Za domaće potrebe, ali i izvoz: Stručnjaci i privreda ukazuju da bi država trebalo da izgradi cementaru u Pljevljima

Ekonomski razlozi za gradnju cementare u Pljevljima su nesporni jer je riječ o fabrici za koju svi parametri govore da bi bila profitablina, a pored podmirenja domaćih potreba postojao bi prostor i za izvoz cementa.

Cementara je trebalo da bude davno izgrađena, ali pošto nije - gradnja se mora maksimalno ubrzati.

Na potrebu što hitnijeg donošenja odluke o mogućnostima pokretanja proizvodnje cementa u gradu na sjeveru i valorizacije kvalitetnih resursa kojima je za tu namjenu ovo područje bogato ukazuje i to što je u sektorima saobraćaja, turizma i energetike planirana realizacija velikih infrastrukturnih objekata, a najavljena je i dalja gradnja auto-puta.

To za “Vijesti” ističu profesor na Građevinskom fakultetu Radenko Pejović i Privredna komora (PKCG).

Pljevaljski kraj, ukazuju sagovornici “Vijesti”, bogat je laporcem koji je jedna od glavnih komponenti cementa, što je značajan potencijal, a valorizacija sopstvenih resursa bi smanjila potrebu za uvozom cementa u Crnu Goru, čija je vrijednost na godišnjem nivou oko 50 miliona eura.

Iz Ministarstva energetike i rudarstva za “Vijesti” su kazali da je kvalitet investicije prioritet u odnosu na brzinu realizacije, kao i da je bitno da se projekat postavi na održivim principima, u skladu sa najboljim standardima u oblasti zaštite životne sredine, i to je stav koji nema alternativu.

Memorandum polazna osnova

U julu 2023. godine je prezentnovan projekat GREEN Pljevlja koji podrazumijeva gradnju cementare u tom gradu čiji je potencijalni investitor kompanija “Chayton Capital” iz Londona. Sa tim investitorom Vlada i Elektroprivreda su potpisale Momorandum o razumijevanju.

“Vijesti” su pitale Ministarstvo energetike i rudarstva šta je od jula prošle godine do danas urađeno i da li je potencijalni investitor i dalje zainteresovan za ovaj projekat.

“Memorandum je tek prvi korak kojim je definisana namjera dvije strane da se krene u sagledavanje svih aspekata neophodnih da bi se jedan ovako značajan projekat uspješno realizovao. Memorandum je polazna tačka u ovom projektu i ne sadrži detalje, niti plansku/projektnu dokumentaciju koja je potrebna za realizovanje same investicije. Bez postojanja konkretne projektne dokumentacije, nezahvalno je licitirati sa rokovima realizacije”, kazali su u ovom resoru.

Osnovni preduslovi za realizaciju ovako krupnog projekta su, navode u Ministarstvu, odgovarajuća planska dokumentacija, izrada samog projekta, izrade studija uticaja projekta na životnu sredinu...

“Predstavnici kompanije ‘Chayton Capital’ su, nakon skiciranja stanja u Pljevljima, imali više sastanaka sa predstavnicima Ministarstva energetike i rudarstva na kojima je je predstavljena vizija razvoja projekta, dakle interesovanje investitora i dalje postoji. Izgradnja cementare u Pljevljima ima za cilj da valorizuje postojeće resurse (sirovine i energente), da obezbijedi dovoljne količine cementa za potrebe Crne Gore, ali potencijalno i za potrebe izvoza. S obzirom na značaj izgradnje fabrike cementa za Opštinu Pljevlja, ali i za državu i region, a posebno imajući u vidu najave Vlade u izgradnji kapitalnih projekata dominanto iz oblasti saobraćajne infrastrukture, ali i iz oblasti energetike, vrlo je važno da ozbiljno pristupimo svakom investitoru, ne želeći da dovedemo u pitanje održivost ovako važnih investicija”, istakli su u Ministarstvu energetike, dodajući da je u tom smislu kvalitet investicije je prioritet u odnosu na brzinu realizacije.

Iz tog resora su ocijenili da veličina i kompletnost investicije, zahtijeva da se samom projektu pristupi sa posebnom pažnjom od prve faze njegovog planiranja.

“Neophodno je sagledati svaki korak razvoja i dinamiku realizacije. Kako smo već naveli, uzimajući u obzir da je iznos investicije veliki, Ministarstvo je poslalo predstavnicima kompanije ‘Chayton Capital’ listu pitanja koja će potvrditi kredibilnost investitora. Neka od pitanja su: da se dostavi lista referenci kompanije ‘Chayton Capital’ na sličnim projektima, da se dostavi bilans stanja i uspjeha kompanije za poslednje tri godine, da se dostavi lista banaka sa kojima investitor planira sarađivati i potvrda istih da će obezbijediti finansiranje”, naglasili su, dodajući da Ministarstvo na čelu sa ministrom Sašom Mujovićem želi kredibilne, renomirane, odgovorne investitore, sa odgovarajućim referencama.

Ekološki benefiti

Profesor Radenko Pejović kazao je da je cementara trebalo biti davno izgrađena, ali pošto nije onda se njena izgradnja mora maksimalno ubrzati.

“Vezano za izgradnju cementare u Pljevljima moj stav je vrlo jasan i precizan. Ne da treba graditi ovu cementaru, već je ona odavno trebala biti izgrađena. O ovoj cementari se odavno priča, međutim uvijek je ostajalo samo na priči. Rađene su razne studije, ali konkretizacije nije bilo. Nažalost, mi se oslanjamo na poljoprivredu i turizam dok se o industrijskoj proizvodnji ne vodi računa. Sigurno da treba ove dvije grane razvijati, ali one ne garantuju sigurnost jer zavise od prirodnih uslova. Ne treba ići daleko, dokaz je ovogodišnja zimska sezona”, istakao je Pejović.

Prema njegovim riječima, bez industrijske proizvodnje koja bi u određenoj mjeri eliminisala uvoznu zavisnost nema napretka i umjesto da se ide u tom smjeru sve dosadašnje Vlade su pribjegavale zaduživanju, ali i tome mora doći kraj.

“Zaduženje se opravdava da to nije za potrošnju već za kapitalne projekte. Nijesmo toliko naivni da nam nije jasno da je sve dato za potrošnju, a za kapitalne investicije nije ostalo ništa pa je neminovno zaduženje. Prema tome, sve je očigledno, samo treba raditi. Imamo velike količine kvalitetne sirovine laporca, veliku potrebu za cementom i svako kome je cilj dobrobit države bi pravio cementaru. Nažalost, pored cementa i ostali prirodni resursi Crne Gore su malo iskorišteni. Krajnje je vrijeme da se oni počnu valorizovati”, istakao je Pejović.

On je kazao da su dva osnovna razloga za gradnju cementare ekonomski i ekološki.

“Ekonomski razlozi su nesporni jer se radi o fabrici za koju svi parametri govore da bi bila profitabilna. Imamo kvalitetnu sirovinu, laporac, koji se tretira kao industrijski otpad. Ako smo oprostili dosadašnju intenzivnu gradnju putne i druge infrastukture (posebno dionica auto-puta Smokavac-Mateševo), stambene i druge izgradnje ne bi smjeli propustiti, buduću intenzivnu izgradnju koja je u najavi. Do sada smo na godišnjem nivou uvozili 30 do 60 miliona eura cementa. Pored podmirenja domaćih potreba cementa, postoji i mogućnost izvoza”, naglasio je profesor.

Prema njegovim riječima, ne manje značajan je i ekološki benefit.

“Deponovane su ogromne količine laporca koji suštinski predstavlja industrijski otpad. Ako ovaj otpad ne iskoristimo za proizvodnju cementa i na njemu ostvarimo profit, da bi zatvorili poglavlje o ekologiji, Evropa će nam tražiti da ga konzerviramo za šta su potrebna značajna materijalna sredstva. Zaključak je očigledan. Treba istaći i činjenicu da savremene fabrike cementa zadovoljavaju uslove i u pogledu zaštite životne sredine”, istakao je Pejović

Valorizovati sirovine

Iz Privredne komore (PKCG) “Vijestima” su kazali da, budući da je u sektorima saobraćaja, energetike i turizma planirana realizacija velikih infrastrukturnih projekata, te najavljena izgradnja druge dionice auto-puta, PKCG je koristila i koristi svaku priliku da ukaže na potrebu što hitnijeg donošenja odluke o mogućnostima pokretanja proizvodnje cementa u Pljevljima i valorizacije kvalitetnih resursa kojima je, za tu namjenu, ovo područje bogato.

“Podsjetićemo da su laporac, ugalj, elektrofilterski pepeo i hemijski gips, koji su u jednom dijelu nusprodukt rada Termoelektrane, jedne od glavnih komponenti za proizvodnju cementa. Strategija razvoja građevinarstva u Crnoj Gori do 2020. godine predviđala je izgradnju kapaciteta za proizvodnju cementa uz puno poštovanje ekoloških standarda zaštite životne sredine i kvaliteta života, kao i izgradnju novih kapaciteta za proizvodnju opeke (ciglane) i izgradnju fabrika za proizvodnju gipsa i aditiva. Struka je prepoznala značaj i potrebu valorizacije postojećih sirovina, ali i pored interesovanja investitora za realizaciju nekih od ovih pogona još uvijek nemamo izgrađene ove industrijske kapacitete”, istakli su u PKCG.

Pojasnili su da je za primjenu ovako velikih projekata potrebno zajedničko djelovanje nadležnih institucija na državnom nivou kao i opštinskih službi kako bi se stvorile sve neophodne pretpostavke počevši prije svega od odgovarajućih planskih dokumenta, izgradnje saobraćajne infrastrukture, kao i procjene uticaja na životnu sredinu.

“Kada je u pitanju Privredna komora i Odbor udruženja građevinarstva i industrije građevinskih materijala, napominjemo da je na ovu temu valorizacije potencijala za razvoj industrije građevinskih materijala u opštini Pljevlja, prije par godina organizovan poseban događaj na kojem su učešće uzeli predstavnici svih relevantnih institucija, opštine, privrede i naučne zajednice. Posebna pažnja na ovom događaju je bila posvećena izazovima sa kojima bi budući investitori mogli da se susretnu u realizaciji ovih projekata, ali je zajednički opšti stav bio da je kroz realizaciju velikih infrastrukturnih projekata u sektorima saobraćaja, energetike i turizma, moguć brz povrat investicije u prije svega cementaru, a odmah zatim i u niz pratećih manjih pogona za proizvodnju betonskih prefabrikata, lakih betona, gipsanih ploča, opeka, crijepa, keramike i drugog”, kazal isu u PKCG, dodajući da na ovaj način bi mogao da se obezbijedi posao za do 1000 i više ljudi, a značajno bi se smanjila uvozna zavisnost.

Iz ove privredne organizacije ukazuju da stručnjaci navode da za ovako velike projekte treba animirati investitore na međunarodnom tržištu, ali takođe, zbog kvaliteta projekata, postoji i potencijal ulaganja od strane domaćih fondova u, na primjer, kompaniju koja bi se formirala akcionarski.

“Kada se govori o potencijalnim investitorima, ostvareni su određeni kontakti sa kompanijama koje su pokazale interesovanje za izgradnju fabrike, a PKCG u okviru svojih međunarodnih aktivnosti u vidu mnogobrojnih foruma koje organizuje kao i susreta sa ambasadorima, koristi priliku da prezentuje sve potencijale Crne Gore pa samim tim i potencijal za fabriku za proizvodnju cementa”, kazali su u ovoj organizaciji.

Neispunjena obećanja

Godinama je aktuelna priča o gradnji cementare u Pljevljima, a posljednja se dovodila u vezu Darkom Šarićem, a potom i sa ruskom kompanijom “Sfera”.

Na mjestu gdje je planirana gradnja cementare u selu Otilovići, jedna kotorska kompanija čiji je vlasnik bio pokojni Dragan Dudić kupila je više desetina hektara zemljišta i ostalu nepokretnu imovinu od mještana tog sela. Dio zemljišta koji vlasnici nisu željeli da prodaju eksproprisala je tadašnja lokalna vlast, koja po tom osnovu vlasnicima isplatila oko 970.000 eura.

Zemljište je otkupljeno u vrijeme dok je na čelu Opštine bio Filip Vuković (DPS).

Zbog otkupa zemljišta u Otilovićima i drugih propusta u radu, Služba za unutrašnju reviziju Opštine Pljevlja podnijela je 8. maja 2012. krivičnu prijavu protiv Vukovića i tadašnjeg sekretara za finansije Mustafe Klepa. U krivičnoj prijavi je navedeno da ne postoji odluka Skupštine o eksproprijaciji zemljišta u Otilovićima.

Tužiteljka u Pljevljima Sanja Golubović pet godina kasnije zbog zastarjelosti odbacila je krivičnu prijavu protiv Vukovića. Nakon odbacivanja prijave, Opština je imala pravo da preduzme gonjenje Vukovića i Klepa u roku od 30 dana od prijema rješenja, ali to nije učinila, niti je podnijela pritužbu za preispitivanje rješenja o odbacivanju krivične prijave.

Kompanija “Montenegro cement kompani” pominjala se kao budući graditelj cementare u Pljevljima. Osnivač firme bila je “Bellona investments S. A.” sa Maršalskih ostrva. Kao prvi osnivači te firme upisani su pokojni Dragan Dudić iz Kotora, koji je, kako mnogi tvrde, bio blizak saradnik Darka Šarića i Ali Memari Fard, predsjednik njemačke kompanije “Cemag”, koja je ranije, zajedno sa grčkom kompanijom “Pan adriatik”, pominjana kao budući investitor cementare u Pljevljima.

Javnosti nikada nije objašnjeno kako su preko noći brojni investitori sa kojima su se hvalili crnogorski zvaničnici odustali od ovog projekta.

U vrijeme kada je na čelu opštine bio Miloje Pupović (SNP) govorilo se da će cementaru u Pljevljima graditi ruska kompanija “Sfera”. Tada je Pljevljacima obećavana investicija vrijedna oko 300 miliona eura, a koja bi uključivala i izgradnju kraka pruge prema Prijepolju.

Pupović je 2012. godine “Vijestima” kazao da se realizacija tog projekta “zastala na sugestiju nekih ljudi iz crnogorske vlasti”.

“Sfera” je od Vlade tražila da joj odobri koncesije za eksploataciju laporca na Jagnjilu, izmijeni prostorni plan kojim će biti omogućena izgradnja željeznice prema Prijepolju u dužini od oko 23 kilometra, pomogne u obezbjeđenju placa u Luci Bar za izgradnju dva silosa za rasuti cement kapaciteta po 50 hiljada tona i dodijeli koncesije za istraživanje i eksploataciju uglja u ležištu Mataruge.

Sa ruskim investitorom Opština Pljevlja potpisala je ugovor o osnivanju akcionarskog društva “Crnogorski cement Pljevlja”.

Lani uvezeno cementa za gotovo 50 miliona eura

Iz Prvirede komore (PKCG) “Vijestima” je zvanično rečeno da je uvoz cementa u 2023. godini bio je 484,2 hiljade tona, što je više za 12,5 odsto u odnosu na godinu ranije.

“Vrijednost uvoza u 2023. godini je iznosila 49,8 miliona eura što je povećanje za 30 odsto u odnosu na godinu ranije.Vrijednost utrošenog građevinskog i pogonskog materijala u 2022. godini u Crnoj Gori iznosila je 157,4 miliona eura što predstavlja smanjenje od dva odsto u odnosu na 2021. godinu”, kazali su iz PKCG.

Pojasnil isu da godišnjim istraživanjem o potrošnji građevinskog i pogonskog materijala obuhvaćen je građevinski i pogonski materijal koji izvođači građevinskih radova (građevinska i negrađevinska preduzeća) koriste za gradnju objekata, za održavanje, remont i pogon mašinskog i voznog parka, za ogrijev, kancelarijski i ostali pomoćni materijal.

Cementara radila u prošlom vijeku u okviru Rudnika uglja

U Pljevljima je desetak godina radila cementara koja je, prema tvrdnjama mnogih, proizvodila jedan od najkvalitetnijih cementa u regionu.

Cementara je radila u sklopu Rudnika uglja, a njena izgradnja počela je u aprilu 1972 godine. Investitori su bili Rudnik uglja, Pljevaljska banka, Opština Pljevlja i Republika Crna Gora.

Izgradnja je završena 1975, a probna proizvodnja počela je u septembru te godine. U prvoj godini rada fabrika je proizvela 190.000 tona cementa.

Fabrika je tokom svog rada poslovala sa gubicima, a njen rad je ozbiljno ugrožavao životnu sredinu, pa je 1983. urađen elaborat o ekonomskoj opravdanosti ove fabrike. Ocijenjeno je da su neopravdana dalja ulaganja u cementaru.

Godišnji plan proizvodnje iznosio je 300.000 tona cementa, ali je proizvodnja zbog tehnoloških problema uvijek bila ispod plana. Poslije višegodišnjih poslovnih teškoća djelimično je konsolidovana proizvodnja cementa 1987. pa je zabilježeno prvi put da fabrika nije imala gubitak.

I pored uloženih napora za sanaciji poslovnih i proizvodnih teškoća, stanje se u fabrici nije moglo radikalnije izmijeniti pa je fabrika cementa u Pljevljima sa svojom tehnologijom bila skup ekonomski i ekološki promašaj pa je ubrzo donijeta odluka o njenom zatvaranju. Demontaža oprema počela je 1991. godine, a objekti cementare su kasnije srušeni zbog otkopavanja uglja na toj lokaciji.

( Marija Mirjačić, Goran Malidžan )