Crnogorski film se oslanja na entuzijazam
Producent Ivan Đurović za Vijesti komentariše stanje u kinematografiji, posjećenost bioskopa, finansije i druge izazove sa kojima se stvaraoci suočavaju
U sveukupnom iskustvu konzumiranja sadržaja kulturno-zabavnog karaktera, bioskop pruža najviše u odnosu na uloženi novac i vrijeme, smatra producent Ivan Đurović koji je i član Evropske filmske akademije, jedan od osnivača i prvi predsjednik strukovnog udruženja Udruženje filmskih producenata i režisera Crne Gore.
Uprkos tome, na sveprisutnu zapuštenost kada je u pitanju potreba za konzumacijom kulturnih sadržaja, samim tim i posjetom bioskopima, (in)direktno utiče više faktora, odnosno specifičnosti vezanih za Crnu Goru, od istorijskog konteksta, do različitih fenomena, konstatuje on.
Sale, težnje i finansije
Prema Đurovićevom mišljenju, ključna su dva faktora - bioskopske sale i težnja autora za takozvanim festivalskim filmovima, ali i finansiranje.
“Broj adekvatnih bioskopskih sala još nije na zavidnom nivou, ne samo u smislu tehničke opremljenosti (takozvani digitalizovani bioskopi ili sale), nego i po pitanju opšte funkcionalnosti - klimatizacija objekta, udobnost sjedišta, promocija dostupnih sadržaja, ali i pozicioniranje u ukupnoj ponudi grada... Višegodišnji trud Filmskog centra Crne Gore (FCCG) sa ciljem digitalizacije što većeg broja bioskopskih sala, najčešće u okviru centara za kulturu širom Crne Gore, počinje da daje rezultate, tako danas imamo desetak takvih sala, a potpisan je ugovor za još četiri. No, to samo po sebi nije dovoljno ukoliko nemamo prave ljude na rukovodećim mjestima tih institucija”, priča Đurović.
On kao pozitivan primjer navodi Bar, čiji bioskop bilježi značajan i konstantan rast posjetilaca, zahvaljujući digitalizaciji i entuzijazmu ljudi koji rukovode. Podsjeća i na primjer kotorskog kina “Boka” koji uz Podgoricu, ističe Đurović, jedini u kontinuitetu ima aktivno kino.
“Nažalost, imamo i dosta primjera potpune nezainteresovanosti ljudi koji bi, makar po opisu posla, trebalo da se bave ne samo pukim prikazivanjem filmova, već povećanjem gledanosti i promocijom dostupnih naslova na valjan način, kao što je korišćenje savremenih marketinških alata, a zašto ne i nekih inovativnih”, dodaje producent.
Nakon toga, prema njegovom mišljenju, poseban izazov u kinematografiji Crne Gore su finansije, ali i intencije autora.
“Imamo domaće filmske autore (ne sve, naravno) koji smatraju da film sa značajnim komercijanim potencijalom često isključuje bilo koje druge kvalitete, pa najčešće stvaraju filmove projektovane samo za festivalski život. No, niti jedno isključuje drugo, niti je lako snimiti dovoljno kvalitetan film bilo za festivale ili za bioskope, ili oboje, što bi trebalo da bude jedan od krajnjih ciljeva”, kaže on i nastavlja:
“Svakako je izazov u Crnoj Gori pronaći finansije za film, posebno za projekat koji bi se fokusirao isključivo na komercijalni uspjeh u kinima, što znači da, makar u nekoj mjeri, mora podilaziti ukusu širokih narodnih masa, čemu naši autori nijesu posebno skloni. Imajući u vidu da filmski fondovi prioritetno podržavaju, odnosno očekuju, drugu vrstu angažovanosti i uticaja filma, a ne samo gledanost, te da je potencijal domaćeg bioksopskog tržišta takav da isključuje mogućnost povratka uloženih sredstava, čak i u okolnostima rekordne posjećenosti, može se naslutiti zašto nemamo film poput nekih koji se, sa više ili manje uspjeha proizvode u susjedstvu”, sumira Đurović situaciju.
Odnos bioskopa, publike i crnogorskih filmova
Na pitanje da li su crnogorski filmovi adekvatno zastupljeni na bioskopskom repertoaru, producent podsjeća da “Cineplexx”, kao vodeći, pripada lancu bioskopa koji ima privatne vlasnike...
“I njihov prioritet je profit, odnosno prikazivanje filmova koji imaju potencijal da donesu zaradu. Što se tiče crnogorskih filmova, sa te adrese donekle ima razumijevanja, posebno za domaće filmove koji imaju nekakav bioskopski potencijal. Ali, tu ima dosta prostora za poboljšanje te saradnje. No, sa druge strane, često domaći filmovi imaju više nego simboličnu gledanost, po par ljudi po projekciji i za takve filmove teško da privatni prikazivač može puno toga napraviti, kad simboličan broj prodatih karata ne pokriva ni elementarne troškove projekcije”, konstatuje on i dalje komentariše stanje na repertoaru digitalizovanih sala...
“Zastupljenost crnogorskih filmova u centrima za kulturu, pored prijeko potrebne digitalizacije, mora se oslanjati na entuzijazam ljudi koji rade tamo, pa pored već spomenutih primjera, pomenuću i nove signale iz Danilovgrada. Gorak ukus ostaje kada primijetimo da, i pored uloženog novca u digitalizaciju, čelni ljudi u nekim gradovima ne pokazuju nikakvu ambiciju ili inicijativu da se posvete lokalnom kinu... No, to je usud Crne Gore i logike političke elite da kultura i dalje služi kao utješna nagrada za drugu ligu partijskih uhljeba! Takođe, imamo primjer bioskopa u Budvi, koji je u međuvremenu zatvoren, a cijela priča oko toga bioskopa je više udar na elementarnu logiku, umnogome zanimljivija za neke druge državne organe”, poručuje Đurović u razgovoru za Vijesti.
Na pitanje kako ponuđeni repertoar kreira (ili utiče na) potrebe publike, a kako cijena karte, on konstatuje da je to jedno od krucijalnih pitanja za svjetsku kinematografiju, a ne samo kod nas.
“Moramo imati u vidu ko je najčešća publika u bioskopima i veliki igrači se prilagođavaju tome, tako da zadnjih godina imamo dominantno bioskopske hitove koji su u stvari franšize Marvelovih superjunaka. No, 2023. godine se desilo nesto zanimljivo - najgledaniji filmovi su ‘Openhajmer’ i ‘Barbie’, a navedene franšize značajno su manje privlačile pubiliku u odnosu na nekoliko godina unazad. Čak iako suvoparno posmatramo ili analiziramo cijenu koštanja biokskopske karte, u odnosu na provedeno vrijeme u bioskopu, te ako se uzme u obzir zadovoljenje potreba za određenim kulturnim sadržajem, smatram da nam bioskop najviše donosi u odnosu na uloženi novac. Sa rizikom da će to neko čitati više kao pitanje nostalgije, ja i dalje vjerujem da je iskustvo gledanja filma u bioskopu i dalje ubjedljivo na strani bioskopa, bez obzira na napredak tehnologija koje nam omogućavaju da kod kuće gledamo filmove u vrhunskom kvalitetu reprodukcije slike i tona”, ističe Đurović.
Stalno ulaganje u proizvodnju i razvoj
Pored navedenih opštih uslova, odnosno nastavka digitalizacije sala u svim gradovima Crne Gore, Đurović naglašava da je potrebna jasna politika zapošljavanja adekvatnih ljudi na čelo takvih institucija, konstatnog ulaganja u proizvodnju filmova i razvoj filmske industrije.
“Jer, crnogorska kinematografija nije samo potrošač, već kroz production service, a zašto ne i plasman filmova, može donijeti i donosi značajan income i mnoge druge benefite našoj državi. Krucijalno je i da naši filmmejkeri shvate da film sa komercijalnim potencijalom nije nužno lišen svih ostalih kvaliteta, tako da uspješan tzv ‘festivalski’ film ne isključuje komercijalni potencijal i obrnuto, ističe Đurović.
On dodaje da je, po broju gledalaca, Crna Gora mikro tržište koje distibuteri često i ne posmatraju kao poseban prostor, već rezultate gledanosti pripisuju glavnom tržištu distributera, najčešće Srbiji, objašnjava.
“Ne može se očekivati od privatnih prikazivača da se pretjerano bave plasmanom crnogorskih fimova. No, prostom računicom dolazimo do, zasad teoretskog broja od nekih 3000-5000 potencijalnih gledalaca dnevno u Crnoj Gori, zahvaljući višegodišnjem trudu Filmskog centra da digitalizuje bioskope kod nas. No, ako nemamo prave ljude koji će voditi kina, entuzijaste i iskrene zaljubljenike u film, ulaganja u te sale zadovoljiće formu, ali ne i suštinu. Ključno je, da domaći autori (reditelji, scenaristi i producenti) znatno više vremena posvete najefikasnojoj strategiji, koja ima za cilj da privuče gledaoce u kina”, smatra on.
Pored kvaliteta filma, podsjeća Đurović, neophodno je vladati i savremenim i inovativnim metodama promocije.
“Evo, ubjedljivo najgledaniji film ove godine je film čiji je autor scenarija naš Stefan Bošković. Da rezimiram, da bismo poboljšali situaciju, važno je težiti temama koje imaju svojevrstan društveni angažman, a koji ujedno može privući širi auditorijum. Međutim, to zahtijeva vrhunsku vještinu storytellinga, visok nivo produkcije i režije”, upućuje Đurović.
Odsustvo šire društvene odgovornosti
Kao pozitivan, neizostavan je primjer regionalnih filmskih ostvarenja, bilo po produkciji, uspješnosti, gledanosti ili pak kvantitetu...
“Interesantan primjer su rezultati gledanosti domaćeg filma u Srbiji, posebno u posljednjih godina koje, usljed više faktora, daje kontinuirano dobre rezultate, pa je u nekim godinama domaći film gledaniji od inostranih. Navešću i primjer Hrvatske koja bilježi značajan rast gledanosti domaćeg filma u prošloj godini. Takođe, možemo primijetiti ekspanziju regionalnih, tačnije srpskih filmova sa fokusom na komercijani uspjeh, koji za temu imaju biografije poznatih folk pjevača (Toma, Nedelja), bilježe rekordnu gledanost u bioskopima širom regiona”, kaže Đurović.
Podsjećajući da takvi filmovi nijesu zanimljivi za regionalne i međunarodne fondove, naročito ne za Eurimages ili Media, on komentariše i načine finansiranja takvih ostvarenja postavljajući pitanje da li je tako nešto moguće kod nas. “Srpska kinematografija posljednjih godina bilježi ogroman rast produkcije filmova i TV serija, a samim tim i povećanje gledanosti domaćeg filma u bioskopima. No, oni se finansiraju na, za nas, potpuno netipičan način. U pitanju je svojevrstan miks kontroverznih izvora finansiranja (državna telekomunikaciona kompanija ulaže na stotine miliona u kontent, najčešće protivno biznis logici, ekonomski potpuno neodrživi), te uticaja politike, sve u cilju borbe za gledaoce, odnosno njihovog zadržavanja na mediju koje im, nakon prikazivanja filma, nudi informativu sa ciljem pridobijanja gledaca za ostvarenje različitih političkih ciljeva. Ali, ovakva strategija, prije svega zbog igre brojki, koštanja, odnosno potencijalnog broja gledalaca u odnosu na uloženo, bez obzira na skrivene namjere, finansijski je, makar za sad, nemoguća u Crnoj Gori”, tvrdi Đurović.
On dodaje da taj primjer nije usamljen u regionu i ističe da u Crnoj Gori apsolutno nedostaje slična podrška, posebno telekomunikacionih kompanija koje bi bile spremne da (su)finansiraju ovakve projekte.
“To je posljedica njihovog isključivo ekonomskog rezonovanja, svođenja na finansijsku računicu, odnos uloženog i dobijenog, uz potpuno odsustvo šire društvene odgovornosti i rezonovanja da kvalitetan film ili TV serija, možda ne može direktno vratiti uloženi novac, ali utiče na dobar imidž kompanije kao društveno odgovorne, sa širom slikom benefita po zajednicu, ali i za samu firmu”, poručuje Đurović. Treba navesti, dodaje producent, filmove koji su bili uspješno finansirani putem domaćih, regionalnih i najznačajnijih evropskih fondova...
“Poput filma ‘Čuvari formule’ koji ima izuzetan festivalski život i sjajne rezultate u bioskopu! Za ovu temu, svakako najzanimljiviji primjer je domaći film Ivana Marinovića ‘Živi i zdravi’ koji je finansiran, počev od našeg fonda, praktično svih regionalnih, češkog fonda, pa do MEDIA i Eurimagesa, a ima više nego dobre rezultate u bioksopu. Treba pomenuti i prvi film novije crnogorske kinematografije ‘Pogled sa Ajfelovog tornja’ koji je, bez obzira na mikro budžet, privukao veliki broj gledalaca u Crnoj Gori, a posebno zanimljiv podatak je i da se našao na trećem mjestu po gledanosti srpskih manjinskih koprodukcija... No, to su bila ipak neka druga vremena”, zaključuje Đurović.
( Jelena Kontić )