Kuća pored Aušvica
Fokus filma “The Zone of Interest” je kuća koja je locirana izvan zida - nekih pedesetak metara od zida - kojim je bio ograđen prvobitni logor, sa sjeveroistočne strane, u produžetku upravnih zgrada logora
The Zone of Interest - je film Džonatana Glejzera (Jonathan Glazer), nastao u britansko-poljskoj kooprodiciji i premijerno prikazan 19. maja prošle godine na Filmskom festivalu u Kanu (gdje je nagrađen Velikom nagradom - Grand Prix - festivala). Nominovan je i za ovogodišnju Nagradu Oskar - u kategoriji najbolji film - i u još četiri kategorije (najbolji strani film, režija, adaptirani scenario i zvuk).
Sintagma The Zone of Interest (Das Interessengebiet des KZ Auschwitz, u originalu - ili Područje od interesa, u prevodu) odnosi se na zabranjenu zonu površine nešto više od 40 km2, pod komandom SS-a (Die Schutzstaffel), u granicama koje je u periodu od 1940. do 1945. godine funkcionisao sistem koncentracionih logora Aušvic (Das Konzentrationslager Auschwitz) - najveći sistem za istrebljenje i prisilni rad na teritoriji koju je držala Hitlerova Njemačka tokom Drugog svjetskog rata.
The Zone of Interest je ujedno i naslov romana Martina Ejmisa (Martin Amis), koji je objavljen 2014. godine - i koji je Glejzeru poslužio kao osnova za pisanje scenarija za film.
***
“Sve što se gradi za film, uglavnom je lažno - ili je to gola fasada ili je to prazni kontejner”, piše Gabriele Niola (Gabriele Niola, “Quella casa che rende La zona di interesse un film da non perdere” - Domus, domusweb.it). “Međutim, kada je riječ o kući iz filma “Zona interesa”, ta kuća je stvarna...”.
“Vila porodice Hes (Höss) u južnoj Poljskoj je idilična dvoetažna građevina (podrum, prizemlje, sprat i potkrovlje - op.a.) sa brižno uređenom baštom - a locirana je u sjenci Aušvica, najvećeg i najsmrtonosnijeg koncentracionog logora Trećeg Rajha”, piše Armani Said (Armani Syed, “The Real-Life Inspiration Behind The Zone of Interest’s Chilling Holocaust Tale” - Time, time.com). “Bila je to kuća Rudolfa Hesa (Rudolf Höss), komandanta Aušvica (u periodu od juna 1940. do novembra 1943. godine - i ponovo od maja do novembra 1944. godine - op.a.), u kojoj je živio sa porodicom - suprugom Hedvig (Hedwig) i petoro njihove djece. Ta kuća je, ujedno, i stjecište (locus) radnje u Glejzerovoj suptilnoj drami o Holokaustu”.
“U “Zoni interesa”, novom filmu Džonatana Glejzera, propituje se ograničeno/djelimično/neizravno iskustvo prisustva zlu (compartmentalized evil - kompartmentalizirano zlo - op.a.)”, piše Sonja Reo (Sonia Rao, “How ‘The Zone of Interest’ re-created a Nazi’s family home” - The Washington Post, washingtonpost.com), “jer je režiser odlučio da ne prikazuje strahote koje su se dešavale unutar ograđenog prostora Aušvica. Umjesto toga, veći dio filmskih scena je lociran izvan logora smrti, ali u neposrednoj blizini, u kući i oko kuće komandanta koji nadgleda istrebljenje”.
***
Hes je bio podređen direktno Ajhmanu (Adolf Eichmann - jedan među najvišim oficirima SS-a i glavni organizator Holokausta), a indirektno Himleru (Heinrich Himmler - prvi čovjek SS-a i vodeći propagator i sprovoditelj Hitlerove ideje o Holokaustu) - i od samoga starta, od odabira lokacije za budući logor, bio je uključen - kao vrlo kreativan i ekspeditivan oficir SS-a - u sve procese koji su rezultirali pokretanjem logora Aušvic, a zaslužan je i za konstantna usavršavanja sistema - uključujući tu i osmišljavanje i usavršavanje procesa egzekucije u gasnim komorama i spaljivanja tijela u krematorijumima.
Fokus filma “The Zone of Interest” je kuća koja je locirana izvan zida - nekih pedesetak metara od zida - kojim je bio ograđen prvobitni logor (Auschwitz I - Stammlager - riječ je o dvadesetak adaptiranih i nadograđenih zgrada bivše kasarne poljske vojske, uz nekoliko novosagrađenih zgrada), sa sjeveroistočne strane, u produžetku upravnih zgrada logora.
Kuću je sagradila poljska porodica 1937. godine. Bila je to ni po čemu posebna prizemna kuća - koju je Hes preuzeo 1940. godine - nakon što je poljska porodica protjerana iz “Zone interesa” - i temeljito preuredio, i iznutra i spolja, za potrebe svoje porodice - što je uključivalo i izgradnju stepeništa, još jednog sprata, potkrovlja i verande uz sporedni ulaz - da bi na koncu Hedvig oko kuće uredila pomenutu baštu, uključujući i bazen sa toboganom i staklenik.
I tu, otprilike, počinju pitanja na koje nema odgovora...
***
Kris Odi (Chris Oddy), scenograf (set designer) kojega je angažovao Glejzer, više puta je posjetio kuću u kojoj je živjela porodica Hes - šest ili sedam puta, kako kaže - jer je morao shvatiti njenu unutrašnju logiku, a morao je upoznati i sve originalne elemente - da bi se zatim fokusirao na elemente koji su bili od esencijalne važnosti za film. Zaključak je bio da u postojećoj kući nije moguće organizovati snimanje. Pored svega ostaloga, ta kuća pripada kulturno-istorijskom dobru od svjetskog značaja pod zaštitom UNESCO - tako da nijesu dolazile u obzir nikakve ozbiljnije preinake - kako spolja, tako i u unutrašnjosti kuće.
Uslijedila je potraga za lokacijom i za kućom u kojoj bi se mogao postaviti set - da bi produkcijski tim konačno pronašao kuću - i to na nekih tri kilometra od originalne kuće - s tim da je ta kuća bila u jako žalosnom stanju, što je podrazumijevalo opsežne radove na njoj - a kako je neophodno bilo minimizirati troškove rekonstrukcije te kuće do krajnjih granica - proces planiranja je trajao čitavih dvije i po godine - da bi radovi bili završeni za rekordnih četiri i po mjeseca - uključujući i radove na uređenju bašte.
Jedan od uslova koje je postavio Glejzer bio je da sve u kući - od namještaja, preko tepiha i posteljine, uključujući i odjeću članova porodice - mora biti novo - i da sve mora odisati svježinom - kako bi bio naglašen krajnje bizarni momenat da je porodica Hes, uz svakovrsne privilegije, uživala u komforu koji je u to vrijeme bio karakterističan za višu srednju klasu, živeći baš u toj kući, baš na tom mjestu i baš u vrijeme masovnih egzekucija u prvoj gasnoj komori i danonoćnih spaljivanja žrtava u prvom krematorijumu - na svega 200 metara od kuće - što je rezultiralo gustim crnim dimom koji je kuljao iz dimnjaka krematorijuma - dimom kojega je vjetar nosio na sve strane - uz nešto što je podsjećalo na crni snijeg - a što su bili, ispostaviće se, nesagorivi/vatrootporni ljudski ostaci.
***
Ne želim da kvarim ugođaj onima koji namjeravaju da pogledaju “The Zone of Interest” - ne želim da spojlujem - ali bih morao izdvojiti još jedan zanimljiv momenat, za kraj.
Naime, kuća u kojoj je snimane scene bila je apsolutno funkcionalna - u toj kući se stvarno živjelo. Glejzer je zahtijevao od cijele glumačke postave kojoj su bile dodijeljene uloge članova porodice Hes da žive u toj kući, doslovno - da se užive u uloge ukućana, da profunkcionišu kao prava porodica, te da se sažive sa tom kućom - da zaborave da su na setu i da se ponašaju prirodno.
Filmska ekipa nije ulazila u kuću. Sve scene koje se odigravaju unutar kuće snimane su kamerama koje su bile postavljene u svaku od prostorija kuće - što, u neku ruku, priziva Velikog brata. Na koncu je snimljeno 850 sati materijala - za film koji traje oko dva sata - od čega je dobar dio snimljen u kući.
***
“Glejzerov pristup bračnom paru Hes je studiozno forenzički, ali teško da možemo reći da ih stavlja pod mikroskop”, kaže Sandra Hal (Sandra Hall, “Drama lays bare the banality and ordinariness of evil” - The Sydney Morning Herald, smh.com.au). “Daleko od toga. Odlučan je u namjeri da ih drži na distanci, možda u strahu da bi jedan jedini krupni kadar uništio cijelu zamisao”.
Nakon što pogledate film, biće vam jasno zašto je ta distanca bila neophodna...
( Borislav Vukićević )