koji je svojim otkrićima višestruko zadužio vaskoliko čovječanstvo, proveo posljednje i dane i sate svog usamljeničkog života. U miru je bilježio mijenjanje nivoa vode tri puta svakog dana u isto vrijeme. Danas su te njegove bilježnice muzejski eksponati. Umro je u svojoj kući u Nja Čangu 1943. godine.

Kako to mnogi kritičari kažu, Devilova fikcionalizovana biografija Jersina je civilizovan i vješt monolog iz koga ipak spoznajemo mnoge tajne iz života ovog velikog naučnika. Zbog toga ne bi trebalo da zaboravimo ne samo na Jersinovu brigu o zdravlju ljudi i neprocjenljivo veliki doprinos u efikasnoj zaštiti čovjeka od zaraznih bolesti, već i na njegovu preveliku ljubav prema uzgajanju raznih biljnih kultura. U knjizi Kuga i kolera Patrik Devil bilježi da je Jersin u svojoj bilježnici koja nosi naslov Agrikultura, zapisao imena biljaka čija je sjemena prenosio iz Evrope i pokušavao da ih uzgaja u svom dijelu Azije. Tu su se našli: badem, orah, ribizla, ali i neke njemu omiljene sorte vinove loze. Takođe tamo se govori i o podacima koji ukazuju na Jersinovo angažovanje u prenosu sjemena pojedinih biljaka iz Indokine u Francusku, zbog čega bi mnogi današnji uzgajivači tih predivnih biljaka u Francuskoj, pogotovo egzotične ukrasne paprati, trebali biti zahvalni upravo Jersinu.

Patrik Devil (19579, nakon što je završio studije komparativne književnosti, osamdesete je proveo na Bliskom istoku, u Nigeriji i Alžiru, a 1990-e na Kubi, Urugvaju i Centralnoj Americi. Sredinom 1990-ih osnovao je književni časopis Meet. Godine 2011. osvojio je nagradu časopisa Lire za najbolji roman godine za knjigu Kampučija. Roman Kuga i kolera ušao je u finale svih književnih nagrada u Francuskoj 2012. godine i osvojio Prix Femina i FNAC nagradu za najbolji roman. Devil je objavio 14 romana koji su prevedeni na petnaestak svjetskih jezika.

( Vujica Ognjenović )